Τα όσα συμβαίνουν το τελευταίο διάστημα πιέζουν να εξαχθούν συμπεράσματα και εκτιμήσεις για τη φάση που βρισκόμαστε και για τις κύριες τάσεις που τη διατρέχουν. Η πυκνότητα των εξελίξεων και το βάθος των διεργασιών, η έλλειψη βασικών στοιχείων και πληροφόρησης (παρά την υπερσυσσώρευση «πληροφορίας») δημιουργούν πρόσθετες δυσκολίες στην ερμηνεία και κατανόηση πολλών γεγονότων. Παρ’ όλα αυτά έχουμε ορισμένες βασικές επισημάνσεις σχετικά με αυτά που συμβαίνουν και την απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία.
1. Έρχεται η γεωπολιτική. Όλες οι βασικές εξελίξεις τροφοδοτούνται από τις διεργασίες στο γεωπολιτικό πεδίο. Η διάσταση της γεωπολιτικής είναι αποφασιστική για να ερμηνευθεί η πολιτική κατάσταση στο εσωτερικό πολλών χωρών, περιφερειών ή και ηπείρων. Το τι γίνεται αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη δεν μπορεί να εξηγηθεί κυρίως με την πορεία της ταξικής πάλης και των πολιτικών εξελίξεων στο εσωτερικό κάθε χώρας ξεχωριστά. Η κρίση της Ευρώπης σχετίζεται έντονα με τα γεωπολιτικά ρεύματα και επιλογές δυνάμεων και μεγαπαικτών, και όχι από δευτερεύουσες πλευρές και μικρούς παίκτες. Όποιος αγνοεί το γεωπολιτικό παράγοντα είναι σήμερα τυφλός και δεν μπορεί να δει το τι συμβαίνει και τι πρόκειται να συμβεί.
2. Καθοριστικός παράγοντας για τις πρόσφατες αναστατώσεις σε Μέση Ανατολή, Τουρκία, Αιγαίο, Γερμανία, Ιταλία, Γαλλία και Αγγλία, είναι ο πόλεμος στη Συρία και η διαμόρφωση του συσχετισμού δυνάμεων μέσα στο θέατρο των μαχών και των κινήσεων που αναμένονται από την εξέλιξή του. Ο πόλεμος στη Συρία δεν είναι καθόλου συνηθισμένος πόλεμος, καθώς εμπλέκονται άμεσα σε αυτόν μεγάλες δυνάμεις, γειτονικές χώρες με διαφορετικά συμφέροντα, δυνάμεις του μουσουλμανικού κόσμου (πάνω από 1 δισεκατομμύριο ανθρώπων), και έθνη χωρίς κρατική υπόσταση, όπως είναι το κουρδικό. Οι αλλαγές στο θέατρο των μαχών και των συσχετισμών εξαναγκάζουν σε αναπροσαρμογές και σε αλλαγές ακόμα και συμμαχιών, δημιουργούν προστριβές και προβλήματα σε χτεσινούς συμμάχους, εγκαταλείπονται προστατευόμενοι, δημιουργούνται νέες συμμαχίες και άξονες, επηρεάζονται καθεστώτα και κυβερνήσεις σε μια ευρύτατη περιοχή που περιλαμβάνει Μέση Ανατολή, Ευρώπη και Καύκασο. Πίσω από όλα αυτά εντείνεται η αντιπαράθεση Δύσης και Ρωσίας. Τα όσα συμβαίνουν τώρα στην Τουρκία είναι ανεξήγητα αν αφαιρεθούν από αυτό το γενικό πλαίσιο.
3. Η τουρκική εξωτερική πολιτική γνώρισε πολλές καμπές και τροποποιήσεις. Οι πρόσφατες αλλαγές στο συσχετισμό δυνάμεων, που ματαιώνουν σε μεγάλο βαθμό τα σχέδια της για εύκολη επέλαση σε μεγάλο τμήμα της Συρίας και πτώση του καθεστώτος Άσαντ, και η ταυτόχρονη ενίσχυση του κουρδικού στοιχείου από τη διπλή κίνηση της αντίστασης του κουρδικού έθνους, αλλά και τους σχεδιασμούς των Αμερικάνων να σχηματίσουν ένα κουρδικό κράτος στην περιοχή, οδήγησαν σε μια μεγάλη αλλαγή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής: χρησιμοποίηση του όπλου του προσφυγικού, αποπομπή Νταβούτογλου (ανεξάρτητα από τη στήριξη που δίνει μάλλον υπό όρους ο τελευταίος στον Ερντογάν μετά το πραξικόπημα) επειδή είχε αναπτύξει ειδικές σχέσεις με ΗΠΑ και Ευρώπη, εγκατάλειψη του ISIS (που απάντησε με βομβιστική επίθεση στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης πρόσφατα), άνοιγμα προς Ρωσία και Ισραήλ, συνέχιση εκκαθαρίσεων στον κρατικό μηχανισμό, προσπάθειες αναβάθμισης του Ερντογάν σε ολόκληρο το σουνιτικό μουσουλμανικό κόσμο. Όλα αυτά ενόχλησαν ιδιαίτερα το δυτικό παράγοντα, που από καιρό προετοίμαζε κινήσεις.
4. Το πραξικόπημα δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Ήταν αναμενόμενο και σε μεγάλο βαθμό προαναγγελμένο. Εδώ και δύο μήνες τουλάχιστον είχαν ενταθεί κινήσεις, αρθρογραφίες στα διεθνή ΜΜΕ, μέχρι και διαψεύσεις του τουρκικού αρχηγείου στρατού ότι δεν υπάρχει περίπτωση πραξικοπήματος, καθώς κυκλοφορούσαν τέτοιες πληροφορίες. Το αντιερντογανικό πραξικόπημα έγινε σε μια στιγμή που οι αντιθέσεις του καθεστώτος με τις ΗΠΑ είχαν δυναμώσει και είναι σχεδόν βέβαιο πως οι αμερικανικές υπηρεσίες είχαν άμεση ανάμιξη στην παρότρυνση και στην κάλυψη των δυνάμεων που κινήθηκαν για να ανατρέψουν τον Ερντογάν. Οι αιτιάσεις πως ήταν στημένο το πραξικόπημα για να το εκμεταλλευτεί ο Ερντογάν είναι τουλάχιστον αστείες, γιατί η κίνηση των πραξικοπηματιών ήταν ευρύτατη, σχεδιασμένη, συντονισμένη και η σύγκρουση σφοδρή ανάμεσα σε μηχανισμούς. Ορισμένα πράγματα «παίχθηκαν» στην διάρκεια 2-3 ωρών και άρα δεν ήταν καθαρή η έκβαση, ούτε έμοιαζε με μια «οπερετική» κίνηση ορισμένων φαντασμένων στρατιωτικών.
5. Κατά γενική ομολογία η αποτυχία του πραξικοπήματος οφείλεται σε δύο λόγους: αφενός στην απουσία ενότητας στο επιτελείο του στρατεύματος και αφετέρου στην κινητοποίηση τμημάτων του λαϊκού παράγοντα, κυρίως των οπαδών του Ερντογάν. Ο ρόλος και των δύο παραγόντων είναι αποφασιστικός. Παρά τις εκκαθαρίσεις που περίπου 10 χρόνια γίνονται στην Τουρκία, ο στρατός ακόμα διατηρεί μια σχετική αυτονομία από το ερντογανικό καθεστώς, ή τουλάχιστον αυτό δεν έχει μπορέσει να εκμηδενίσει τις εστίες του κεμαλισμού και των διάφορων φιλοδυτικών στοιχείων. Οι πραξικοπηματίες εξέφραζαν μικρό τμήμα του στρατού (όχι αμελητέο και σε όλες τις κλίμακες και όπλα), ορισμένοι έπαιξαν διπλό ρόλο σε κρίσιμες στιγμές γέρνοντας την πλάστιγγα, και σίγουρα ο Ερντογάν είχε κάποια πληροφόρηση και κυρίως είχε αναπτύξει plan B για τέτοια περίπτωση, αφού ήταν αναμενόμενη μια τέτοια τροπή. Έτσι, χρησιμοποιώντας και στηριζόμενος στα ΜΜΕ που προηγουμένως κατέστειλε, έχοντας ειδικές δυνάμεις και αστυνομία, μέρος της ηγεσίας του στρατού και σχέδιο διαφυγής και αντιμετώπισης της κατάστασης, απευθύνθηκε στους οπαδούς του και στη συνέχεια ήταν σχετικά εύκολα να παραλύσει το πραξικόπημα, αφού εγκαταλείφθηκε ακόμα και από όσους το σιγόνταραν ή το βοήθησαν.
6. Οι μέρες μετά το πραξικόπημα κυριαρχούνται από τις τεράστιας κλίμακας εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Ερντογάν, που θα εκμεταλλευτεί τη συγκυρία για την εδραίωση ενός ακόμα πιο απολυταρχικού και καταπιεστικού καθεστώτος και την όξυνση των σχέσεων με τις ΗΠΑ και τη Δύση. Βέβαια, η Τουρκία είναι ένα καζάνι που βράζει και οι εξελίξεις δεν σταματάνε εδώ, ούτε θα προχωρήσει κάποιος «εκδημοκρατισμός». Αυτό φαίνεται και από τις οργανωμένες εισβολές οπαδών του Ερντογάν σε γειτονιές που θεωρούνται αριστερές την επομένη του πραξικοπήματος, και το σπάσιμο γραφείων του HDP και άλλων προοδευτικών οργανώσεων σε όλη την Τουρκία, όπως και από την απαγόρευση κυκλοφορίας αριστερών εντύπων, την απαγόρευση εκδηλώσεων κ.λπ. Σε κάθε περίπτωση, ο πόλεμος και οι εξελίξεις στη Συρία και το κουρδικό ζήτημα θα παίξουν τον καθοριστικό ρόλο. Ο διχασμός στην Τουρκία υπάρχει, ο Ερντογάν είναι ισχυρός, αλλά και επισφαλής ταυτόχρονα.
7. Η ελληνική κυβέρνηση παρακολουθεί από θέση φοβισμένου ουραγού λειτουργώντας σαν πιόνι των δυτικών και υποβαθμίζοντας τις απειλές και τα προβλήματα που δημιουργεί η τουρκική εξωτερική πολιτική στο Αιγαίο, στην Κύπρο ή στην Θράκη. Ο φόβος φαίνεται τελείως καθαρά στην υπόθεση του ασύλου που ζήτησαν 8 στρατιωτικοί στην Αλεξανδρούπολη, όταν πολλοί κυβερνητικοί θέλησαν να τους παραδώσουν όσο πιο γρήγορα γίνεται στο ερντογανικό καθεστώς.
8. Οι λαοί της περιοχής δεν μπορούν να παραμένουν προσκολλημένοι στο άρμα κυβερνήσεων και δυνάμεων που μετέχουν στο νέο γύρο πολέμων, πραξικοπημάτων, σφαγών, εξαθλίωσης, και μάλιστα χωρίς να έχουν μια πιο συνολική ματιά για το ποιοι είναι φίλοι της ειρήνης, της δημοκρατίας, της προόδου. Ένα κίνημα ελευθερίας, δημοκρατίας και ειρήνης είναι αναγκαίο ενάντια στον ιμπεριαλισμό, τους πολέμους που εξαπολύει και τις περιφερειακές επεκτατικές δυνάμεις. Είναι σίγουρο πως πολλά θα εξαρτηθούν από την ικανότητα σωστού προσανατολισμού σε ένα περιβάλλον πυκνό, σκοτεινό και αντιφατικό.
KOE
21/7/2016