Είναι οι άνθρωποι από την άλλη όχθη, αυτές και αυτοί που διέφυγαν τον πόλεμο, την πείνα και τις στερήσεις, ξεπέρασαν τα όρια, τα σύνορα και κατάφεραν να μείνουν ζωντανοί. Είναι οι πρόσφυγες που πολλές φορές τα ΜΜΕ αποκαλούν με αριθμούς, που διέσχισαν τις νεκρές ζώνες και μεταμορφώθηκαν σε ανθρώπους χωρίς όνομα και πρόσωπο.
Στους ανθρώπους αυτούς μας φέρνει λίγο πιο κοντά η ΑΡΣΙΣ σε μία έκδοση με τα λόγια και τις μνήμες τους, μία προσπάθεια που στόχο έχει να υπενθυμίσει ότι όλες αυτές οι ιστορίες έχουν ως κοινό παρανομοαστή την αγάπη για τη ζωή και την ακλόνητη ανάγκη για αξιοπρέπεια, ελευθερία και ειρήνη.
Οι ιστορίες των προσφύγων ακούγονται μέσω συνεντεύξεων που δόθηκαν σε δομές φιλοξενίας στη Βόρεια Ελλάδα και την Ήπειρο, όπου η ΑΡΣΙΣ παρέχει υποστηρικτικές υπηρεσίες στους πρόσφυγες. Σε αυτές διηγούνται το πως έφυγαν από την πατρίδα τους, με ποιες ελπίδες μεγάλωσαν, τους φόβους τους και πως ονειρεύονται να ζήσουν.
Οι τρόμος του πολέμου, οι απώλειες, οι ματαιώσεις αλλά και το ασίγαστο πάθος για μία αξιοπρεπή ζωή έχουν αφήσει τα δικά τους σημάδια στις αφηγήσεις τους που συνδεδεμένες με αυτές των ονείρων που δεν κατάφεραν οι δυσκολίες του ταξιδιού να σβήσουν, συνθέτουν τις εικόνες της προσφυγιάς των τελευταίων χρόνων.
H προσφυγιά έχει το χρώμα της σκουριάς
Ιστορίες όπως αυτή του Κούρδου προσφυγα F. M.Ζ., ο οποίος μετά από πέντε χρόνια ταξιδιού έφτασε στον προορισμό του, στην δική του “Ιθάκη”, στην πόλη Ντέτμολντ στη Βόρεια Ρηνανία – Βεστφαλία της Γερμανίας όπου τον περιμένανν η γυναίκα του και τα δυο τους παιδιά.
Ο ίδιος αυτοδίδακτος ζωγράφος, ζωγράφιζε πάντα στο χρώμα της σκουριάς, ήταν όπως έλεγε το χρώμα της προσφυγιάς. Κατά τη διάρκεια των δύο χρόνων που έζησε στην Ελλάδα μετά από ένα δύσκολο ταξίδι το οποίο περιελάμβανε πολλές αποτυχημένες απόπειρες να φτάσει τόσο στην Ελλάδα αλλά και στην Γερμανία, συμμετείχε σε έντεκα ομαδικές εκθέσεις στη Θεσσαλονίκη κι έχει ζωγραφίσει περισσότερα από 200 έργα σε καμβά με λαδομπογιά!
Ο F. M.Ζ. Δυσκολεύτηκε να βρει στέγη σε καταυλισμούς, έζησε στο δρόμο, νηστικός και υπέστη μια τεράστια ταλαιπωρία με την Υπηρεσία Ασύλου για το σχετικό ραντεβού. Μετά από διαμαρτυρίες δικές του και υπό την απειλή να σκίσει το τρίπτυχο έντυπό του τον Απρίλιο του 2017 μπήκε σε προσφυγικό καταυλισμό στην περιοχή της Θεσσαλονίκης.
Εκεί συμμετείχε σε δημιουργικά εργαστήρια διδάσκοντας σε παιδιά ζωγραφική, αλλά κυρίως διδάσκοντας το βασικό μάθημα που πήρε ο ίδιος ταξιδεύοντας: “Ο άνθρωπος πρέπει να έχει στόχο, τίποτε δεν είναι δύσκολο αρκεί να υπάρχει θέληση και υπομονή”.
Στα 35 της αγάπησε την θάλασσα
Η F.B., 35 ετών, Κούρδισσα που γεννήθηκε στην πόλη Αφρίν και μεγάλωσε στη Δαμασκό της Συρίας ταξίδευε ένα μήνα για να διασχίσει το πέρασμα του Έβρου. Ταξίδευε για πρώτη φορά στη ζωή της, ταξίδευε μόνη με τρία παιδιά. Το μικρότερο παιδί τους δεν έχει ποτέ τον πατέρα τους και όνειρό της είναι να είναι όλοι μαζί ασφαλείς, όπου και αν ζήσουν. Όνειρό της είναι τα παιδιά της να σπουδάσουν, κάτι που οι ίδια δεν κατάφερε να κάνει.
Από τον πόλεμο δε θέλει να θυμάται τίποτα, ούτε από την πατρίδα της, ούτε για τις θρησκείες ούτε για αντίπαλες εθνότητες. Ένας αδερφός της σκοτώθηκε στις μάχες στο Αφρίν. Οι κατακτητές της πόλης κρέμασαν ανάποδα τον 90χρονο παππού της μέχρι να τον αναγκάσουν να υπογράψει ότι παραδίδει οικειοθελώς την περιουσία του. Και υπέγραψε. Στη Θεσσαλονίκη της αρέσει να περπατά στην παραλία, αγάπησε τη θάλασσα! Ο ζεστός καιρός της πόλης τη βοηθά να ξεχνά την εποχή των πολέμων και να σκέφτεται τη ζωή της από δω και πέρα.
Έχει πάντα στο πλευρό του τη μητέρα του
Ο Α.Sh., 38 ετών, από την σιιτική πόλη Νασρίγια του Ιράκ ήταν ο μόνος που επέζησε από μία επίθεση με όλμους εναντίον λεωφορείου που μετέφερε εργάτες στη δουλειά τους στο Ραμάντι, προπύργιο των σουνιτών ανταρτών. Τρεις νεκροί ένας σοβαρά τραυματίας. Ξύπνησε ύστερα από δέκα μέρες. Έκτοτε ζει σε αναπηρικό αμαξίδιο.
Ο A. Sh. έδωσε όλα τα χρήματα που είχε κρατήσει για το γάμο του σε ιδιωτικό νοσοκομείο (περίπου 2.000 δολάρια). Ωστόσο η ανάγκη για συστηματική θεραπεία ανάγκασε τον ίδιο και τη μητέρα του να φύγουν πρόσφυγες.
Πούλησαν ό,τι είχαν, συγκέντρωσαν περίπου 3.000 δολάρια και ξεκίνησαν το ταξίδι: Έφτασαν στην Τουρκία μαζί με άλλους 65 πρόσφυγες κι από τη Σμύρνη μπήκαν στη βάρκα για να φτάσουν στη Σάμο. Επί επτά ώρες βολόδερναν στη θάλασσα, οι πληγές του Α.Sh. άνοιξαν κι από τότε υποφέρει χειρότερα. Δύσκολο ταξίδι, κανείς δεν ξέρει κολύμπι, η θάλασσα είχε κύματα, η μητέρα του Α.Sh. έχασε την αίσθηση του χρόνου. Ζαλιζόταν κι έκλεινε τα μάτια. Ένας νεαρός της έπιασε το χέρι κι έτσι φοβόταν λιγότερο. Τώρα νιώθουν ασφαλείς, ο Α.Sh. έχει πάντα στο πλευρό του τη μητέρα του να τον φροντίζει. Πάλεψαν πολύ μέχρι να φύγουν από τη χώρα τους και θα συνεχίσουν να παλεύουν, οι δυο τους μαζί ξέρουν τον τρόπο να το κάνουν.
Το ημερολόγιο της 16χρονης F.A. από το Αφγανιστάν
Η F.A δεν φοβάται πια την θάλασσα. Με τα λόγια αυτά καταλήγει η ιστορία της 16χρονης που από τον βαρύ χειμώνα του 2016-2017, όταν ξεκίνησε το ταξίδι της δικής της προσφυγιάς, καταγράφει σε ένα ημερολόγιο την ταλαιπωρία, τους φόβους και την αγωνία της.
Ταξίδι μέσα από τα μάτια ενός παιδιού. Αρχικά από τα σύνορα του Αφγανιστάν στο Ιράν, νύχτα, 30 πρόσφυγες σε λεωφορεία, ταξίδι τριών ημερών. Στη συνέχεια από το Ιράν στην Τουρκία, όπου περπάτησαν ένα δάσος και διέσχισαν ένα ποτάμι, με το νερό να φτάνει μέχρι τη μέση. Μία ιστορία γεμάτη από το φόβο της άγνωστης διαδρομής και της αβέβαιης κατεύθυνσης, μία ιστορία με την επιστροφή της οικογένειάς της στο Αφγανιστάν και την απόπειρα να φύγει ξανά περπατώντας στο χιόνι, χωρίς φαγητό μέχρι να φτάσει σε ένα χωριό. Επόμενος σταθμός: Σμύρνη. Ταξίδι με van, επτά ώρες ήταν όρθιοι, παστωμένοι σαν σαρδέλες. Ο οδηγός ήταν αδέξιος, χτύπησε ένα σκύλο και χάλασε το αμάξι. Άλλαξαν αυτοκίνητο. Έφτασαν βράδυ σε ένα μέρος στα περίχωρα της Σμύρνης. Πολύς κόσμος, πρόσφυγες ήταν συγκεντρωμένοι σε έναν κόλπο. Η πρώτη βάρκα γεμάτη πρόσφυγες έφευγε μόλις έφτασαν στο σημείο.
Μετά από μεγάλη αναμονή, επιστροφές, ματαιώσεις επιβιβάστηκαν σε μια άλλη βάρκα, η βάρκα γέμισε νερό, επιστροφή πίσω, δεύτερη απόπειρα, ταξίδι στη θάλασσα, κρύο και φόβος. Δεν είχαν καν σωσίβια. Η βάρκα έσπασε σε ένα σημείο, πήρε νερά κι έμεινε ακυβέρνητη. Ήρθε σκάφος του ελληνικού λιμενικού και τους έσωσε αποβιβάζοντάς τους στη Λέσβο.
Στην ιστορία της 16χρονης καταγράφονται οι άσχημες συνθήκες διαμονής στον προσφυγικό καταυλισμό στη Μόρια όπου έμειναν έντεκα μήνες, τους οκτώ πρώτους χωρίς να έχουν καταγραφεί. Χωρίς λεφτά και πρόσβαση σε φαγητό με απειλές ότι θα τους επιστρέψουν στην Τουρκία, καβγάδες και πολύ κρύο. Η F. A έζησε και εκεί την τραγωδία πρόσφυγες να πεθάνουν από αναθυμιάσεις όταν άναψαν φωτιά για να ζεσταθούν. Πέντε νεκροί, ανάμεσά τους μία μαμά με το παιδί της από το Ιράκ.
Η F.Α. θυμάται με νοσταλγία το σπίτι της στη Χεράτ, όπου ζούσε με τους γονείς και τα δύο αδέλφια της. Ωστόσο δε θέλει να γυρίσει πίσω στο Αφγανιστάν. Περιμένει με την οικογένειά της να εγκριθεί το αίτημά τους για να φύγουν στην Ευρώπη. Στη Θεσσαλονίκη, της αρέσει να κάνει βόλτες στα εμπορικά μαγαζιά και στην παραλία. Ανέβηκε στο Λευκό Πύργο. Δε φοβάται πια τη θάλασσα.
Από τα χέρια της μαφίας στην Θεσσαλονίκη με όνειρο να γίνει ποδοσφαιριστής
Όνειρό του Μ.Μ., 18 ετών, να γίνει διάσημος ποδοσφαιριστής, όπως ο ήρωάς του ο Αιγύπτιος, Μοχάμεντ Σαλάχ που παίζει με την φανέλα τη Λίβερπουλ. Ο 18χρονος Αφγανός ήρθε στην Ελλάδα μαζί με τα τρία του αδέρφια. Η μητέρα τους έχει πεθάνει και ζούσαν με τον άνεργο πατέρα τους στην πόλη τους την Πακτιά. Διωγμένοι από τη βία των Ταλιμπάν αποφάσισαν να φύγουν ακολουθώντας τα περάσματα από το Πακιστάν, στον Ιράν και από εκεί στη Τουρκία σε ένα ταξίδι περιπέτεια που κατέληξε στα χέρια της μαφίας. Ο 18χρονος Αφγανός κρατήθηκε όμηρος μαζί με τα τέσσερα αδέερφια του επί 40 μέρες. Ο Μ.Μ. δε θέλει να θυμάται το διάστημα της ομηρίας του.
Μετά από ένα πεντάωρο ταξίδι στη θάλασσα, με την βάρκα να σκίζεται η σωτηρία έρχεται από το ελληνικό λιμενικό που τους ρυμουλκεί μέχρι τη Χίο.
Ο Μ.Μ. δεν πρόλαβε να φύγει στην Βόρεια Ευρώπη καθώς η είδηση ότι τα σύνορα στην Ειδομένη έχουν κλείσει τους βρίσκει στην πλατεία Βικτωρίας. Από τότε ζει σε κέντρο φιλοξενίας προσφύγων στη Θεσσαλονίκη φοιτά σε διαπολιτισμικό λύκειο της πόλης. Του αρέσει η ζωγραφική, αλλά και το ποδόσφαιρο, παίζει σε φιλικά παιχνίδια με την ομάδα του “Μακεδονικού”. Θέλει να ζήσει χωρίς φόβο, μαθαίνοντας διαρκώς καινούργια πράγματα.
Δεν είμαι του αντρός μου δεν είμαι του πατρός μου
Πολλές από τις ιστορίες προσφύγων που καταγράφονται και στην έκδοση της Άρσις έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς την προσπάθεια των γυναικών να σπάσουν διάφορα ταμπού και συμβάσεις με τις οποίες βρέθηκαν αντιμέτωπες στη ζωή τους. Ενδεικτική είναι η ιστορία της G.Z. από το Ιράν που έχει κάνει επιλογές στη ζωή της που θα ήταν ζόρικες ακόμη και για συνομήλικες γυναίκες της Δύσης. «Αν είναι να πάω στον παράδεισο χωρίς να έχω δικαίωμα να πάω στην κόλαση, θα προτιμούσα να μην πάω στον παράδεισο» λέει χαρακτηριστικά !
Η G.Z. παντρεύτηκε και χώρισε δύο φορές. Έπρεπε να αντιμετωπίσει τον συντηριτισμό των γονιών της και έφυγε από την Τεχεράνη αναζητώντας την ανωνυμία της. Τα τελευταία χρόνια πριν εκπατριστεί δούλευε ως κτηματομεσίτρια στο κοσμοπολίτικο νησί Κις του περσικού κόλπου, στις νότιες ακτές του Ιράν, αυτό που στα τουριστικά περιοδικά αναφέρεται ως “το μαργαριτάρι του Περσικού”. Λόγω της δουλειάς της επικοινωνούσε με ισχυρούς κρατικούς αξιωματούχους και επιχειρηματίες. Πόσο εύκολο ήταν για μια γυναίκα χωρισμένη να συνδιαλέγεται με ισχυρούς άντρες; Καθόλου εύκολο δεν ήταν, οι περισσότεροι την παρενοχλούσαν. Η συντριπτική πλειοψηφία των αντρών στο Ιράν είναι μορφωμένοι, οι γυναίκες εκπαιδεύονται για να καλλωπίζονται, να γίνουν νύφες και να αναλάβουν στη συνέχεια τη φροντίδα του συζύγου, των παιδιών και του σπιτιού τους. Δεν έχουν επιλογές και δικαιώματα, τις αντιμετωπίζουν σαν να είναι μπάλες ποδοσφαίρου: όλοι τις κυνηγούν για να τις κλωτσήσουν.
Στο κέντρο φιλοξενίας προσφύγων στη Θεσσαλονίκη ζει με τον γιο της, έχει υιοθετήσει κι έναν αδέσποτο σκύλο και τον φροντίζει. Ήθελε να σπουδάσει μουσική. Όταν ήταν μικρή είχε πουλήσει τα κοσμήματά της για να αγοράσει κιθάρα. Τώρα ελπίζει ότι ο γιος της θα κάνει το όνειρό της πραγματικότητα και θα γίνει μουσικός.
Τις ιστορίες αυτές αλλά και άλλες πολλές μπορεί να διαβάσει κανείς στην έκδοση που διανέμει δωρεάν η ΑΡΣΙΣ, στο πλαίσιο του προγράμματος “Υποστήριξη προσφύγων στην Ελλάδα μέσα από ένα ολοκληρωμένο, πολυεπίπεδο μοντέλο παρεμβάσεων”, που υλοποιείται σε συνεργασία με την Arbeiter – Samariter- Bund (ASB), με χρηματοδότηση της Πολιτικής Προστασίας και της Ανθρωπιστικής βοήθειας της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ECHO). Την έκδοση επιμελήθηκε ο δημοσιογράφος Κώστας Κεκελιάδης.
Σταυρούλα Πουλημένη