ή πώς η ιστορία είναι μια κατασκευή
Γράφει η Λουκία Αργυριάδου
Το Μικρό της Μονής Λαζαριστών έχει πάντα μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου. Εκεί έχω παρακολουθήσει τα πρώτα επαγγελματικά βήματα αγαπημένων φίλων από τη δραματική του ΚΘΒΕ αλλά και θεατρικές παραστάσεις με σύγχρονο βλέμμα και πρωτοποριακή απόδοση. Φέτος, στη χειμερινή σεζόν του, το Μικρό θέατρο φιλοξενεί την παράσταση «Υπέρ Ελλάδος», τη θεατρική μεταφορά του βιβλίου της Σοφίας Νικολαΐδου «Χορεύουν οι Ελέφαντες» (Εκδόσεις Μεταίχμιο), σε σκηνοθεσία Πηγής Δημητρακοπούλου.
Η παράσταση πραγματεύεται το παρασκήνιο και τις σκοτεινές πτυχές της υπόθεσης Πολκ, της περιβόητης υπόθεσης δολοφονίας του Αμερικανού δημοσιογράφου στη Θεσσαλονίκη το 1948 και την βάναυση σκευωρία που στήθηκε σε βάρος του αθώου Γρηγόρη Στακτόπουλου.
Οι πιέσεις και απειλές των ΗΠΑ για μία «λύση», ο σκοτεινός ρόλος της «συμμάχου» Αγγλίας στην υπόθεση, η βαναυσότητα του Εμφυλίου, οι φασίζουσες ελλαδικές αρχές, όλα συνηγορούσαν στην ατέρμονη αναζήτηση ενός εξιλαστήριου θύματος. Ενός αθώου που καταδικάστηκε άδικα για τη δολοφονία του δημοσιογράφου, ξεπλένωντας τις αμαρτίες μίας διαλυμένης χώρας.
Μία δολοφονία και μια καταδίκη. Δύο αθώοι. Υπέρ Ελλάδος.
Δημιουργώντας ρόλους – σύμβολα και αποφεύγοντας να ονοματίσει τους χαρακτήρες, το έργο καταφέρνει να αναπαραστήσει το ανάγλυφο μωσαϊκό της τότε ελλαδικής πραγματικότητας. Η Θεσσαλονίκη αποτελεί το σκηνικό της δολοφονίας με τους ήρωες να κουβαλούν ο καθείς το βάρος μίας ταυτότητας – σύμβολο της περιόδου.
Συγκλονιστική είναι η αντιπαράθεση των δύο μανάδων που αναδεικνύουν με λακανική ματιά την ετερότητα της Ελλάδας από την «πολιτισμένη Δύση»:
Από τη μια «η Πόντια μάνα», που έζησε διωγμό και προσφυγιά, που δεν αγαπούσε καμιά πατρίδα και κανένα Θεό, η μάνα που στερήθηκε το παιδί της στον πόλεμο, η μάνα – σύμβολο της τότε Ελλάδας. Ο πιο συγκλονιστικός χαρακτήρας αυτού του έργου με μία εξίσου ανατριχιαστική ερμηνεία από την Σοφία Καλεμκερίδου, που σε κάθε της φράση, η σπασμένη της φωνή αντηχούσε μέσα σου, αναμοχλεύοντας βαθιά τις καταγωγικές σου μνήμες. Από την άλλη «η Αμερικανίδα μητέρα» – σύμβολο της Δύσης. Εδώ, το κείμενο κάνει κάτι το εξαιρετικό. Η αντιπαραβολή αυτή δίνει αφενός την οικουμενικότητα περί απώλειας και τραύματος, διαγράφει όμως ταυτόχρονα και τα ξεκάθαρα περιγράμματα ενός υπερφίαλου οριενταλισμού, υποδηλώντας τη θέση της Ελλάδας στα μάτια των τότε «συμμάχων» της.
Συγκλονιστικός είναι επίσης ο ρόλος του λεγόμενου «Ταγματάρχη» που σκιαγραφεί τόσο τον χαρακτήρα όσο και τις πρακτικές του γνωστού σε όλους μας – όχι με τα πιο όμορφα χρώματα – Νίκου Μουσχουντή, Ο εξαιρετικός Ιωσήφ Πολυζωίδης αναμετριέται με το βάρος μιας από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της ιστορίας της Θεσσαλονίκης, γνωστό για τις βάναυσες πρακτικές του και την «αγάπη» του να «σπάει» πολιτικούς κρατούμενους. Η πιο γκροτέσκα και ταυτόχρονα εξοργιστική σκηνή του έργου είναι αυτή που ο «Ταγματάρχης» συνομιλεί με τον Άη-Δημήτρη που του «επιβεβαιώνει» ότι η δολοφονία του δημοσιογράφου είναι έργο των κομμουνιστών.
Η πολιτική σκηνοθετική ματιά της Δημητρακοπούλου, ένα στιβαρό θεατρικό κείμενο και ο εξαιρετικός θίασος που τιμά στο ακέραιο το έργο δίνουν μία παράσταση άξια σε θέαμα και μνήμη. Εδώ πρέπει να αναγνωριστεί και η συμβολή της διοίκησης του ΚΘΒΕ που τα τελευταία χρόνια επιλέγει να στηρίζει σύγχρονα θεατρικά κείμενα με ως επί το πλείστον έντονη κοινωνικοπολιτική χροιά.
Παραστάσεις όπως το «Γκιακ» της Μαυραγάνη και το «Υπερ Ελλάδος» της Δημητρακοπούλου από το ΚΘΒΕ, αλλά και ο «Αρίστος» του Παπαγεωργίου από το Θέατρο του Νέου Κόσμου, παραστάσεις που ξαναγράφουν την ιστορία ή καλύτερα στηλιτεύουν την ύπαρξη της «συλλογικής μνήμης» και από ποιους πραγματικά αυτή δημιουργήθηκε, είναι παραστάσεις κοινωνικά χρήσιμες και απαραίτητες για το ελλαδικό κοινό ειδικά στη σκοτεινή περίοδο που διανύουμε.
*Η φράση ακούγεται κατά τη διάρκεια της παράστασης και αντικατοπτρίζει στο απόλυτο την σκευωρία που στήθηκε για το «κλείσιμο» της υπόθεσης.
«Υπέρ Ελλάδος» στο Μικρό θέατρο της Μονής Λαζαριστών μέχρι τις 27/01/2019
Σκηνοθεσία: Δημητρακοπούλου, Πηγή
Συγγραφέας: Νικολαΐδου, Σοφία
Ηθοποιοί
Δρόσου, Έφη (Η Αμερικανίδα μητέρα)
Καλεμκερίδου, Σοφία (Η Πόντια μάνα)
Κολοβός, Γιώργος (Ο Δικηγόρος)
Κουσούλης, Νικόλαος (Χορός)
Ξενουδάκη, Φανή (Χορός)
Παπαδημητρίου, Χρήστος (Ο Άγγλος Διπλωμάτης)
Πολυζωίδης, Ιωσήφ (Ο Ταγματάρχης)
Πουρέγκα, Μαριάννα (Η Χήρα του Αμερικάνου)
Στρατάκη, Κική (Χορός)
Τσεμπερλίδης, Γιάννης (Ο Αντάρτης ξάδελφος)
*Φωτογραφία: Τάσος Θώμογλου