Του Στράτου Κερσανίδη
Ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους σκηνοθέτες, ο ιρανός Αμπάς Κιαροστάμι, πέθανε χθες στο Παρίσι, σε ηλικία 76 ετών.
Ο Κιαροστάμι, ο οποίος γεννήθηκε στην Τεχεράνη το το 1940, σκηνοθέτησε πάνω από 40 ταινίες αλλά διακρίθηκε επίσης στη ζωγραφική και τη φωτογραφία.
Έκανε την εμφάνισή του το 1970 με το νεορεαλιστικό φιλμ μικρού μήκους, “Το ψωμί και το δρομάκι”.
Στο δρόμο του νεορεαλισμού συνεχίζει, ο οποίος ήταν ο πλέον πρόσφορος ώστε να μπορέσει να αναδείξει τα κακώς κείμενα της ιρανικής κοινωνίας με τρόπο τέτοιο ώστε να μπορεί να ξεπερνά τους σκοπέλους της λογοκρισίας, του Σάχη αρχικά και των μουλάδων στη συνέχεια. Μικρές καθημερινές ιστορίες τοποθετούνται μπροστά στο φακό τους, μεγεθύνονται μέσω της τέχνης του σινεμά και προβάλλονται στις οθόνες του Ιράν και στη συνέχεια όλου του κόσμου. Το 1976, με την “Έκθεση”, την πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους, αφηγείται την ιστορία ενός εφοριακού ο οποίος δωροδοκείται. Το 1979, είναι η χρονιά της ισλαμικής επανάστασης που ανέτρεψε το καθεστώς του Σάχη. Γυρίζει την ταινία “Πρώτη περίπτωση, δεύτερη περίπτωση” η οποία θα πέσει θύμα της λογοκρισίας και η προβολή της θα απαγορευτεί.
Η διεθνής αναγνώριση θα έρθει το 1987 με την ταινία “Που είναι το σπίτι του φίλου μου;”,η οποία θα βραβευτεί στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο.
Η εν λόγω ταινία ήταν η πρώτη μια τριλογίας, της “Τριλογίας του Κόκερ” όπως αποκαλέστηκε, επειδή κοινός τόπος των ταινιών ήταν ο τόπος που γυρίστηκαν, δηλαδή η περιοχή Κόκερ του Ιράν, και είχαν ως ήρωες παιδιά. Την τριλογία συμπληρώνουν οι ταινίες “Και η ζωή συνεχίζεται” (1992) και “Μέσα από τους ελαιώνες” (1994).
Το 1997 έρχεται η ώρα που ο Αμπάς Κιαροστάμι θα κερδίσει το Χρυσό Φοίνικα στις Κάνες με τη “Γεύση του κερασιού”. Το σινεμά του, χωρίς ποτέ να χάσει τον ανθρωποκεντρικό του προσανατολισμό, έχει αρχίσει πλέον να μετεξελίσσεται και να περνά από το νεορεαλισμό σε πιο βαθιές φιλοσοφικές αναζητήσεις, διατηρώντας αναλλοίωτη την ποιητική προσέγγιση. Προσωπικά θεωρώ πως το όνομά του γίνεται πλέον η τρίτη γωνία του τριγώνου με τις άλλες δύο να είναι ο Θόδωρος Αγγελόπουλος και ο Αντρέι Ταρκόφσκι. Βέβαια όλο αυτό είχε διαφανεί από το 1990, όταν γύρισε το “Close up”, που κάποιοι θεωρούν ως την καλύτερη ταινία του.
Δύο χρόνια μετά από το Χρυσό Φοίνικα, θα κερδίσει τον Αργυρό Λέοντα στη Βενετία με την ταινία “Ο άνεμος θα μας πάρει”, στην οποία οι πολλαπλοί ήρωές του ακούγονται να μιλούν αλλά δεν τους βλέπουμε ποτέ. Το 2010, συνεργάστηκε με τη Ζιλιέτ Μπινός στο “Γνήσιο αντίγραφο”, την πρώτη ταινία που γύρισε εκτός Ιράν.
Ο Αμπάς Κιαροστάμι δεν ήταν ένας εξωτικός σκηνοθέτης. Αντίθετα, ήταν ένας διανοούμενος ο οποίος γνώριζε πολύ καλά τη δυτική σκέψη και κουλτούρα και ειδικότερα τον κινηματογράφο.
Το σινεμά του ήταν ριζωμένο βαθιά στο χώμα της πατρίδας του, έπαιρνε ζωή από τους ανθρώπους, την καθημερινότητά τους, τα βάσανα και τις χαρές τους. Οι εικόνες του όμως έφταναν πολύ πιο μακριά από τα γεωγραφικά όρια της χώρας του. Έτσι το σινεμά του Αμπάς Κιαροστάμι, ιρανικό αλλά και παγκόσμιο, κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και να απλωθεί πέρα από τις πολιτισμικές διαφορές που αναπόφευκτα υπάρχουν ανάμεσα στο Ιράν και τη Δύση. Το σινεμά του νίκησε το θρησκευτικό φανατισμό, υπονόμευσε δημιουργικά το χομεϊνικό καθεστώς και άγγιξε με καθαρό βλέμμα, μπολιασμένο με το θράσος της αθωότητας τη δημοκρατική αλλά και παρηκμασμένη δυτική προσέγγιση της ζωής.