1. Δεν υπάρχει μεσαίο έδαφος ανάμεσα στη νεοφιλελεύθερη στρατηγική ριζικής αναδόμησης των κοινωνιών και της αντίστασης σε αυτή. Η 4η μνημονιακή κυβέρνηση όχι μόνο δεν τροποποιεί την πορεία που έχει δρομολογήσει ο μνημονιακός σχεδιασμός, αλλά έχει αναλάβει ένα από τα βασικότερα στάδιά του: τη θεσμοποίηση της νεοφιλελεύθερης αναδόμησης και την παγίωσή της σε επίπεδο κοινωνικών νοοτροπιών/συμπεριφορών.
Ο περίφημος αυτόματος «κόφτης» δαπανών στο δημόσιο τομέα -δηλαδή η αυτόματη διασύνδεσή τους με την κερδοφορία- παράγει σοβαρά αποτελέσματα, ανεξάρτητα από το αν ενεργοποιηθεί ή όχι. Ακόμη και αν ποτέ δεν ενεργοποιηθεί, η ύπαρξή του παράγει αποτελέσματα στις συμπεριφορές και τη νοοτροπία που εμπεδώνεται στο κοινωνικό σώμα: οι πολίτες μαθαίνουν να πειθαρχούν στους θεσμοποιημένους κανόνες της αγοράς και να οργανώνουν τη συμπεριφορά τους λαμβάνοντας πλέον υπ’ όψιν ότι οποιαδήποτε λαϊκή ή άλλη κινητοποίηση που θα μπορούσε να έχει αρνητικές επιδράσεις στην κερδοφορία -ανεξάρτητα του δίκαιου των αιτημάτων- θα έχει άμεσα αρνητικές επιπτώσεις στην καθημερινότητά τους. Το εν λόγω επίτευγμα εμπεδώνει με ισχυρό τρόπο στις συνειδήσεις των ανθρώπων τον πυρήνα της λογικής που μέχρι σήμερα επιβαλλόταν εξωτερικά. Αυτή είναι η μεγάλη συμβολή της σημερινής κυβέρνησης στο μνημονιακό σχεδιασμό: η διαδικασία θεσμοποίησης πάει πολύ βαθύτερα τον επιχειρούμενο μετασχηματισμό από ό,τι τα εκάστοτε νέα μέτρα.
2. Βρισκόμαστε σε μια περίοδο μετάβασης. Οι αναταράξεις είναι πλέον μεγάλης κλίμακας και λαμβάνουν χώρα σχεδόν παντού: Ελλάδα, Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία, Ισπανία, Ιταλία για να αναφερθώ μόνο στην Ευρώπη και μόνο την περίοδο 2015-2016. Είναι σαφές ότι τα εργαλεία και οι μέθοδοι κινητοποίησης και αγώνα πρέπει να τύχουν συστηματικής επανεπεξεργασίας ώστε να εναρμονιστούν με τις νέες απαιτήσεις που γεννά η μεταβατική φύση της περιόδου που διανύουμε.
3. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της περιόδου το οποίο αναδείχθηκε με έντονο τρόπο και στο βρετανικό δημοψήφισμα είναι ένα σχίσμα που διαρκώς διευρύνεται στις κοινωνίες και αφορά ιδιαίτερα εκείνα τα τμήματα που πλήττονται. Η ταχύτητα των εξελίξεων σε διάφορους τομείς «τσιτώνουν» τις κοινωνίες, με αποτέλεσμα να διευρύνεται η απόσταση μεταξύ εκτεταμένων τμημάτων που αποκλείονται πολλαπλώς και έχουν μικρή ως ελάχιστη πρόσβαση στη γνώση και την πληροφορία και εκείνων των στρωμάτων που επίσης καταπιέζονται και ασφυκτιούν αλλά διατηρούν κάποια πρόσβαση στην εργασία, τη γνώση και την πληροφορία. Μπορούμε να πούμε ότι διευρύνεται το σχίσμα ανάμεσα στους αποκλεισμένους και τους εγκλωβισμένους. Το εν λόγω σχίσμα πρέπει οπωσδήποτε να αναιρεθεί, καθώς μόνο μια σύνθετη πολιτική στρατηγική που θα ενοποιήσει αυτές τις «φυλές» των προς εξόντωση πληθυσμών θα μπορέσει να αποκτήσει την ισχύ ώστε: α) να αντιπαρατεθεί με τις ελίτ αποτελεσματικά, για να αναχαιτίσει τη σημερινή πορεία των πραγμάτων, β) να αναπτύξει μια στρατηγική επιβίωσης για εκτεταμένα τμήματα του πληθυσμού που αφήνονται στη μοίρα τους και γ) να αναπτύξει μια στρατηγική χειραφέτησης ικανή να αντιμετωπίσει τα εκρηκτικά σημερινά αδιέξοδα των σύγχρονων κοινωνιών και της ανθρωπότητας στο σύνολό της.
4. Ένα άλλο χαρακτηριστικό που είναι σαφές σήμερα είναι ότι και οι δυνάμεις που αγωνίζονται εναντίον της σημερινής εξέλιξης των πραγμάτων διέπονται από μια νωθρότητα που έχει να κάνει με την προηγούμενη φάση, την περίοδο του «τέλους της Ιστορίας». Το έλλειμμα διάθεσης και τόλμης για διερεύνηση νέων μορφών και τρόπων οργάνωσης και κινητοποίησης κρύβει μια βαθιά εμπεδωμένη πεποίθηση ότι, εντέλει, υπεύθυνοι για την πορεία της κοινωνίας είναι οι ελίτ και αυτό δεν μπορεί να αλλάξει. Οι λαϊκές τάξεις μπορούν μόνο να εκφράζουν τις ανάγκες τους και να πιέζουν αυτές να ληφθούν υπ’ όψιν. Ωστόσο, σήμερα οφείλουμε να είμαστε ειλικρινείς με τους εαυτούς μας: βρισκόμαστε μπροστά σε μια στυγνή διαδικασία εξόντωσης των αδύναμων και των φτωχών, σε μια πορεία βαθειάς παρακμής και οπισθοδρόμησης που αν δεν ανακοπεί θα οδηγήσει την ανθρωπότητα στο πιο βαθύ σκοτάδι. Οι ελίτ δεν μπορούν να κάνουν κάτι για να σταματήσει αυτή η πορεία όσο και να πιεστούν από τις λαϊκές τάξεις. Αν θέλουμε να αποτρέψουμε αυτή την πορεία, πρέπει να αναλάβουμε την ευθύνη να σκεφτούμε και να δράσουμε διαφορετικά αποβάλλοντας τη νωθρότητα της προηγούμενης περιόδου.
5. Αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα είναι μια νοοτροπία ευθύνης. Πρέπει να ενστερνιστούμε βαθειά την ανάγκη να αναλάβουμε τη συνολική ευθύνη για αυτό που συμβαίνει γύρω μας, να πάψουμε να σκεφτόμαστε ως εάν κάποιοι άλλοι να έχουν την ευθύνη και στους οποίους απευθυνόμαστε ή τους οποίους αντιπαλεύουμε. Πρέπει να καταφέρουμε να υπερβούμε τις μερικότητές μας και να σκεφτούμε και να δράσουμε για το κοινό καλό. Επίσης, χρειαζόμαστε μια πολιτική στρατηγική που εκβάλει σε ένα επιχειρησιακό και οργανωσιακό DNA που μπορεί να πολλαπλασιαστεί -με τις απαραίτητες τροποποιήσεις ανάλογα με το εκάστοτε περιβάλλον- σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της ανθρώπινης δραστηριότητας το οποίο επιτελεί βασικές λειτουργίες με ένα διαφορετικό τρόπο. Αλλά χρειαζόμαστε και μια «ραχοκοκαλιά» που να συνδέει, συντονίζει, ενισχύει, αναβαθμίζει και ενδυναμώνει τις δραστηριότητες των ανθρώπων σε πολλά πεδία υπερβαίνοντας με έναν καινοτόμο τρόπο τη σχάση ανάμεσα σε επιμέρους εγχειρήματα που τείνουν στην περιθωριοποίηση και την ενασχόληση με τη γενική πολιτική που τείνει στη φλυαρία και τη λεκτική εκτόνωση.
6. Η Ιστορία δεν μας οφείλει τη θέση του πρωταγωνιστή. Οφείλουμε να κοπιάσουμε και να υπερβούμε τους εαυτούς μας αν θέλουμε οι δυνάμεις της χειραφέτησης να έχουν καθοριστική παρουσία στις εξελίξεις στο δυσοίωνο περιβάλλον που έχουμε εισέλθει για τα καλά πια. Χρειαζόμαστε μια στρατηγική επιβίωσης των αποκλεισμένων και των εγκλωβισμένων παντός καιρού γιατί οι εξελίξεις τρέχουν και κανείς δεν μπορεί να θεωρεί πλέον τίποτα δεδομένο. Το ζήτημα του χρόνου είναι κρίσιμο. Όμως χρειάζεται ψυχραιμία, καθαρό μυαλό και επινοητικότητα. Χρειαζόμαστε μια θεμελιώδη αλλαγή, μια νέα άγωνιστική μορφή ζωής. Η βιαστική επανάληψη αυτών που ξέραμε είναι προϊόν της νωθρότητας και όχι της επίγνωσης της κρισιμότητας των στιγμών.