Τα πανέμορφα άλογα του Αίνου της Κεφαλλονιάς έρχονται ξανά στο προσκήνιο μέσα από την αγωνία κατοίκων, επισκεπτών αλλά και του Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού Αίνου (μονάδα που διαχειρίζεται πλέον ο ΟΦΥΠΕΚΑ), τόσο όσον αφορά τη δική τους προστασία αλλά και την προστασία των περιοχών όπου πλέον βρίσκονται.
Όπως αναφέρει ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Αίνου, τα άλογα του Αίνου (Equus caballus) ανήκουν στον ορεινό τύπο του ελληνικού αλόγου και κατάγονται από άλογα της φυλής Πίνδου που προμηθεύονταν οι κάτοικοι της περιοχής από ζωοπανηγύρεις της Αιτωλοακαρνανίας (Κεφαλόβρυσο) και της Άρτας (Μενεγάτος 1995). Εγκαταλείφθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στην περιοχή του Αίνου, όπου ζουν και αναπαράγονται ελεύθερα. Είναι προσαρμοσμένα στις ιδιαίτερες εδαφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής, δηλαδή στο πετρώδες περιβάλλον με περιορισμένες λιβαδικές εκτάσεις, εκτεθειμένα στο χειμερινό ψύχος αλλά και στις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού, την έλλειψη νερού και κατάλληλης βοσκήσιμης ύλης (Ευθυμιάτου-Κατσούνη Ν., 1998).
Σύμφωνα με μαρτυρίες, τα τελευταία χρόνια τα άλογα κατεβαίνουν χαμηλά τη θερινή περίοδο στα χωριά του Δήμου Ελειού-Πρόννων, προκαλώντας ανησυχία σε κατοίκους της περιοχής που άλλοι αγωνιούν για την επιβίωσή τους και άλλοι για τις ζημιές σε γεωργικές εκτάσεις αλλά και το κίνδυνο οδικού ατυχήματος. Τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί αντιδράσεις για την παραμονή τους στην περιοχή, με όσους-ες προσπαθούν να τα φροντίσουν να ανησυχούν για το τι μέλλει γενέσθαι.
Το ζήτημα απασχολούσε εδώ και χρόνια τον Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Αίνου καθώς είχε επανειλημμένως οχλήσει τις αρμόδιες Υπηρεσίες του Υπουργείου Περιβάλλοντος όπως αναφέρει σε σχετική ανάρτησή του στη σελίδα του στο facebook το 2014 για την υπαγωγή των Άγριων Αλόγων του Αίνου σε καθεστώς προστασίας χωρίς να λαμβάνει σαφείς οδηγίες προς την κατεύθυνση αυτή. Επιπλέον, σχετικές συναντήσεις εργασίας για την διάσωση και διαχείριση του πληθυσμού των ημιάγριων αλόγων πραγματοποιήθηκαν το 2016, με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων και με προτάσεις για την ένταξή τους σε ερευνητικά προγράμματα. Ωστόσο, καμία πρόταση (όπως η κατασκευή στάβλων, ποτίστρων, ενίσχυση των περιφράξεων των αγροτεμαχίων από τους κατοίκους, έλεγχος του πληθυσμού), σύμφωνα με αναφορά του Φορέα, δεν κατέστη τότε εφικτό να ενταχθεί σε κάποιο ερευνητικό πρόγραμμα (είτε του ΥΠΕΝ, είτε του Πράσινου Ταμείου). Οι λόγοι ήταν ότι αυτό το είδος των αλόγων δεν είναι άγριο, ούτε προστατευόμενο από τις ευρωπαϊκές οδηγίες, αλλά πρόκειται για ζώα εκτροφής που αφέθηκαν ελευθέρα. Ένας ακόμη λόγος ήταν ότι ο βιότοπος στον οποίο ζουν δεν ανήκει σε περιοχή του ευρωπαϊκού δικτύου Natura 2000 και, επομένως, στη χωρική αρμοδιότητα του Φορέα Διαχείρισης.
Να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τον Φορέα Διαχείρισης, οι απειλές που αντιμετωπίζουν τα άλογα είναι οι υπερβοσκημένοι βοσκότοποι και η έλλειψη νερού, η έλλειψη ελέγχου και διαχείρισης του πληθυσμού, η απελευθέρωση αλόγων με συνέπεια την αλλοίωση του πληθυσμού, η μη οικονομική ενίσχυση των κατοίκων από τις ζημιές που προκαλούν και κυρίως η έλλειψη νομικού καθεστώτος προστασίας τους.
Εδώ και κάποιους μήνες, μετά από διαγωνισμό που διενήργησε ο ΟΦΥΠΕΚΑ, επιστημονική ομάδα από το ΑΠΘ με υπεύθυνο τον Δ. Μπακαλούδη, καθηγητή του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, ξεκίνησε έρευνα στην περιοχή με σκοπό την καταγραφή του πληθυσμού των αλόγων και της κατάστασης που βρίσκεται, των αντιλήψεων των κατοίκων αλλά και των πιθανών κινδύνων, προκειμένου να προτείνει λύσεις βιώσιμες για όλους.
Το ζήτημα ανακινήθηκε και μέσα στο καλοκαίρι, καθώς η Ελένη Τσιλιμιδού, κάτοικος της περιοχής και δικηγόρος, αιτήθηκε με επιστολή της προς τους αρμόδιους φορείς την κατεπείγουσα ενεργοποίηση για την τοποθέτηση δεξαμενών πόσιμου νερού (ποτίστρων) και τον σταθερό εφοδιασμό τους με νερό εντός των χωριών Βαλεριάνος, Θηράμονας, Μαυράτα, Χιονάτα και Άνω Κατελειό για τις καθημερινές ανάγκες των αλόγων που διαβιούν στα εν λόγω χωριά. Η επιστολή εστάλη μετά από την διαπίστωση ότι πολυάριθμα θηλυκά μέλη της αγέλης άγριων αλόγων που κυοφορούν και άλλα νεογέννητα δεν έχουν πρόσβαση σε νερό κατά τη θερινή περίοδο. Η δικηγόρος στην επιστολή της κάνει λόγο για 80 άλογα, ωστόσο άλλες μαρτυρίες μιλούν για αρκετά λιγότερα.
Σύμφωνα με τον Μιχάλη Ξανθάκη, δασολόγο και υπεύθυνο του Φορέα Εθνικού Δρυμού Αίνου που πλέον έχει ενσωματωθεί στον ΟΦΥΠΕΚΑ, είναι πολλά χρόνια που παρατηρείται το φαινόμενο τα άλογα να φεύγουν από τον Εθνικό Δρυμό. Πλέον έχουν αναπτύξει αυτή τη συμπεριφορά εφόσον βρίσκουν τροφή και νερό στις πεδιάδες και στα χωριά της δημοτικής ενότητας Ελείου-Πρόννων. Ωστόσο, επισήμανε την ανάγκη ευαισθητοποίησης για το θέμα καθώς έχουν καταγραφεί ζημιές σε αμπέλια και κήπους, με τον κίνδυνο ατυχήματος στο οδικό δίκτυο να παραμένει.
Η Ευριδίκη Λευκαδίτη, κάτοικος της Κεφαλλονιάς που φροντίζει εθελοντικά τα άλογα, σημειώνει μιλώντας στο alterthess ότι εδώ και τρία χρόνια τα άλογα κατεβαίνουν στον Θηράμονα, τα Μαυράτα, τον Βαλεριάνο και τα Χιονάτα. «Εγώ όπως και πολλοί άλλοι κάτοικοι, επειδή τα άλογα δεν είχαν πρόσβαση σε νερό, τούς βάζαμε νερό για να ζήσουν. Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι παραπονούνται για τις καλλιέργειές τους. Έχουμε απευθυνθεί παντού, στον Δήμο και την Περιφέρεια, στη Δασική Υπηρεσία, στον Φορέα Διαχείρισης του Δρυμού, ωστόσο μας απαντούν ότι δεν είναι δική μας αρμοδιότητα. Σε όλα αυτά τα χωριά υπάρχουν άνθρωποι που αντιδρούν στο γεγονός ότι τα φροντίζουμε, ωστόσο δεν μπορούμε να τα αφήσουμε να γυρνούν έτσι. Πρέπει να ζουν κάπου με ασφάλεια και να ενδιαφερθούν οι αρμόδιοι».
Ποια αρχή όμως είναι υπεύθυνη για να διευθετήσει το ζήτημα αυτό προς όφελος της πανίδας, του περιβάλλοντος και φυσικά των ανθρώπων;
Ο Δ. Μπακαλούδης, επιστημονικά υπεύθυνος της ομάδας του Εργαστηρίου Άγριας Πανίδας και Ιχθυοπονίας Γλυκέων Υδάτων του Τμήματος Φυσικού Περιβάλλοντος και Δασολογίας του ΑΠΘ, αναφέρει ότι τα άλογα βρίσκονται σε ένα ιδιαίτερο καθεστώς όσον αφορά την προστασία τους καθώς δεν υπάρχει κάποιο ξεκάθαρο νομικό πλαίσιο στο οποίο να υπάγονται. Δεν είναι κτηνοτροφικά ζώα, για τα οποία υπεύθυνο είναι το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, ούτε όμως υπάγονται στην άγρια πανίδα για την οποία υπεύθυνη είναι η Δασική Υπηρεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Η πρώτη εκτίμηση της επιστημονικής ομάδας στις αρχές Αυγούστου αναφέρει την καταγραφή 9-10 αλόγων στο δάσος του Αίνου και άλλων 22 στα πεδινά χωριά. «Είναι μια πολύ ιδιάζουσα κατάσταση όσον αφορά το καθεστώς προστασίας και αυτό γιατί άγρια άλογα δεν είχαμε στη χώρα μας. Έχουν προκύψει από απελευθερώσεις μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από υλοτόμους που τα είχαν ως ζώα φόρτου ή από γεωργούς που τα χρησιμοποιούσαν παλαιότερα στις αγροτικές εργασίες» εξηγεί ο Δ. Μπακαλούδης. Σε παρόμοια συνθήκη κενού νομοθεσίας βρίσκονται και τα άλογα της Ναυπακτίας, ωστόσο πρόκειται για πληθυσμό με διαφορετικές ιδιότητες και χαρακτηριστικά από αυτόν της Κεφαλλονιάς.
«Η έρευνα προέκυψε μετά από καταγγελίες πολιτών αλλά και επιστολή που έχει στείλει εδώ και πολλά χρόνια η Μονάδα Διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού Αίνου για το ζήτημα. Στόχος είναι να καταγραφεί ο πληθυσμός, να δούμε που κατανέμονται τα άλογα αυτά, που δραστηριοποιούνται και τι πιθανά προβλήματα μπορούν να προκαλέσουν. Ταυτόχρονα, μέσα στο πρόγραμμά μας, θέλουμε να καταγράψουμε τις απόψεις, τις στάσεις και τις αντιλήψεις των πολιτών για την παρουσία των αλόγων και να δούμε το μέγεθος της οικονομικής ζημιάς που υφίστανται οι γεωργοί. Μέσα από αυτήν την έρευνα θα προκύψουν προτάσεις διαχείρισης» σημειώνει ο κ. Μπακαλούδης.
Η επιστημονική ομάδα μελετά ταυτόχρονα και τις τροφικές συνήθειές τους, συλλέγοντας δείγματα από τα απεκρίμματα, προκειμένου να τα αξιολογήσουν με την υπάρχουσα βλάστηση και να δουν αν και πώς επηρεάζουν τη γεωργία της περιοχής. «Αυτός είναι και ο πιο αξιόπιστος τρόπος για να δούμε αν υπάρχουν επιπτώσεις στις αγροτικές καλλιέργειες» σημειώνει, αναφέροντας ότι η έρευνα θα γίνει εποχιακά και πρόκειται να διαρκέσει περίπου μέχρι το τέλος του επόμενου χειμώνα. Όσον αφορά στα μέχρι τώρα δικά του συμπεράσματα, οι περισσότεροι κάτοικοι θέλουν να τα προστατέψουν, ωστόσο υπάρχουν και αντίθετες απόψεις πολιτών. «Επιπλέον αξίζει να αναφερθεί ότι στην περιοχή τα άλογα έχουν και μια αισθητική-τουριστική διάσταση» προσθέτει ο κ. Μπακαλούδης, κάτι που επιβεβαιώνεται από πλήθος διαφημιστικών αναρτήσεων για το νησί που τα περιλαμβάνουν στις περιγραφές τους.
Ωστόσο, η περιβαλλοντική διάσταση του ζητήματος δεν εξαντλείται εκεί, επειδή το κύριο ερώτημα είναι αν τα ζώα πρέπει να παραμείνουν στα πεδινά ή αν θα πρέπει να γυρίσουν στον Αίνο και κυρίως γιατί έφυγαν από εκεί.
Κάθε απάντηση, σύμφωνα με τον καθηγητή, θα ήταν τώρα επισφαλής. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι ο Εθνικός Δρυμός και το ελατοδάσος υποφέρουν χρόνια από την εντατική βόσκηση αιγοπροβάτων, η οποία σημειωτέον απαγορεύεται σε δάση που χαίρουν τέτοιας προστασίας. Στη σελίδα του Φορέα Διαχείρισης διαβάζουμε ότι η λύση που προτάθηκε το 2016 για επισκευή της περίφραξης του πυρήνα του Εθνικού Δρυμού Αίνου και του εγκλεισμού των αλόγων μέσα στον πυρήνα θα έθετε σε κίνδυνο τα ζώα, κυρίως το χειμώνα, διότι με τις χαμηλές θερμοκρασίες που αναπτύσσονται και τα χιόνια που καλύπτουν το έδαφος, τα ζώα δεν θα μπορούσαν να βρουν τροφή και θα πέθαιναν.
«Είναι πρώιμο και παρακινδυνευμένο να πούμε αν τα πεδινά είναι το σωστό μέρος να ζουν. Από τα τέλη Σεπτεμβρίου θα αναλύουμε τα δεδομένα που έχουμε συλλέξει και θα σχηματοποιήσουμε σταδιακά μια ξεκάθαρη εικόνα για τους πληθυσμούς και την κατανομή τους, έτσι ώστε να κατευθυνθούμε στην ανάπτυξη των κατάλληλων μέτρων για τη διαχείριση του προβλήματος ελεύθερα άλογα και ανθρώπινες δραστηριότητες» τονίζει ο κ. Μπακαλούδης. Όπως εξηγεί, πρέπει να ερευνηθεί η κινητικότητα των αλόγων και αν όντως κινούνται κοντά στο οδικό δίκτυο. Κάθε διαπίστωση οδηγεί σε διαφορετικές προτάσεις όπως περίφραξη του οδικού δικτύου, τοποθέτηση ειδικών ανακλαστήρων και πινακίδων στα κράσπεδα του δρόμου, μέτρα που μπορούν να μειώσουν την πιθανότητα σύγκρουσης με τα άλογα. Άλλες λύσεις θα ήταν η σύλληψη και μετατόπιση των αλόγων σε περιοχές μακριά από ανθρώπινες δραστηριότητες, ειδικές περιφράξεις για τις καλλιέργειες ή ακόμη και επιδότηση κάποιων νέων καλλιεργειών που να μην προτιμούνται από τα άλογα.
Για τον Δ. Μπακαλούδη τα ημιάγρια άλογα ζουν ελεύθερα μετακινούμενα, επειδή έχουν γεννηθεί στη φύση και έχουν το αίσθημα της ελευθερίας. Οι πιθανοί λόγοι που οδήγησαν στην απομάκρυνσή τους από τον Εθνικό Δρυμό είναι για τον ίδιο οι επιπτώσεις μιας παλαιότερης πυρκαγιάς στο νησί που έπληξε το δάσος, σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό με τα αιγοπρόβατα. «Τα αιγοπρόβατα ανταγωνίζονται με τα άλογα στο νερό και την τροφή στον Εθνικό Δρυμό Αίνου. Έτσι είτε έχουν εκδιωχθεί από τους ιδιοκτήτες των αιγοπροβάτων ή επειδή δεν βρίσκουν επαρκές νερό το αναζητούν σε άλλες περιοχές. Ωστόσο στον Δρυμό παραμένουν δύο αγέλες, συνολικά εννιά άλογα» αναφέρει ο καθηγητής.
Αυτός μέχρι στιγμής είναι ο ελάχιστος αριθμός που έχει καταγραφεί και φωτογραφιστεί, καθώς η αξιολόγηση της σωματικής κατάστασης του κάθε ατόμου, σε συνδυασμό με τη δυναμική του πληθυσμού, θα δώσει απαντήσεις σχετικά με το που πρέπει να διαβιούν. «Υπάρχουν περιοχές μεταξύ του ελατοδάσους και των κατοικημένων περιοχών που δυνητικά θα μπορούσαν να τα φιλοξενήσουν εφόσον υπάρχει διαθέσιμο νερό όλο το έτος. Βασικός σκοπός είναι να αμβλύνουμε τις όποιες επιπτώσεις και να προτείνουμε μέτρα με τα οποία θα πρέπει άπαντες να είναι ικανοποιημένοι. Αυτό πρέπει να κάνει η επιστήμη δίνοντας προτεραιότητα στην υγεία και ασφάλεια του ανθρώπου, αλλά και στην ευρωστία των ζώων, καθώς και στην οικονομία της περιοχής» καταλήγει.
