Απλά Μαθήματα Πολιτικής (και) Οικονομίας

Οπότε η μεταφυσική

σωστότερα στο βάθος

(Λουκιανός Κελαηδόνης, Γιάννης Νεγρεπόντης, Απλά Μαθήματα Πολιτικής Οικονομίας)

Δυστυχώς, οι «αγανακτισμένοι» που ξεκίνησαν την περασμένη Τετάρτη για τις πλατείες, κουβαλούσαν μαζί τους όλα τα μειονεκτήματα της λεγόμενης «κοινής γνώμης»: οι περισσότεροι μισούσαν όλα τα κόμματα και όλους τους πολιτικούς χωρίς να κάνουν λεπτές διακρίσεις ανάμεσα στον Πάγκαλο και έναν κνίτη πιστιρικά, απείχαν από τα σωματεία και τις συλλογικές διαδικασίες χωρίς να ξεχωρίζουν το ταξικό εργατικό κίνημα από τον Παναγόπουλο, στεκόταν απέναντι σε κάθε συλλογικότητα και αποθέωναν τον ατομικισμό. Επιπλέον, πολλοί από αυτούς, θεωρούσαν υπεύθυνους για την κρίση, εκτός από τους συνδικαλιστές και τους πολιτικούς, και τους δημόσιους υπάλληλους και τις ΔΕΚΟ. Αρκετοί επίσης ήταν αυτοί που ξόρκιζαν τους «ξένους καταχτητές» και αναζητούσαν τη σωτηρία του έθνους μας, ψάχνοντας μια νέα εθνική ενότητα, στα πρότυπα του Λεωνίδα, του Μεγαλέξαντρου και του Κολοκοτρώνη.

Με άλλα λόγια, αναπαρήγαγαν όλα τα πυρηνικά ιδεολογήματα που συγκροτούν τον κορμό της κυρίαρχης ιδεολογίας, δηλαδή της ιδεολογίας των κυρίαρχων, σε καιρό κρίσης. Τίποτα παράξενο σε αυτό: το ίδιο κάνει άλλωστε (σχεδόν) κάθε κοινωνία, (σχεδόν) πάντα, (σχεδόν) παντού. Την ίδια (σχεδόν) ωστόσο στιγμή, η ίδια (σχεδόν) κοινωνία, είναι ικανή να κάνει κινήματα, εξεγέρσεις και επαναστάσεις. Έτσι περίπου προχωρά η ιστορία – και μετά από δυο χρόνια, ή δυο μέρες ή ακόμα και δυο ώρες οι ίδιοι (σχεδόν) άνθρωποι είναι ικανοί να λένε (σχεδόν) τα αντίθετα.

Οι ιδεολογικές αναφορές των αγανακτισμένων το μόνο που υποδεικνύουν – και εδώ περιορίζεται και η αξία τους – είναι ότι πρόκειται για ένα κίνημα κοινωνικό και μαζικό.  Η διαφορά ήταν ότι αυτή τη φορά, ακριβώς επειδή το κίνημα αυτό κατόρθωσε να δώσει το λόγο σε όλους,  αυτά τα κυρίαρχα –και πάντα απεχθή- ιδεολογήματα δεν περιορίστηκαν στα μυαλά των ανθρώπων, αλλά μπόρεσαν και εκφράστηκαν από τα μικρόφωνα των συγκεντρώσεων και από τα σχόλια στο διαδίκτυο. Σε οποιοδήποτε άλλο, επίσης κοινωνικό και εξίσου μαζικό, κίνημα, έπαιρναν το λόγο οι συμμετέχοντες, θα άκουγαμε πιθανά πολύ παρόμοια πράγματα. Όταν απεργεί ή καταλαμβάνει το εργοστάσιο ένα πρωτοβάθμιο σωματείο, ο λόγος του δεν διαφέρει και πολύ. Ακόμα περισσότερο, ένα καλό σύμπτωμα για το πότε ένα κίνημα γίνεται πραγματικά μαζικό, είναι η μεταφορά γηπεδικών συνθημάτων: από το «κάτσε καλά Γεράσιμε» του ’98, ως το «βάλτε όλο το πετρέλαιο στον κώλο» του 2003.

Έτσι, θα ήταν μάλλον λάθος να αναλύεις ένα κοινωνικό κίνημα από την ιδεολογία που φέρουν οι συμμετέχοντες σε αυτό: αυτήν, πάνω κάτω, την ξέρεις από πριν. Είναι καλύτερο να το κρίνεις από τις διαδικασίες που θεσμοθετεί, από το λόγο που παράγει και τελικά από τον υλικό αντίκτυπο που έχει στις κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις.

Αν πάμε όμως σε αυτά τα κριτήρια, θα δούμε τεράστιες αντιφάσεις σε σχέση με την κυρίαρχη ιδεολογία. Ξεκινήσανε φοβόμενοι την οργάνωση, για να φτιάξουνε μέσα σε λίγες ώρες τις πρώτες ομάδες εργασίας. Αρνηθήκανε την πολιτική, για να καταλήξουνε σε πολύωρες, μαζικές και συμμετοχικές συνελεύσεις με θέματα από το χρέος ως το πολιτειακό. Εναντιωθήκανε στα συνδικάτα, για να επιστρέψουν στις πιο βασικές παραδόσεις του εργατικού κινήματος. Το ψήφισμα του Λευκού Πύργου για παράδειγμα, πήγασε μέσα από μια έντονη και πολύωρη διαδικασία προτάσεων, αντιπαράθεσης και ψηφοφοριών, πολύ εκπαιδευτική και υποδειγματική για το πώς θα μπορούσε να είναι η συνέλευση σε κάθε εργατικό σωματείο ή φοιτητικό σύλλογο.

Αυτή η διαδικασία αποτυπώνεται, αναπόφευκτα, και στο περιεχόμενο. Η εθνική ενότητα χάθηκε. Το ψήφισμα αναφέρει για εργαζόμενους, ανέργους και μετανάστες. Οι εχθροί είναι συγκεκριμένοι, έχουν ονόματα και εντόπιες διευθύνσεις. Ακόμα και τα επάρατα σωματεία, μετά από σχετική ψηφορορία η οποία κατέληξε με μεγάλη πλειοψηφία, καλούνται να απεργήσουν και να καταλήξουν στο Λευκό Πύργο.

Όλες αυτές οι εξελίξεις δεν είναι τόσο αποτέλεσμα «ιδεολογικής ζύμωσης» και «πολιτικής παρέμβασης» της αριστεράς, όσο είναι αποτέλεσμα της ίδιας της οργανωτικής δομής του κινήματος, των διαδικασιών και των υλικών χαρακτηριστικών του. Αν είσαι σε μια συνεχή συνέλευση επί έξι μέρες, σε κάποια φάση θα αναγκαστείς, όχι ως άτομο, αλλά ως συλλογικότητα, να προχωρήσεις τόσο τη σκέψη σου, όσο και τη δράση σου. Αν για παράδειγμα πιστεύεις ότι το πρόβλημα ξεκίνησε από το Μνημόνιο, θα αρχίζεις να ασχολείσαι με το πώς αυτό υλοποιείται, θα πας στις ιδιωτικοποιήσεις και θα πέσεις πάνω στο σωματείο των εργαζομένων στην ΕΥΑΘ. Και εκεί, ο,τι και να πιστεύεις για τα σωματεία και τις ΔΕΚΟ, δεν θα μπορείς πια να πεις «καλά τους κάνουνε», γιατί θα ήταν απλά ανόητο.

Η πορεία αυτή βέβαια δεν είναι προδιαγεγραμμένη. Συμβαίνει τώρα, όπως θα μπορούσε και να μη συμβεί, ή όπως μπορεί να αναστραφεί αύριο. Το σημαντικό είναι ότι συμβαίνει με την κανονική φορά και όχι ανάποδα, από το αποτέλεσμα (το πλαίσιο) στην αφετηρία (την κοινωνική αντίθεση, το κίνημα). Αυτή λοιπόν η διαδικασία δίνει πολύτιμα μαθήματα πολιτικής και οικονομίας σε όλους: πώς παράγεται, και όχι πώς αναπαράγεται η πολιτική, πώς στήνεται και όχι πώς επιβάλλεται μια μορφή αυτοοργάνωσης. Οι αυθόρμητες μορφές οργάνωσης, συνέλευσης και απόφασης των πλατειών, το ανοιχτό βήμα, η πρωτογενής παραγωγή πολιτικής, η συνδιαμόρφωση, ίσως καταφέρουν να αλλάξουν σημαντικά τις αντίστοιχες διαδικασίες σε κάθε κοινωνικό χώρο.

Ένα απλό παράδειγμα: εχθές, φοιτητές μέλη αριστερών σχημάτων, που έχουν συνηθίσει εδώ και χρόνια να φορτώνουν σε κάθε απλό πλαίσιο συνέλευσης, πέρα από τα επίδικα της κάθε στιγμής, όλο το ιδεολογικοπολιτικό τους υπόβαθρο προς επιβεβαιώσει, συμφωνούσαν με θάρρος να μην ψηφιστούν προτάσεις για έξοδο από την Ε.Ε., το ευρώ κοκ, αλλά να περιοριστούμε σε ότι έχει προς το παρόν συζητηθεί.

Όσο πραγματική είναι όλη αυτή η διαδικασία, τόσο πραγματικές είναι και οι αντιφάσεις που αναδεικνύει. Ένας αρχικός πυρήνας ανθρώπων για παράδειγμα, από αυτούς που θεωρούν ότι είναι ενάντια σε όλα τα κόμματα και τα συνδικάτα και που ανεξαρτήτως προθέσεων δουλέψανε και πιστέψανε σε αυτό, αναπόφευκτά θα φρικάρουν με τις παραπάνω εξελίξεις. Όπως και ένας άλλος πυρήνας ανθρώπων και συλλογικοτήτων, που είναι στους δρόμους ανιδιοτελώς εδώ και χρόνια, φρίκαραν στην αρχή όταν ένιωσαν να κατηγορούνται ως εξίσου υπεύθυνοι με τον Άκη Τζοχατζόπουλο.

Αν τώρα οι δυο αυτοί πυρήνες αποφασίσουν να συγκρουστούν χωρίς έλεος, η ιδεολογία θα νικήσει πάνω στην οργάνωση. Όποιος από τους δύο και να «πάρει τη συνέλευση» δεν θα έχει και πολύ σημασία, γιατί απλά πάλι «θα πάρει τη συνέλευση» και δεν θα έχει τι να τι κάνει. Το επίδικο των επόμενων ημερών δεν είναι η «παρέμβαση» και το ξεκαθάρισμα, αλλά η οργάνωση, η δουλειά, η διάρκεια, η συναίνεση, η συνδιαμόρφωση. Αυτά δηλαδή που μετατρέψανε τους αγανακτισμένους της Τετάρτης στο κίνημα που βλέπουμε σήμερα.

Νίκος Ν., ομάδα alterthess