Ένας από τους τρόπους, τους οποίους αξιοποιούν συχνά οι άνθρωποι, που ανήκουν στις κατώτερες κοινωνικές κατηγορίες, για να κάνουν πολιτική, είναι και τα ανέκδοτα.
Συνήθως, μεγάλη χρήση τους γίνεται σε καθεστώτα, τα οποία απαγορεύουν τις κλασικές δυνατότητες πολιτικής έκφρασης. Μάλιστα, έχει παρατηρηθεί πως η αύξηση της παραγωγής ανεκδότων συσχετίζεται με την αποδυνάμωση των αυταρχικών καθεστώτων –και, από ένα σημείο κι έπειτα, ακόμη και με την ίδια τους την κατάρρευση.
Τύχη αγαθή, που μας επιτρέπει να προσεγγίσουμε το συγκεκριμένο θέμα, είναι η έκδοση του βιβλίου του Γιώργου Τσακνιά με τίτλο «Η πίπα του Στάλιν» (Κίχλη, Οκτώβριος 1917). Περιέχει έναν εμπεριστατωμένο πρόλογο του συγγραφέα, από τον οποίο πολλά μπορούμε να μάθουμε και πολύ να προβληματιστούμε και μαζί μια ανθολογία ανεκδότων από τις χώρες του «υπαρκτού», που μας δίνουν τη δυνατότητα να καταλάβουμε περισσότερα από όσα, μερικές φορές, οι ειδικές αναλύσεις επιτρέπουν.
Δεν πρόκειται εδώ να κάνω αναλυτική βιβλιοπαρουσίαση. Θα παραθέσω μόνο μερικά από τα περιεχόμενα ανέκδοτα –και, μάλλον, αυτή είναι η καλύτερη σύσταση για το βιβλίο. Θα μου επιτραπεί μόνο μια μικρή βιβλιοκριτική παρατήρηση: ενώ ο Τσακνιάς φαίνεται να έχει μια αδιαφοροποίητη αντιμετώπιση της περιόδου από την Οκτωβριανή Επανάσταση μέχρι και την πτώση της ΕΣΣΔ το 1991, κάποιες από τις παρατηρήσεις που κάνει ο ίδιος στον πρόλογό του δείχνουν, νομίζω, πως οι τομές, στη διάρκεια αυτής της περιόδου, ήταν το ίδιο σημαντικές με τις συνέχειες. Και αυτό έχει μεγάλη σημασία για την αποτίμηση όσων συνέβησαν στις χώρες αυτές και υπήρξαν καθοριστικά για την πορεία ολόκληρου του κόσμου. Φτάνει, όμως, αυτό. Η δουλειά του είναι, έτσι και αλλιώς, εξαιρετικά χρήσιμη.
Ας πάμε, λοιπόν, σε μια μικρή δική μας ανθολόγηση.
«Ο Υπουργός Γεωργίας τηλεφωνεί στον Γκορμπατσόφ. Του λέει ότι κάτι τρομερό συμβαίνει σε όλα τα κολχόζ της χώρας: οι αγελάδες είναι άρρωστες. Πανικόβλητος, ζητάει οδηγίες.
-Λοιπόν, του λέει ο Γενικός Γραμματέας, θα πιάσετε και θα βάψετε όλα τα παχνιά πράσινα.
Την επομένη, ο Υπουργός τηλεφωνεί ξανά και λέει στον Γκορμπατσόφ ότι ακολούθησαν τις οδηγίες του, αλλά το πρόβλημα δεν λύθηκε. Αντίθετα, οι αγελάδες είναι πλέον ετοιμοθάνατες.
-Άκου τι θα κάνετε, απαντά ο Γκορμπατσόφ. Θα βάψετε όλα τα παχνιά μπλε.
Την άλλη μέρα, ο Υπουργός παίρνει και πάλι τηλέφωνο.
-Τι έγινε; ρωτάει ο Γκορμπατσόφ.
-Δυστυχώς όλες οι αγελάδες πέθαναν. Μιχαήλ Σεργκέγεβιτς, λέει περίλυπος ο Υπουργός.
-Α, τι κρίμα, απαντά ο Γενικός Γραμματέας, γιατί είχα μερικές ακόμα καλές ιδέες…».
Να κι ένα δεύτερο.
«-Γιατί στην Πολωνία τα κρεοπωλεία πρέπει υποχρεωτικά να απέχουν μεταξύ τους τουλάχιστον πέντε χιλιόμετρα;
-Για να μην μπερδεύονται οι ουρές».
Τα 162 ανέκδοτα της ανθολογίας μας δίνουν τη δυνατότητα να γελάσουμε πολύ και, όπως προείπα, να καταλάβουμε πολλά για τις κοινωνίες αυτές.
***
Επιπλέον, μας επιτρέπουν να εντοπίσουμε και αναλογίες με τα δικά μας.
Δεν ταιριάζει, ας πούμε, στη τωρινή κυβερνητική μας εμπειρία το παρακάτω;
«-Γιατρέ, άλλα σκέφτομαι, άλλα λέω κι άλλα κάνω!
-Ωραιότατα, συνεπώς είστε απολύτως φυσιολογικός!».
Ή, δεν πάει κουτί με μια κοινωνική πολιτική που μηδενίζει το ΕΚΑΣ για να δώσει το ΚΕΑ (Κοινωνικό Επίδομα Αλληλεγγύης) το ακόλουθο;
«Ο αξιωματικός υπηρεσίας ενός στρατοπέδου καλεί τους κρατούμενους για μια ανακοίνωση: «Λοιπόν, σας έχω καλά νέα: σήμερα θα αλλάξετε εσώρουχα. Και τώρα τα κακά νέα: Ο Ιβάν θα αλλάξει με τον Πάβελ, ο Γιεγκόρ με τον Φιόντορ, ο Σεργκέι με τον Γιούρι…»».
Σε εμάς, κυρίως, είναι τα σκίτσα που παίζουν αντίστοιχο ρόλο. Και η αλήθεια είναι πως η κυβέρνησή μας δίνει πλούσια τροφή στους γελοιογράφους. Κάτι σημαίνει αυτό –δεν είναι καθόλου αμελητέο.
*Το σκίτσο είναι του Τάσου Αναστασίου