Olivier Besancenot –Michael Löwy, Κόκκινος Σεπτέμβρης, μετάφραση: Σπύρος Γιανναράς, Θεμέλιο 2024, σελ. 196
Μια μέρα θα γραφτεί η αληθινή ιστορία αυτών των ημερών –μια μέρα θα γράψω γι’ αυτά τα ευτυχισμένα χρόνια της ανεπιφύλακτης στράτευσης και αφοσίωσης […] Λίγο έλειψε να τα καταφέρουμε –όλα τα είχαμε, εκτός από τα όπλα.
Λουίς Σεπούλβεδα
Το βιβλίο των Μπεζανσνό -Λεβί πρωτοδημοσιεύθηκε στα γαλλικά το 2023, στα πενήντα χρόνια από το πραξικόπημα του Πινοσέτ, που σηματοδότησε το αιματηρό τέλος ενός ιδιαίτερου πειράματος για το πέρασμα στο σοσιαλισμό αξιοποιώντας τις όποιες δυνατότητες για κάτι τέτοιο παρέχει ο κοινοβουλευτισμός.
Δεν είναι τυχαίο ότι δεν μιλώ για δημοκρατικό δρόμο, αλλά για κοινοβουλευτικό -ειρηνικό πέρασμα, στο μέτρο που δεν θεωρώ ότι οι Ρωσικές Επαναστάσεις ήταν, κατά κάποιο τρόπο, «μη -δημοκρατικές». Δεν θεωρώ, δηλαδή, ότι οι συμβουλιακές δημοκρατίες είναι υποδεέστερες από τα φιλελεύθερα αντίστοιχά τους. Από αυτήν την άποψη, συμφωνώ με τον Πουλαντζά πως η ιδιορρυθμία της Οκτωβριανής Επανάστασης συνίστατο στην επιδίωξη μιας πολύ αυξημένης δημοκρατίας με άμεσο χαρακτήρα -οι εργάτες και οι γειτονιές θα είχαν τον πρώτο λόγο.
Η υποστροφή του σοβιετικού παραδείγματος έχει αναλυθεί επαρκώς πιστεύω, αλλά δεν είναι το θέμα μου εδώ.
Η Χιλιανή περίπτωση προκάλεσε και συνεχίζει να προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον. Το τίμημα που πλήρωσαν πολλές χιλιάδες άνθρωποι για την προσπάθειά τους να φτιάξουν μια καλή κοινωνία για την εργαζόμενη πλειοψηφία παραμένει, μισό αιώνα μετά, παράγοντας γνήσια συγκίνηση.
Η επιλογή, λοιπόν, των συγγραφέων να συνθέσουν ένα σύντομο βιβλίο μυθοπλασίας, σε μεγάλο ποσοστό, όμως, βασισμένο στην «αληθινή ιστορία», δεν μπορεί παρά να είναι συνέπεια και της δικής τους διαρκούς συγκίνησης.
Παρακολουθούν με ζωντάνια, μέσα από τους διαλόγους και τις πρακτικές των πρωταγωνιστών, τις εξελίξεις από την ώρα που η Unidad Popular και ο Σαλβαδόρ Αλιέντε αναλαμβάνουν την κυβέρνηση μέχρι και τη στιγμή που οι σφάχτες, μια βδομάδα μετά το πραξικόπημα της 11ης Σεπτεμβρίου, επισφραγίζουν με σαμπάνια τον «θρίαμβό» τους.
Στην αρχή, η ιστορία κινείται με χρόνια, στη συνέχεια με μήνες, με βδομάδες, με μέρες. Τη μέρα του πραξικοπήματος με ώρες και λεπτά. Τα γεγονότα περιγράφονται λιτά και προσεγμένα, χωρίς αποστασιοποίηση, αλλά και χωρίς -περιττή; -δραματοποίηση. Πρόκειται για ρεπορτάζ, μεροληπτικό και γι’ αυτό αληθινό. Όπως πρόσφατα, με αφορμή τη γενοκτονία της Γάζας, το έθεσε, περίπου, ο Ρόμπερτ Φισκ: «Πρέπει να είμαστε αντικειμενικοί, πάντοτε στο πλευρό των αδικημένων». Μόνο έτσι, άλλωστε, μπορούμε να είμαστε αντικειμενικοί.
Μ’ όλο, όμως, που πρόκειται για μυθοπλασία, που θα μπορούσε, νομίζω, να αποτελέσει τη βάση και για μια κινηματογραφική ταινία, βοηθάει να σκεφτούμε πάνω στα στρατηγικά ζητήματα, που απασχολούν ακόμη την Αριστερά, όσο κι αν δεν τα συζητάει πια και πολύ -δείκτης κι αυτός της έκπτωσής της.
Θα έπρεπε να είχαν οπλιστεί οι εργάτες, όπως αφήνει να εννοηθεί ο Σεπούλβεδα στο παράθεμα της αρχής κι όπως επέμενε, από την αρχή μέχρι το τέλος, το MIR -Κίνημα Επαναστατικής Αριστεράς; Ή ήταν ορθή η επιλογή του Αλιέντε, ο οποίος δεν ήθελε, σε καμιά περίπτωση, να προκληθεί εμφύλιος πόλεμος;
Οι εργάτες ήταν πολιτικά δραστήριοι και οργανωμένοι στα εργοστάσια και τα ορυχεία -και, σε μεγαλύτερη κλίμακα, στα δικά τους σοβιέτ, τα cordones. Όποτε χρειάστηκε -για παράδειγμα, στο εμπάργκο βασικών αγαθών διατροφής από την μεγάλη και μικρή εργοδοσία- κατάφεραν να λειτουργήσουν πολύ αποτελεσματικά. Στο παράδειγμα αυτό, οργάνωσαν τη διανομή, με επιταγμένα από τα εργοστάσια φορτηγά, με άψογο, δεδομένων των συνθηκών, τρόπο. Όταν, όμως, ήρθε η μεγάλη ώρα, δεν είχαν τα μέσα -κι αυτά ήταν μόνο τα όπλα- για να ανταποκριθούν.
Ο Αλιέντε πίστευε ότι οι «μεσαίες τάξεις» θα μπορούσε να βρεθούν σε κοινό μέτωπο εναντίον των μεγάλων βιομηχάνων, τραπεζιτών και των πολυεθνικών. Έκανε τραγικό λάθος.
«Όταν ξέσπασε το μεγάλο λοκάουτ, έλαβε μέρος σε αυτό ακόμα και ο μικρότερος μαγαζάτορας. Κανείς νοικοκύρης δεν έλειψε από το προσκλητήριο των ιδιοκτητριών τάξεων. Το ίδιο συνέβη όμως και με τα «νέα μεσαία στρώματα». Οι γιατροί και οι οδοντίατροι απεργούσαν με διαλείμματα σχεδόν ολόκληρο τον τελευταίο χρόνο της κυβέρνησης Αλιέντε, όπως και το σύνολο σχεδόν των αυτοαπασχολούμενων και των δημοσίων υπαλλήλων. Ο ιατρικός σύλλογος του Σαντιάγκο διέγραψε από τις τάξεις του τον Αλιέντε την ίδια στιγμή που στα νοσοκομεία των φτωχών οι θάλαμοι πρώτων βοηθειών έμεναν χωρίς προσωπικό: «αφήστε τους εργάτες να πάνε στους σοσιαλιστές υπουργούς τους για να γιατρευτούν».1
Οι συγγραφείς παρουσιάζουν, με διαυγή τρόπο, τις καθοριστικές αυτές εξελίξεις. Όπως και πολλές άλλες, οι οποίες έχουν μεγάλο ενδιαφέρον και για μας, σήμερα.
Όπως προείπα, το Χιλιανό εγχείρημα ήταν προσηλωμένο στις κοινοβουλευτικές και τις δεδομένες θεσμικές δυνατότητες. Ειδικά το σταλινικό ΚΚ Χιλής πίεζε ασφυκτικά τη κυβέρνηση να μην αποστεί καθόλου από την «αντιμονοπωλιακή» και θεσμική γραμμή. Ενδεικτικό της πίστης στους θεσμούς ήταν το γεγονός πως, μέχρι την τελευταία στιγμή, ο Αλιέντε πίστευε στη νομιμοφροσύνη του Πινοσέτ, που, άλλωστε, η κυβέρνηση τον είχε επιλέξει ως αρχηγό των ενόπλων δυνάμεων.
Αυτά δεν σήμαινε, βέβαια, ότι επρόκειτο για κάτι «μετριοπαθές» και «εξημερωμένο».
Η εμπειρία της Χιλής είναι παράδειγμα εφαρμογής ενός πολύ ριζοσπαστικού προγράμματος, με άμεσες επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων. Όπως σημειώνει ο Τζέιμς Πέτρας, «αν συγκρίνουμε τις μεταβολές πούγιναν στη Χιλή στη διάρκεια των πρώτων έξι μηνών με αυτές πούγιναν στην Κούβα και στην Κίνα, ο ρυθμός και ή έκτασή [τους] είναι πιθανώς της ίδιας σημασίας αν όχι μεγαλύτερος».
Ενδεικτικά στοιχεία της δραστικής τομής που αποτέλεσε η Unidad Popular είναι, μεταξύ άλλων, μια εισοδηματική πολιτική, η οποία αύξησε τα εργατικά μεροκάματα κατά 100% στον πρώτο ήδη χρόνο, και μια πολιτική εθνικοποιήσεων -που περιέλαβε στο δημόσιο τομέα το 60% του εθνικού προϊόντος –όχι μόνο «στρατηγικών μονοπωλίων», αλλά και κλάδων βασικών καταναλωτικών αγαθών, όπως τροφίμων και ρούχων. Έτσι, τα εθνικοποιημένα εργοστάσια έφθασαν τα 230, ενώ το πρόγραμμα του Αλιέντε προέβλεπε μόλις 90. Οι τράπεζες δεν εθνικοποιήθηκαν άμεσα, απέκτησε όμως το κράτος την πλειοψηφία στη μετοχική σύνθεση όλων σχεδόν των πιστωτικών ιδρυμάτων. Την ίδια περίοδο εφαρμόστηκε μια αποφασιστική πολιτική διατίμησης με πολύ θετικά αποτελέσματα στα χαμηλά εισοδήματα.
Η Χιλή διαμορφώνονταν σε ένα κάκιστο παράδειγμα σε διεθνές επίπεδο. Μια επιτυχία της Unidad Popular θα έδινε ένα πρότυπο σοσιαλιστικής οικοδόμησης απείρως ελκυστικότερο αυτού των σταλινικών καθεστώτων.
Οι διάλογοι μεταξύ του Νίξον, του Κίσινγκερ και των συμβούλων, όπως τους παρουσιάζουν οι Μπεζανσνό -Λεβί, είναι αποκαλυπτικοί. Ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος.
Όπως επισήμαινε, αργότερα, ο Ρότζερ Μόρις, συνεργάτης του Κίσινγκερ στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ, καιρό μετά τα γεγονότα: «Νομίζω πως κανείς στην κυβέρνηση δεν κατανοούσε πόσο ακραία ιδεολογική ήταν η στάση του Κίσινγκερ έναντι της Χιλής […] Ο Χένρι έβλεπε τον Αλιέντε ως πολύ μεγαλύτερη απειλή από τον Κάστρο. Αν η Λατινική Αμερική επρόκειτο ποτέ να γίνει σοσιαλιστική δεν θα συνέβαινε με έναν Κάστρο. Ο Αλιέντε ήταν το ζωντανό παράδειγμα της δημοκρατικής κοινωνικής μεταρρύθμισης στη Λατινική Αμερική. Όλα τα κατακλυσμιαία γεγονότα γύριζαν γύρω μας, αλλά αυτόν τον τρόμαζε η Χιλή… Η Χιλή τον τρόμαζε».
Η Χιλή έχασε τη μάχη. Οι καλύτεροι άνθρωποι της Αριστεράς εξοντώθηκαν αμείλικτα, ανελέητα.
Το βιβλίο μας δίνει την ευκαιρία να συνδεθούμε με αυτούς τους ανθρώπους και να μοιραστούμε την εμπειρία τους -πολιτική, αλλά και άμεσα ανθρώπινη- και να ονειρευτούμε ξανά.
Ο Αλιέντε είχε, ίσως, «κοινοβουλευτικές αυταπάτες». Παρ’ όλα αυτά, ήταν ιδιοσυγκρασιακά επαναστάτης. Ένας σπουδαίος ανθρωπότυπος. Γι’ αυτό, ενώ του δόθηκε η δυνατότητα διαφυγής στην εξορία, ούτε που το σκέφτηκε.
Στο τελευταίο του ραδιοφωνικό μήνυμα προς τους Χιλιανούς εργάτες και φτωχούς θα πει;
«Εκφράζω την θέλησή μου να αντισταθώ πάση θυσία, και με τη ζωή μου ακόμα, ώστε να παραμείνει ακέραιο το μάθημα που καταγράφει στην Ιστορία η ατιμία εκείνων που διαθέτουν τη δύναμη και όχι το δίκιο» (σελ. 86).
Η Χιλή θα μείνει ες αεί παράδειγμα γενναιόψυχης στάσης -και, γι’ αυτό, επαναστατικής.
Η Ελλάδα, δέκα χρόνια μετά το δικό της εγχείρημα, για κάτι πολύ μικρότερο, προσπαθεί να ξεχάσει -και η επίσημη «αριστερά» της να κρυφτεί και να κρύψει.
- Χρήστος Λάσκος, Η Χιλή, η Unidad Popular και η σοσιαλιστική στρατηγική, alterthess, 11 Σεπτεμβρίου 2014, αναδημοσίευση από τα Ενθέματα της Αυγής, 15 Φεβρουαρίου 2009.
https://alterthess.gr/i-chili-tis-unidad-popular-kai-i-sosialistiki-stratigiki-toy-christoy-laskoy/ [↩]
