Έφυγε πριν λίγες μέρες από τη ζωή ο σκηνοθέτης, ακτιβιστής και φίλος Γιάννης Καρυπίδης. Ο Γιάννης Καρυπίδης, ήταν συνδημιουργός με τον Γιώργο Αυγερόπουλο του ντοκιμαντέρ «Γάζα ερχόμαστε» στο οποίο καταγράφεται το ταξίδι 44 ακτιβιστών από όλο τον κόσμο στη Γάζα το καλοκαίρι του 2008 μέσα από το οποίο έσπασε ο ναυτικός αποκλεισμός της περιοχής μετά από 41 χρόνια. To ντοκιμαντέρ βραβεύτηκε στο 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης ενώ το χρηματικό έπαθλο διατέθηκε για την ενίσχυση της αποστολής και την ανοικοδόμηση της Γάζας. Ο Γιάννης Καρυπίδης συνδέθηκε με όλες τις αποστολές και τους αγώνες για μια ελεύθερη Γάζα, για μια ελεύθερη Παλαιστίνη.
Εμείς τον γνωρίσαμε και δεθήκαμε μαζί του μέσα από τον πολύχρονο αγώνα των τοπικών κοινωνιών στη Θράκη, το Κιλκίς και την Χαλκιδική ενάντια στους χρυσοθήρες που προσπαθούσαν και προσπαθούν ακόμη να καταστρέψουν τα δάση, το περιβάλλον και την υγεία των κατοίκων.
Τον αγώνα αυτόν κατέγραψε στο ντοκιμαντέρ του «Το Άπληστον Κέρδος», το οποίο προβλήθηκε στο 15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης τον Μάρτιο του 2013. Τον αποχαιρετάμε με βαθιά θλίψη και πολύ αγάπη παραθέτοντας μια συνέντευξη μαζί του λίγο μετά την προβολή της ταινίας αυτής.
«Άπληστον Κέρδος» – Μια ταινία για τους 15ετείς αγώνες κατά του χρυσού
Συνέντευξη στη Σταυρούλα Πουλημένη
Συναντήσαμε τον Γιάννη Καρυπίδη στον κινηματογράφο “Ολύμπιον” μία μέρα πριν την προβολή της ταινίας του “Άπληστον Κέρδος” στο 15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Η ταινία είναι ένα οδοιπορικό του σκηνοθέτη στις περιοχές της Θράκης, της Χαλκιδικής και του Κιλκίς στις οποίες επιχειρείται το ξεκίνημα των εξορύξεων χρυσού. Ο σκηνοθέτης, μέσα από τις αφηγήσεις δύο πρωτεργατών του κινήματος ενάντια στα μεταλλεία, του Τόλη Παπαγεωργίου και του Ανέστη Στρατιάδη, περιγράφει το ιστορικό της υπόθεσης των εξορύξεων χρυσού αλλά και σημαντικές πτυχές του πολύχρονου αυτού αγώνα ενάντια στους χρυσοθήρες.
Πώς ξεκίνησε η επαφή σου με το κίνημα των μεταλλείων;
H προσωπική μου εμπλοκή στην ιστορία κατά των εξορύξεων ξεκίνησε εντελώς τυχαία το 2004. Ήμουνα στην Κομοτηνή για άλλη δουλειά και συζητούσα με έναν παιδικό φίλο και μετέπειτα σύντροφο από τα φοιτητικά χρόνια, τον Ανέστη τον Στρατιάδη. Τότε έμαθα ότι υπάρχει το θέμα του χρυσού. Το κίνημα που ξεκίνησε το 1999 είχε πετύχει, ήδη, τις πρώτες του νίκες αλλά εκείνη την περίοδο βρισκόταν σε ύφεση. Δεν υπήρχαν δηλαδή συνθήματα στους τοίχους, πανό στους δρόμους, δεν γινόταν κουβέντες γύρω από αυτό. Μετά από αρκετές συζητήσεις με τον Ανέστη, του έκανα την εξής ερώτηση: αν τα πράγματα εξελίσσονταν όπως στην Τουρκία όπου οι εταιρείες δολοφόνησαν δύο τρείς ανθρώπους από τους πρωτεργάτες του κινήματος ενάντια στα μεταλλεία, και ήταν να σκοτώσει κάποιον ο Μπόμπολας στην Ελλάδα, ποιος θα ήταν αυτός. Μου απάντησε «ο Τόλης ο Παπαγεωργίου». Έτσι έγινε η επαφή μου με τον Τόλη. Από εκείνη τη στιγμή ξεκίνησε η προεργασία της πρώτης ταινίας “Της Γης το χρυσάφι” η οποία ολοκληρώθηκε ένα χρόνο μετά. Η ταινία εκείνη δημιουργήθηκε προκειμένου να παιχτεί στην περιοχή, τόσο στα ελληνόφωνα όσο και στα τουρκόφωνα χωριά, γι’ αυτό και μεταγλωτίστηκε και στα τούρκικα. Στόχος της ήταν να ευαισθητοποιήσει τους κατοίκους γιατί το κίνημα βρισκόταν σε ύφεση. Να επισημάνω στο σημείο αυτό ότι η πρώτη πολιτική δίγλωσση συγκέντρωση που έγινε στην πλατεία της Κομοτηνής ήταν η συγκέντρωση κατά του χρυσού το 1999.
Το ζήτημα, όμως, των μεταλλείων στην Θράκη, όπως δείχνεις στην ταινία σου, ξεκινάει από πιο παλιά…
Εμείς μεγαλώσαμε στην περιοχή των Σαππών. Το ζήτημα των μεταλλείων ήταν συνδεδεμένο με ένα μαγικό μέρος, την Κίρκη, όσοι το έχουν επισκεφτεί καταλαβαίνουν την μαγεία. Είναι ένα εγκαταλελειμμένο ορυχείο μέσα σε οργιώδη βλάστηση. Πολλά χρόνια μετά μάθαμε ότι το έδαφος του ορυχείου και ό,τι σκόνη κυκλοφορούσε εκεί ήταν κυανιούχα άλατα από σπασμένα βαρέλια που είχαν παρατηθεί εκεί. Στο μεταλλείο της Κίρκης μέχρι τη δεκαετία του ’70 είχε δουλέψει αρκετός κόσμος. Υπάρχουν πολλές αφηγήσεις για την εποχή εκείνη. Μια χαρακτηριστική είναι και ότι ο ΕΛΑΣ Έβρου είχε προμηθευτεί τα εκρηκτικά από αυτό το μεταλλείο. Αλλά αυτή η ιστορία είναι ζήτημα μιας άλλης ταινίας. Εκτός από το Πέραμα, εξορύξεις χρυσού επιδιώκεται να γίνουν και στις Σάππες σε ένα σημείο που απέχει 500 μέτρα από τα τελευταία σπίτια του χωριού (σπίτια του τελευταίου κύματος Ποντίων προσφύγων που ήρθαν από την πρώην Σοβιετική Ένωση) και ένα χιλιόμετρο από την πλατεία του χωριού. Είναι στην ακτίνα που ξαμολιόμασταν σαν πιτσιρίκια, γιατί στα χωριά της δεκαετίας του ’60 παίρναμε ένα κομμάτι ψωμί και φεύγαμε. Ε, λοιπόν, το μέρος αυτό θέλουν να το μετατρέψουν σε κρανίου τόπο.
Από την εμπειρία σου μέσα από αυτόν τον αγώνα, ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία στη συγκρότηση του μετώπου ενάντια στα μεταλλεία;
Τη μεγαλύτερη δυσκολία για τη συγκρότηση αυτού του μετώπου την αντιμετώπισε το αυτοκίνητο του Τόλη του Παπαγεωργίου, ο οποίος μέσα σε δεκαπέντε χρόνια πήγε καμιά εκατοστή φορές στη Θράκη, διακόσιες φορές στο Κιλκίς και καμιά τριανταριά στη Βουλγαρία. Εδώ μιλάμε για ένα αυτόνομο από τα κάτω λαϊκό κίνημα με πλήρη εφαρμογή διαδικασιών άμεσης δημοκρατίας και έναν στόχο. Η τοπική κοινωνία είναι μια γροθιά παντού εκτός Χαλκιδικής. Όταν λοιπόν επετεύχθη η πρώτη νίκη στο Συμβούλιο της Επικρατείας και τερματίστηκαν οι δυναμικές συγκρούσεις στην Ολυμπιάδα, που περιελάμβαναν την χρήση εκρηκτικών και όχι μόνο βενζίνης για ανατινάξεις γεωτρυπάνων, συνεχόμενες συρράξεις άμαχου πληθυσμού με τσεκούρια, καραμπίνες, ρόπαλα απέναντι στα πάνοπλα ΜΑΤ, τότε κάποιοι άνθρωποι πήραν τη σκυτάλη του αγώνα. Πρωτεργάτης σε εκείνον τον αγώνα ήταν ο Ν. Μήτσου, πρόεδρος της Ολυμπιάδας επί 45 χρόνια, επιστάτης στα μεταλλεία επί Μποδοσάκη, σεβασμιότατος στο χώρο των μεταλλωρύχων και μεταλλειολόγων. Ο άνθρωπος που έκανε τις ερωτήσεις και οι απαντήσεις που πήρε τον οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι «Ούτε στην Ολυμπιάδα ούτε πουθενά».
Αυτήν την εμπειρία την πήρε ο Τόλης Παπαγεωργίου και μέσα από τη συνεύρεση με τον Ανέστη Στρατιάδη, που αποτελούν και τους ήρωες της ταινίας μου, δημιουργήθηκε λιθαράκι-λιθαράκι ένα αρραγέστατο μέτωπο στη Θράκη. Οι τότε νομάρχες και νυν αυτοδιοικητικοί που τάσσονται διαπρύσιοι κατά της εξόρυξης, τότε είχαν υπογράψει. Αυτοί ανακάλεσαν τις υπογραφές τους μετά από ένα μνημειώδες Νομαρχιακό Συμβούλιο του νομού Ροδόπης. Έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε. Κάθε μέρα, κάθε χρόνο, κάθε εβδομάδα σχεδόν, αυτό το μέτωπο “δούλευε” και έτσι κατάφερε να συσπειρώσει γύρω του από εμένα μέχρι τον συγχωρεμένο Μητροπολίτη Κομοτηνής. Με τον Μητροπολίτη μας χωρίζαν έτη φωτός, σεβόμασταν όμως ο ένας τον άλλο και είχαμε έναν κοινό σκοπό και ευτυχώς δεν μπόρεσε να μας καθοδηγήσει κανένα κόμμα μηδέ της Αριστεράς εξαιρουμένης. Γι’ αυτό κατάφερε αυτό το κίνημα να αναπτύξει τη δικιά του δυναμική, να υπερασπίσει την αυτονομία του και να υποστηρίξει μαζικά τις όποιες επιλογές έκανε στα 15 αυτά χρόνια. Στις επιλογές αυτές συμπεριλαμβάνονται επιστημονικές ημερίδες, δυναμικές διαδηλώσεις μέχρι και τα “ματώματα” που έζησες και εσύ στη Χαλκιδική.
Στη Χαλκιδική τα πράγματα είναι όμως διαφορετικά…
Στη Χαλκιδική υπήρξε η εξής διαφορά. Πρώτον, υπήρχαν χίλιοι όμηροι της εταιρείας από τις υπάρχουσες μεταλλευτικές δραστηριότητες. Δεύτερον, η πολύχρονη κυριαρχία των μεταλλείων είχε επιβάλει ένα ιδιότυπο καθεστώς μονοκαλλιέργειας και δικτατορίας. Καμιά φωνή κόντρα στην εταιρεία δεν μπορούσε να ακουστεί στην περιοχή. Τρίτον, ο τεράστιος πλούτος που έχει στα σπλάχνα της η γη έτυχε να πέσει στην αντίληψη των πάλαι ποτέ αναμορφωτών και νυν εθνοσωτήρων κατά περίπτωση, όπως ο Α. Τσοχατζόπουλος, ο Χρ. Πάχτας, ο Γ. Παπακωνσταντίνου και λοιπές δημοκρατικές δυνάμεις. Ένας επιπλέον παράγοντας είναι η γεωγραφική και κοινωνική διαμόρφωση των χωριών της Β.Α Χαλκιδικής που μέχρι σήμερα τα κρατούσε αποκομμένα το ένα από το άλλο. Δεν είναι τυχαίο ότι στην πρώτη φάση του αγώνα ενάντια στα μεταλλεία, από το ’87 μέχρι το ’97, τις μάχες τις έδωσε μόνη της η Ολυμπιάδα με τη βοήθεια του Στρυμονικού κόλπου. Στη συνέχεια τις μάχες τις έδωσε η Στρατονίκη, και τώρα χάρη στις επιτυχημένες εκ του αποτελέσματος τακτικές κινήσεις που έγιναν για τη συνέχιση του «Ούτε στην Ολυμπιάδα ούτε πουθενά», η Ιερισσός, τα Νέα Ρόδα, η Αμμουλιανή και άλλα χωριά μπαίνουν ενιαία πια στον αγώνα. Είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει αυτό στη Χαλκιδική. Ο Πάχτας αποτελεί ένα ιστορικό λάθος στην περιοχή. Η συνείδηση του γεγονότος αυτού είναι ισχυρή πλέον εκεί και αναμένονται απλώς οι επόμενες δημοτικές εκλογές για να ανατραπεί πλήρως το σκηνικό.
Πώς σχολιάζεις τους ισχυρισμούς ότι στη Χαλκιδική μεταξύ των κατοίκων επικρατεί ένας ιδιότυπος εμφύλιος πόλεμος;
Επουδενί η κατάσταση στη Χαλκιδική δεν είναι κατάσταση εμφυλίου πολέμου όπως την παρουσιάζουν. Πρόκειται για τον απόλυτο εξευτελισμό κάθε έννοιας συνδικαλιστικής δράσης. Δεν νοείται συνδικαλισμός στο πλευρό της εργοδοσίας, ενάντια σε όλη την υπόλοιπη κοινωνία. Το δίλημμα που έχουν να απαντήσουν οι εργαζόμενοι στην εταιρεία είναι αν εκτός από μεροκάματο στο σπίτι τους πηγαίνουν και περηφάνια.
Στην ταινία αναφέρεται ότι πολύ σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των εξορύξεων χρυσού, μεταφέρθηκαν από παλιούς μεταλλωρύχους, οι οποίοι μετά την συνταξιοδότησή τους στήριξαν τον αγώνα ενάντια στα μεταλλεία. Πώς σχολιάζεις την αλλαγή αυτή στις συνειδήσεις των εργαζομένων;
Το θέμα που θίγεις είναι τεράστιο. Έχουμε να κάνουμε με την αέναη πάλη που γίνεται στο μυαλό του ανθρώπου ανάμεσα στην ανάγκη και το αυτόβουλο, με σκοπό να μην κυλίσει στην εθελοδουλία. Αυτό που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει στη Χαλκιδική είναι οι ανοιχτές εξορύξεις και το γεγονός ότι φανερά εγκαθίσταται η πιο ρυπογόνα χημική βιομηχανία του πλανήτη με άδεια λατομείου. Ο νέος κόσμος που προσλαμβάνει η εταιρεία δεν είναι μεταλλωρύχοι. Πρόκειται για νέα παιδιά αμειβόμενα με 600 ευρώ, που μέχρι τώρα παρίσταναν τους μπράβους της εταιρείας. Στόχος της εταιρείας είναι η διαφθορά της τοπικής κοινωνίας. Δεν υπάρχει ταξική συνείδηση στους ανθρώπους που δουλεύουν εκεί. Όταν ακούω συνδικαλιστή να λέει ότι το χωριό του θα γίνει «Μικρό Παρίσι», γελάω αλλά και κλαίω ταυτόχρονα. Όποιος οχυρώνεται πίσω από τον εργατισμό για να πει «ναι» στην καταστροφή του τόπου του, πλανάται πλάνην οικτρά.
Πολλές φορές τα κυρίαρχα ΜΜΕ παρουσίασαν τον αγώνα αυτό ως μειοψηφικό και υποκινούμενο. Πώς εμπλέκεται η εταιρεία στην τοποθέτηση αυτή;
Η εταιρεία άλλαξε για τρίτη φορά στρατηγική. Η αλλαγή αυτή εκφράστηκε διά στόματος του γενικού διευθυντή της Ελληνικός Χρυσός Π. Στρατουδάκη στην τελευταία συνέντευξη Τύπου που έδωσε στην Αθήνα. Εκεί ομολόγησε δημόσια ότι οι κάτοικοι που αντιδρούν δεν είναι υποκινούμενοι και ότι προέρχονται απ’ όλα τα κόμματα. Αυτό συνιστά ένα “άδειασμα” του Άδωνη, του Πάχτα και των λοιπών “δημοκρατικών δυνάμεων” και ένα σημείο του πανικού της εταιρείας, πράγμα που διαφαίνεται στο γεγονός ότι μέσα σε ένα χρόνο άλλαξε τρεις φορές επικοινωνιακή στρατηγική.
Σ’ αυτή τη συνέντευξη Τύπου η εταιρεία άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο αποχώρησης. Τι σηματοδοτεί η κίνηση αυτή;
Η εταιρεία παίζει το τελευταίο της χαρτί, την ομηρεία των 750 σήμερα εργαζομένων της, απειλώντας ότι θα φύγει και θα κλείσει και τις ήδη υπάρχουσες δραστηριότητές της – λέει «ή όλα ή τίποτα». Το δίλημμα αυτό το έθεσε η εταιρία και όχι το κίνημα των κατοίκων. Πάντως δεν είμαι εγώ αυτός που θα πω, εν είδει Ψαριανού και Αδώνιδος, στους κατοίκους της Β.Α. Χαλκιδικής πώς θέλουν να αναπτυχθεί ο τόπος τους. Αυτό που έχουν συνειδητοποιήσει, όμως, είναι ότι ο τόπος τους δεν πρόκειται να αναπτυχθεί αν επεκταθεί η μεταλλευτική δραστηριότητα, αντίθετα θα καταστραφεί.
Ποια πιστεύεις ότι θα είναι η κατάληξη του αγώνα αυτού μετά και τις τελευταίες αστυνομικές επιχειρήσεις τρομοκράτησης των κατοίκων στην Ιερισσό;
Η Eldorado Gold θα φύγει όπως έφυγε η TVX, φτωχή. Η εξέλιξη αυτή είναι μονόδρομος. Η Ιερισσός είναι ένα χωριό που δεν έχει απασχολήσει ποτέ το αστυνομικό δελτίο, ο μεγαλύτερος καβγάς που έχει γίνει στο χωριό είναι για μπουγαδόνερα. Τα τελευταία δύο χρόνια του αγώνα οι κάτοικοι είναι όλοι μια οικογένεια, μια γροθιά. Η Ιερισσός διαπίστωσε, λοιπόν, ότι υπάρχει κράτος και έχει αστυνομία. Με τον τρόπο αυτό ανάπτυξη δεν γίνεται ούτε στη Νότια Αφρική ούτε στο Κονγκό και δεν είμαι οριενταλιστής. Δεν θέλω, δηλαδή, να υποτιμήσω τους λαούς εκεί και τα κινήματά τους που είναι πιο ηρωικά από τα δικά μας γιατί “δίνουν” και νεκρούς.
Πώς επηρέασε η επίθεση στο εργοτάξιο των Σκουριών τον τρόπο που αντιμετώπισαν τα ΜΜΕ τον αγώνα ενάντια στα μεταλλεία;
Αξιολογώντας τα γεγονότα του τελευταίου χρόνου, από τη στιγμή της πιο μαύρης σελίδας του ελληνικού εργατικού κινήματος, όπου 500 εργαζόμενοι μετατράπηκαν σε αφιονισμένους μπράβους της εταιρείας και κατέστρεψαν το φυλάκιο των κατοίκων στις Σκουριές, επιτιθέμενοι σε 30 υπερασπιστές του, μέχρι και σήμερα, ο απολογισμός έχει ως εξής: κάναμε ειρηνικές βόλτες στο βουνό και φάγαμε ξύλο, κάναμε δυναμικές βόλτες στο βουνό και φάγαμε ξύλο, χρησιμοποιήσαμε όλη μας τη φαντασία στις μεθόδους διαμαρτυρίας με παράδειγμα τις γυναίκες που μπήκαν μπροστά στη διαδήλωση στις Σκουριές και τις οποίες η αστυνομία δεν δίστασε να χτυπήσει, έγινε το μεγαλύτερο συλλαλητήριο της μεταπολίτευσης στο Κιλκίς, και ούτε μια λέξη ούτε μια κουβέντα από τα ΜΜΕ. Άρκεσε μια ενέργεια ελαχιστότατης βίας για να γκρεμιστεί παταγωδώς το φράγμα σιωπής του Μπόμπολα και να ζεσταθούν καρδιές σ’ όλη την Ελλάδα.
Και ένα σχόλιο για το τέλος. Όταν πέρυσι τέτοιο καιρό ανέβαινα στις κινητοποιήσεις στη Χαλκιδική για τις ανάγκες της ταινίας, ταινία τελικά δεν έκανα αλλά ενημέρωση μέσω των social media. Σήμερα χαίρομαι που ακόμα και αν δεν έχω κάμερα μαζί μου, τα social media πλημμυρίζουν από εικόνες των ενεργών μελών του κινήματος που φέρνουν μαζί τους και την κάμερα. Και εδώ θα ήθελα να παραθέσω στα κορυφαία βίντεο για το θέμα αυτό, το γάμο- παρωδία, της γελοιοποίησης των μαύρων κουκουλοφόρων του κράτους στους δρόμους της Ιερισσού κατά τη διάρκεια ερευνών στα σπίτια των προσαχθέντων κατοίκων.
