Η «ανθρωπογενής παρέκκλιση» του πλανήτη και της φύσης δεν είναι μόνο μια ισχυρή θεωρία που αφορά τον δωδεκαχιλιετή ανθρώπινο πολιτισμό (ιστορία) μετά την περίπου εικοσαπλάσια τροφοσυλλεκτική περίοδο (προϊστορία), καθώς κατέστη στην εποχή μας -με δραματικά εκθετική αύξηση τις τελευταίες μόνο δεκαετίες- ένα απαισιόδοξο πολυγεγονός που προοιωνίζεται ένα δυστοπικό μέλλον.
Θεωρητικά η παρέκκλιση άρχισε με την ανακάλυψη της γεωργίας-κτηνοτροφίας κ.λπ. των μεγάλων αρχαίων πολιτισμών, αλλά πρακτικά έχει ιστορικό ορόσημο τη στιγμή που ο άνθρωπος παύει να χρησιμοποιεί τις μορφές ενέργειας της φύσης ως έχουν, ανακαλύπτει νέες και επιτυγχάνει μέσω της τεχνοεπιστήμης να τις αλληλομετατρέπει και να τις αποθηκεύει.
Οι συνήθεις οικολογικές-περιβαλλοντικές αρνητικές επιπτώσεις είναι γνωστές από χρόνια και σήμερα εκπροσωπούνται και πολλές συμπεριλαμβάνονται στο κατεπείγον φαινόμενο που ονομάζουμε κλιματική αλλαγή ή υπερθέρμανση του πλανήτη.
Η επιστημονική έρευνα και ανάλυση των διάφορων αλληλοεξαρτώμενων «ντόμινο» που αυτή δημιουργεί αυξάνεται καθημερινά με ζοφερές προβλέψεις. Το φαινόμενο ουσιαστικά ξεκινά και σταδιακά εντείνεται από τον 18ο αιώνα με τη δυτική βιομηχανία ή «καπιταλισμό των ορυκτών» (άνθρακας, πετρέλαιο) που συνεχίζεται και σήμερα και όχι μόνο στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Βέβαια, εκτός της βιομηχανίας, συμπεριλαμβάνονται και οι άλλες συναρτώμενες ρυπογόνες πηγές (αστική δραστηριότητα, μεταφορές κ.λπ.) που χρησιμοποιούν τη λεγόμενη «βρόμικη ενέργεια». Η εναλλακτική χρήση της πυρηνικής ενέργειας ορθά περιορίζεται ή και αποκλείεται, κυρίως λόγω των πιθανών ατυχημάτων που μπορούν να επιφέρουν Αρμαγεδδώνες μακράς πνοής.
Όλα τα ερευνώμενα σενάρια για τα προαναφερόμενα «ντόμινο» καταλήγουν στο κατεπείγον της άμεσης παρέμβασης για την ανάσχεσή τους ή έστω την καθυστέρησή τους. Για τους περισσότερους ερευνητές η αντίστροφη μέτρηση έχει ήδη αρχίσει με ορατές συνέπειες τη μεγάλη αύξηση της συχνότητας και ακρότητας καιρικών φαινόμενων (τυφώνες, πλημμύρες, ξηρασίες κ.ά.).
Η τήξη των πάγων και η άνοδος της θαλάσσιας στάθμης αποτελούν ήδη γεγονός. Η σημασία της διαφοράς αύξησης της μέσης θερμοκρασίας κατά 1, 2, 3 °C είναι κολοσσιαία. Ηδη έχουμε υπερβεί τον 1° C και συνεχίζουμε παρά τις δεσμεύσεις των 196 συμμετεχουσών χωρών και τα χειροκροτήματα στην τελευταία διεθνή συμφωνία (Παρίσι 2016).
Τα παραπάνω «ντόμινο» περιλαμβάνουν και τις έμμεσες επιπτώσεις στη μη ανθρώπινη βιόσφαιρα, εκτός από τις άμεσες επεμβάσεις που συμβαίνουν ήδη σ’ αυτήν (καταστροφική καπιταλιστική, βιομηχανοαγροτική εισβολή σε άγριους βιότοπους κ.ά.).
Η συνεχιζόμενη εξαφάνιση ειδών, πολλά από τα οποία μάλιστα ήταν ακόμα άγνωστα και δεν θα γνωρίσουμε ποτέ, ή άλλα που επιχειρούν με τους μεταλλακτικούς τους μηχανισμούς να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες) συνιστούν διαπιστωμένες διεργασίες.
Το επίπεδο της όποιας δυναμικής συμβιωτικής ισορροπίας του ανθρώπου με την υπόλοιπη βιοφύση διαταράσσεται βίαια μέσα σε λίγες μόνον δεκαετίες με άγνωστες συνέπειες γι’ αυτόν (π.χ. πανδημίες).
Γενικά, η λίστα των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής αυξάνει καθημερινά σύμφωνα με διάφορους ερευνητικούς οργανισμούς, πανεπιστήμια κ.λπ., τιθέμενη συχνά υπό την πλανητική αιγίδα του ΟΗΕ.
Από φιλοσοφική και πολιτικοϊδεολογική σκοπιά, στην αιτιολογία της ανθρωπογενούς παρέκκλισης του πλανήτη μπορούμε να διακρίνουμε δύο λανθάνουσες πολιτισμικές προκείμενες ως θεμέλια. Η πρώτη είναι ο ανθρωποκεντρισμός που εκφράζει την ουσιαστική υποστασιακή διάκριση του ανθρώπου από την υπόλοιπη φύση, την «ελέω θεού» ανωτερότητά του έναντι αυτής.
Στην ακραία μορφή του ο άνθρωπος αποτελεί τον σκοπό ύπαρξης του πλανήτη ή/και του σύμπαντος («Ανθρωπική Αρχή») και έτσι διαχειριστικά δικαιώνει το σχήμα «άνθρωπος vs φύση». O ανθρωποκεντρισμός διατρέχει από την αρχαιότητα την Ιστορία, γονιμοποιηθείς κυρίως από τις μονοθεϊστικές θρησκείες.
Εδώ ταιριάζει αρκετά η ρήση του Ηράκλειτου «Τοις εγρηγορόσιν έναν και κοινόν κόσμον είναι, των δε κοιμωμένων έκαστον εις ίδιον αποστρέφεσθαι», όπου «κοιμώμενοι» είναι όσοι αναζητούν την αλήθεια σε έναν άλλο κόσμο.
Η δεύτερη πολύ νεότερη προκείμενη ανήκει λογικά στην πρώτη, αλλά διακρίνεται σαφώς απ’ αυτήν. Είναι ο ατομικισμός, το λίκνο του κυρίαρχου κεφαλαιοκρατικού, κοινωνικοοικονομικού μοντέλου κατά το γνωστό σχήμα «άτομο vs κοινωνία».
Ισχυροποιήθηκε κατά τον τελευταίο μισό αιώνα με τη μονεταριστική του μορφή, δηλαδή την απόλυτη κυριαρχία των αγορών, των μονοπωλιακών εταιρειών, του χρηματιστικού κεφαλαίου και μάλιστα από την παύση της ψυχροπολεμικής περιόδου και μετά (’89) παρατηρήθηκε κατακόρυφη αύξηση των «παρεκκλίσεων» κάθε μορφής, κάτι που δεν είναι βέβαια τυχαίο.
Η «υπεραξία» της επιχειρηματικότητας, ο ανηλεής ανταγωνισμός, η ανεξέλεγκτη «σοφία» της αγοράς, που υπηρετούνται από μία επίσης ανεξέλεγκτα καλπάζουσα τεχνολογία, συνιστούν βασικές αιτίες της ραγδαίας επιτάχυνσης της ανθρωπογενούς παρέκκλισης του πλανήτη. Οι ατομικιστικές ψευδαισθήσεις του ευρωπαϊκού πολιτισμού την εποχή της βιομηχανικής-αποικιακής ακμής του συνεχίστηκαν αύξουσες.
Η ακραία κυνική δήλωση «δεν υπάρχει κοινωνία παρά μόνο άτομα» (Θάτσερ) είναι χαρακτηριστική. Αυτές ανατροφοδοτούν σήμερα τον μύθο του ανθρωποκεντρισμού, δηλαδή το «άτομο vs κοινωνία» αποτελεί τον σημαντικό πυροκροτητή τού «άνθρωπος vs φύση».
Δεν αναφερόμαστε βέβαια στην άρνηση του ατόμου ως συστατικής έννοιας της δημοκρατίας από τη φασιστική ιδεολογία, που μπορεί να οδηγήσει εν προκειμένω -μέσω του ρατσισμού- στον «οικοφασισμό».
Πρέπει, τέλος, να αναφερθούμε στους θιασώτες τού σχετικά πρόσφατου τεχνοφουτουριστικού φαντασιακού (συχνά νεόκοποι πολυεκατομμυριούχοι του κυβερνοχώρου) που καταφεύγουν στην τεχνοεπιστήμη για σωτηρία.
Προβάλλουν την τεχνολογική υπερενίσχυση του ανθρώπου έναντι της «καθυστερημένης» φύσης (τεχνολογία vs φύση) και νέοι όροι λανσάρονται όπως «κυβερνοοργανισμός» (cyborg), «μεταανθρωπότητα» (posthumanity), μοναδικότητα (singularity), ακόμα και η «τεχνολογική αθανασία».
Δεν φαίνεται να τους απασχολεί η ανάσχεση των παρεκκλίσεων και προτείνουν τη φυγή, την απόδραση από τον πλανήτη. Δεν τους απασχολεί ούτε το ερώτημα «ποιοι, πώς, πού»! Οι απόψεις αυτές, τουλάχιστον για κάθε ορατό μέλλον, εξ αντικειμένου αποτελούν μωροφιλόδοξες ανοησίες.
Μάλλον αποδεχόμαστε τον όρο «ανθρωπόκαινο» για την εποχή μας, όμως σίγουρα πρέπει να δεχτούμε τον όρο «ερημόκενο» που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη (βιοποικιλότητα). Αρκεί να μην καταλήξουμε και στον όρο… «ανθρωπόκενο» ως βέβαιη πρόβλεψη. Ο πλανήτης έτσι κι αλλιώς θα επιζήσει και χωρίς εμάς!
*Φυσικός, PhD Φιλοσοφίας
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
