Η κυβερνητική αφήγηση
Το ασφαλιστικό προσχέδιο αποτελεί έργο δικής της έμπνευσης. Έχει χαρακτηριστικά μεταρρύθμισης που έρχεται να αποκαταστήσει αδικίες και αρρυθμίες του συστήματος και να διασφαλίσει την βιωσιμότητά του. Είναι ένα σχέδιο με ταξικό πρόσημο, δεδομένου ότι με αυτό προστατεύονται οι «από κάτω» και καλούνται να πληρώσουν οι έχοντες και κατέχοντες. Οι συντάξεις δεν θα μειωθούν και οι προϋποθέσεις χορήγησης θα είναι ίδιες για όλους . Επί πλέον, η (άμεση) δημιουργία ενός ταμείου για όλους ανεξάρτητα από το είδος επαγγελματικής απασχόλησης θα εξοικονομήσει , εκτός των άλλων, πόρους που θα διατεθούν για την στήριξη του συστήματος. Τέλος, αν μείνουν τα πράγματα ως έχουν, η μείωση των παροχών είναι αναπότρεπτη, διαφορετικά το «σύστημα» θα καταρρεύσει.
Κυβερνητική πρωτοβουλία και βιωσιμότητα του συστήματος
Η κυβέρνηση έχει αποδυθεί σε ένα επικοινωνιακό «πόλεμο», διεκδικώντας την «πατρότητα» της προτεινόμενης μεταρρύθμισης. Διατείνεται, μάλιστα, ότι είναι η πρώτη φορά που, στα (περίπου) έξι χρόνια εφαρμογής μνημονιακών πολιτικών, ένα (σημαντικό) νομοθέτημα φέρει την σφραγίδα της ( κυβέρνησης) σε αντίθεση με ότι συνέβαινε στο παρελθόν.
Η αλήθεια, βέβαια, είναι διαφορετική. Αρκεί μία απλή ανάγνωση του μνημονίου ( Ν 4336/2015, παράγραφος Γ, εδάφιο 2.5.1. ) για να διαπιστώσει κάθε καλοπροαίρετος ότι τόσο ο χρόνος κατάθεσης όσο και το περιεχόμενο αποτελούν (ακριβή) εκπλήρωση των μνημονιακών δεσμεύσεων.
Η υιοθέτηση της πρωτοβουλίας σηματοδοτεί την αλλαγή της στάσης της κυβέρνησης απέναντι στο μνημόνιο συνολικά: εγκαταλείπεται η θέση περί πραξικοπήματος και αναγκαστικής εφαρμογής και υιοθετούνται σημαντικές πτυχές του (μνημονίου) ως εκφράζουσες-δήθεν- τον προγραμματικό λόγο του ΣΥΡΙΖΑ. Έφθασε η ώρα η κυβέρνηση να αποδεχθεί αυτό που απαίτησε ο Ντράγκι : «δεν αρκεί να εφαρμόσετε το πρόγραμμα, πρέπει να πιστέψετε ότι πρόκειται για ένα δικό σας πρόγραμμα». Είναι προφανές ότι αυτή θα ήταν η κατάληξη. Ο Αλέξης Τσίπρας, άλλωστε, είχε επισημάνει από τη θέση του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης « στα μνημόνια μπαίνεις εύκολα, δύσκολα, όμως, βγαίνεις».
Για να «φορεθούν», βέβαια, οι προτεινόμενες αλλαγές χρειάζονται το κατάλληλο «ένδυμα». Και δεν είναι άλλο από την κατάρρευση του συστήματος, όπως μας υπέμνησε, με δραματικό τρόπο, ο υφυπουργός οικονομικών Τρύφωνας Αλεξιάδης σε συνέντευξή του πριν από μία εβδομάδα. Η θεωρία της κατάρρευσης του συστήματος, άλλωστε, αποτέλεσε διαχρονικό επιχείρημα εφαρμογής των νεοφιλελεύθερων πολιτικών στο χώρο της κοινωνικής ασφάλισης από το 1990 και εντεύθεν. Κάθε «επέμβαση» διασφάλιζε (υποτίθεται) την βιωσιμότητα σε βάθος χρόνου ( ο νόμος Σιούφα μέχρι το 2030, ο νόμος Ρέπα μέχρι το 2033, νόμος Λοβέρδου μέχρι το 2060 όπως αποφάνθηκε το ECOFIN ).
Αν η κατάρρευση ήταν προ των πυλών, οφείλει η (σημερινή) κυβέρνηση να απαντήσει γιατί δεν έφερε την συγκεκριμένη ρύθμιση στην πρώτη φάση διακυβέρνησης και επέλεξε αφενός μεν να μην εφαρμόσει το νόμο Λοβέρδου αφετέρου με το νόμο «Στρατούλη»-μεσούσης της διαπραγμάτευσης- να πάρει μέτρα που έδιναν «ανάσες» στους ασφαλισμένους και τους συνταξιούχους.
Η αλήθεια, βέβαια, είναι διαφορετική. Η-επαπειλούμενη- κατάρρευση του συστήματος έχει ως γενεσιουργό αιτία την διαχρονική καταλήστευση των αποθεματικών των ταμείων. Το «έγκλημα» τελέστηκε με πολλούς τρόπους ( υποχρεωτική κατάθεση με μηδενικό επιτόκιο στην Τράπεζα Ελλάδας, χρηματιστήριο, δομημένα ομόλογα, PSI, τελευταία ανακεφαλαίωση των τραπεζών με μεθοδευμένη πτώση των μετοχών ( μεγάλο αριθμό των οποίων κατέχουν τα ασφαλιστικά ταμεία). Στα 195 δις υπολογίζεται ότι ανέρχεται το ποσό που αφαιρέθηκε διαχρονικά από τα ασφαλιστικά ταμεία.
Επί πλέον, οι εφαρμοζόμενες τα τελευταία χρόνια μνημονιακές πολιτικές που οδήγησαν σε αύξηση της ανεργίας στο 26%, μείωση του ΑΕΠ κατά 25%, γενίκευση των μορφών μερικής και επισφαλούς απασχόλησης, μείωση των μισθών και των συντάξεων, μείωση των εργοδοτικών εισφορών κατά 4% περίπου, εσκεμμένη υποβάθμιση του ΣΕΠΕ και απουσία ελέγχων που έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της εισφοροαποφυγής και της εισφοροδιαφυγής , είναι αυτές που στερούν πόρους από το σύστημα. Είναι προφανές ότι η διάσωσή του εξαρτάται από την εισροή πόρων που διασφαλίζονται ( κυρίως) με την εφαρμογή πολιτικών στον αντίποδα των εφαρμοζόμενων (και) από την σημερινή κυβέρνηση. Τέλος, ο ισχυρισμός ότι το νομοσχέδιο αποσκοπεί στην διασφάλιση της βιωσιμότητας του συστήματος είναι προσχηματικός δεδομένου ότι στο κομβικότερο σημείο του ( εξεύρεση πόρων) η λύση μετατίθεται σε ένα απροσδιόριστο μέλλον (έκδοση πορίσματος αρμόδιας επιτροπής- άρθρο 63).
Γενικά χαρακτηριστικά νομοθετικής πρωτοβουλίας
Το νομοσχέδιο νομιμοποιεί και μονιμοποιεί την εφαρμογή των μνημονιακών νόμων ( Ν.3863/2010, 3865/2010, 3986/2011) και όλων των προηγούμενων (αντι)ασφαλιστικών μεταρρυθμίσεων που οδήγησαν σε μείωση των συντάξεων κατά 40% τα χρόνια της μνημονικής «καταιγίδας» και σε αύξηση των ορίων ηλικίας ( 67 έτη ή 62 και 40 έτη ασφάλισης). Σημειώνεται ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θεωρούσε τον νόμο Λοβέρδου κοινωνικό τερατούργημα και ευαγγελίζονταν την κατάργησή του. Αυτός ήταν, άλλωστε, ο λόγος μη εφαρμογής του στην πρώτη φάση διακυβέρνησής του
-Διασπάται για πρώτη φορά η ενότητα της κοινωνικής ασφάλισης με τον διαχωρισμό της σύνταξης σε εθνική και ανταποδοτική.
-Η πρόβλεψη έκδοσης (65 !!) υπουργικών αποφάσεων για την εφαρμογή του, καθιστά (τουλάχιστον) ασαφές το περιεχόμενο της μεταρρύθμισης και δημιουργεί «υπόνοιες» για τον τρόπο υλοποίησής της
– Είναι η πρώτη φορά που δεν προστατεύονται κατοχυρωμένα και θεμελιωμένα δικαιώματα και δεν προβλέπεται η ύπαρξη μεταβατικού πλαισίου για την εφαρμογή των διατάξεων. Αξίζει να σημειωθεί , ότι η πλήρης εφαρμογή του νόμου Λοβέρδου θα ολοκληρωνόταν το 2045. Η «αιτιολογία» είναι γνωστή και η πραγματικότητα αδυσώπητη: το τρίτο μνημόνιο δεν αφήνει χώρο για τέτοιου είδους «πολυτέλειες», πρέπει να εφαρμοστεί άμεσα ώστε να επιτευχθεί ( σε πρώτη φάση) η μείωση των δαπανών κατά 1,8 δις τα έτη 2015 και 2016.
– Η (εσπευσμένη) ενοποίηση και η δημιουργία ενός ταμείου αποτελεί εκπλήρωση μνημονιακής υποχρέωσης. Αποσκοπεί στην ενοποίηση προς τα κάτω των χορηγούμενων παροχών και στην χρησιμοποίηση των αποθεματικών των εντασσόμενων ταμείων για την χρηματοδότηση του ενοποιημένου φορέα.
Ο ΣΥΡΙΖΑ στο προεκλογικό του πρόγραμμα (2014) υποστήριζε την δημιουργία τριών ταμείων (μισθωτών, ελεύθερων επαγγελματιών- αυτοαπασχολούμενων, αγροτών), μετά από μελέτη και σε βάθος χρόνου.
Μείωση συντάξεων
Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι δεν πρόκειται να μειώσει για δωδέκατη φορά τις συντάξεις ( είχαν μειωθεί 11 φορές στην διάρκεια της (προηγούμενης) μνημονιακής διακυβέρνησης). Κατ αρχήν θα πρέπει να επισημάνουμε ότι μειώθηκαν και επί διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ –ΑΝΕΛ με διάφορες , επί μέρους, ρυθμίσεις (μείωση της κατώτατης σύνταξης, αύξηση του ποσοστού κράτησης από 4% σε 6% για τον κλάδο ασθενείας στις κύριες συντάξεις, επιβολή κράτησης 6% στις επικουρικές , μείωση κατά 2% μεσοσταθμικά λόγω του νέου τρόπου υπολογισμού που προβλέπεται στο Νόμο 3863/2010 (Λοβέρδου) και άρχισε να εφαρμόζεται στην δεύτερη φάση διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ , σταδιακή κατάργηση χορήγησης ΕΚΑΣ )
Για να είμαστε, επομένως, ακριβείς θα πρέπει να εξετάσουμε αν με το προσχέδιο θα έχουμε- περαιτέρω- μειώσεις Η κυβέρνηση εμφανίζεται κατηγορηματικά αντίθετη , περιορίζοντας όμως το «υπερασπίσιμο»: από την «διακηρυγμένη» θέση για μη μείωση συνολικά των συνταξιοδοτικών παροχών θεωρεί, τώρα πιά, «αδιαπραγμάτευτη» την προστασία των κύριων συντάξεων. Αυτό σημαίνει ότι αποδέχεται και συνομολογεί την μείωση και των καταβαλλόμενων ( εκτός , βέβαια ,αν κάποιος θεωρεί ότι οι επικουρικές είναι κάτι άλλο)
Τέλος, ο επανυπολογισμός των καταβαλλομένων συντάξεων θα οδηγήσει σε μείωσή τους, έστω και αν η όποια διαφορά θα καταβάλλεται για τα επόμενα τρία χρόνια. Αν ήταν βάσιμος ο ισχυρισμός της κυβέρνησης ότι δεν πρόκειται να μειωθούν δεν εξηγείται ,λογικά, η πρόβλεψη επανυπολογισμού με το νέο σύστημα.
Η μεγάλη σφαγή ,βέβαια, αφορά τους νέους συνταξιούχους: ο υπολογισμός των συντάξιμων αποδοχών με βάση το μέσο όρο των αντίστοιχων όλου του ασφαλιστικού βίου σε συνδυασμό με τη μείωση του ποσοστού αναπλήρωσης ( η μείωση του οποίου είναι ακόμη μεγαλύτερη γιατί αντιστοιχεί σε 40 χρόνια ασφάλισης και όχι σε 35 που ήταν πριν) θα οδηγήσουν σε μείωση των νέων συντάξεων κατά 15%-30%.
Εθνική σύνταξη
Η κυβέρνηση εμφανίζει ως μεταρρυθμιστική τομή την καθιέρωση της εθνικής σύνταξης (384 ευρώ) την οποία θα λαμβάνουν όλοι και θα καταβάλλεται από τον κρατικό προϋπολογισμό.
Η καθιέρωση της εθνικής σύνταξης αποτελεί, όντως, τομή σε νεοφιλελεύθερη, όμως, κατεύθυνση. Υιοθετείται , όπως προκύπτει από την διατύπωση της συγκεκριμένης διάταξης, ο προνοιακός χαρακτήρας της (υπεράσπιση των οικονομικά αδύναμων), πράγμα που σημαίνει ότι τίθεται εν αμφιβόλω η καθολικότητα χορήγησής της. Δεν είναι τυχαία, άλλωστε, η επιμονή του κουαρτέτου για χορήγηση με εισοδηματικά κριτήρια. Κυρίως, όμως με την διάσπαση της σύνταξης σε εθνική και ανταποδοτική επιτυγχάνεται η βασική επιδίωξη της (διαχρονικά επιχειρούμενης) νεοφιλελεύθερης ασφαλιστικής απορρύθμισης για μετατροπή του ενιαίου, δημοσίου, αναδιανεμητικού και αλληλέγγυου χαρακτήρα της κοινωνικής ασφάλισης σε ανακεφαλαιοπητικό – ατομικό : Το κράτος «αποσύρεται» από την κοινωνική ασφάλιση. Η υποχρέωση του εξαντλείται στην υποχρέωση καταβολής ενός ελάχιστου ποσού. Ανοίγει, πλέον, διάπλατα ο δρόμος της ιδιωτικής ασφάλισης.
Επί της ουσίας, η εθνική σύνταξη δεν καταβάλλεται σε κάθε περίπτωση αλλά προϋποθέτει την ύπαρξη 15 ετών ασφάλισης ( 4500 ένσημα). Με άλλα λόγια δεν πρόκειται για κάτι καινούριο αλλά για την μέχρι σήμερα καταβαλλόμενη κατώτερη σύνταξη. Περιλαμβάνει, πάντως, μία «καινοτομία» που έντεχνα αποσιωπάται: για να καταβληθεί στο σύνολό της θα πρέπει ο δικαιούμενος να συμπληρώσει 40 έτη διαμονής στη χώρα από το 15ο μέχρι το 67ο έτος της ηλικίας του. Διαφορετικά θα μειώνεται κατά το 1/40 ( αντιστοιχεί σε κάθε έτος απουσίας).
Η ίδια λογική διέπει και την καταβολή του επιδόματος υπερήλικων ανασφάλιστων . Θα καταβάλλεται ολόκληρο ( 360 ευρώ) μόνο αν ο δικαιούμενος συμπληρώσει 35 έτη μόνιμης παρουσίας στη χώρα διαφορετικά θα μειώνεται κατά το 1/35 ( αντιστοιχεί σε κάθε έτος απουσίας).
Ελεύθεροι επαγγελματίες-Αυτοαπασχολούμενοι
Το προσχέδιο επιφέρει σημαντικές αλλαγές στα ζητήματα ασφάλισης που αφορούν τους ελεύθερους επαγγελματίες και τους αυτοαπασχολούμενους. Δεν θα προβώ σε αυτό το σημείωμα στην εξειδίκευσή τους . Θα περιοριστώ σε δύο σημαντικές επισημάνσεις αφού βέβαια υπενθυμίσω ότι διαχρονική θέση του συνδικαλιστικού κινήματος ( και των αριστερών παρατάξεων που δρουν στους αντίστοιχους εργασιακούς χώρους) ήταν η καθιέρωση ασφαλίστρου προοδευτικά αυξανόμενου ανάλογα με την φοροδοτική ικανότητα. Η σύνδεση εισφορών με το εισόδημα και ο υπολογισμός τους με το ίδιο ποσοστό ανεξάρτητα από το ύψος του εισοδήματος σε συνδυασμό με την φορολόγηση 26% από το πρώτο ευρώ (29% για τας εισοδήματα 2016), καταβολή τέλους επιτηδεύματος και εισφοράς αλληλεγγύης, θα οδηγήσει, με μαθηματική ακρίβεια, σε έξοδο της πλειοψηφίας των (εναπομεινάντων ) στους αντίστοιχους εργασιακούς χώρους. Η δεύτερη επισήμανση αφορά στον τρόπο με τον οποίο η κυβέρνηση διαχειρίζεται επικοινωνιακά την έντονη αντίδραση αυτών των επαγγελματικών κλάδων. Υποστηρίζει ότι είναι αδικαιολόγητη και κοινωνικά απαράδεκτη. Η θεωρία του κοινωνικού αυτοματισμού εμφανίζεται σε νέα έκδοση: την θέση των εργαζόμενων-ρετιρέ «καταλαμβάνουν» οι εξαθλιωμένοι επαγγελματίες- αυτοαπασχολούμενοι.
Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η υπεράσπιση της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης προϋποθέτει την απόκρουση της νεοφιλελεύθερης αντιμεταρρύθμισης, έτσι όπως αυτή συμπυκνώνεται στο προσχέδιο που κατέθεσε η κυβέρνηση. Οφείλουμε να αγωνιστούμε για την απόσυρσή του. Ο Σπράος και ο Γιαννίτσης δεν πρέπει να δικαιωθούν.
*Ο Χρήστος Μπακέλλας είναι Δικηγόρος, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης