«Η συντριβή του φόβου είναι η απαρχή της σοφίας, της αναζήτησης της αλήθειας για χάρη μιας πιο άξιας ζωής» (Μπ. Ράσελ)
Ο υπέρτατος υπαρξιακός φόβος του θανάτου ξεδιπλώθηκε παγκόσμια σε όλη του την ένταση με το μεγαλύτερο αγαθό, τη ζωή, να κινδυνεύει από εχθρό αόρατο, ύπουλο και, μέχρι τώρα, ανίκητο. Το άτομο τρομοκρατημένο, αδύναμο, ελπίζει και περιμένει με αγωνία τη σωτηρία από την επιστήμη.
Ο ατομικισμός, κυρίαρχο ανθρωπολογικό γνώρισμα της εποχής, ξαφνικά περιστέλλεται και αδυνατίζει μπροστά στην ανάγκη του συλλογικού. Βέβαια, δεν μεταλλάχθηκε μαγικά σε κάτι άλλο. Αντίθετα μάλιστα, σε κάποιες μικροπεριπτώσεις ο φόβος τον πυροδοτεί (π.χ. τα τρόφιμα στα σουπερμάρκετ… οι μάσκες στα φαρμακεία κ.λπ.!). Ομως εδώ αναφερόμαστε στη γενική μεγάλη εικόνα, που είναι άλλη. Η αριστοτελική ιδιότητα του ανθρώπου ως κοινωνικού-πολιτικού ζώου εξ ανάγκης αναδύεται στην επιφάνεια και βρίσκεται σε ισχύ.
Στο συλλογικό επίπεδο επίσης βλέπουμε κυβερνήσεις να λαμβάνουν κάποια μέτρα ενίσχυσης του δημόσιου συστήματος υγείας των χωρών τους αντίθετα προς τις νεοφιλελεύθερες ιδέες τους. Τα μέτρα αυτά είναι εξ ορισμού μέτρα συλλογικά- κοινωνικά.
Τα χαρακτηριστικά της νέας απειλής είναι τα εξής:
● Ο νέος ιός πιθανόν να έχει ανθρωπογενή προέλευση είτε άμεσα, π.χ. ένα βιοτεχνολογικό-πειραματικό «ατύχημα», είτε έμμεσα, που είναι το πιθανότερο, γενικά από την πλανητική οικολογική αναταραχή που προκαλεί το πολυεθνικό κεφάλαιο προσβάλλοντας τη λειτουργική βιοποικιλότητα και συνθετότητα της φύσης (αποψίλωση δασών, ζωική υπερπαραγωγή κ.λπ.).
● Ο νέος θανάσιμος εχθρός δεν είναι «ανθρώπινος» με την έννοια ότι δεν συνιστά π.χ. επιβολή εσωτερικής ή εξωτερικής ανθρώπινης εξουσίας. Ετσι ο ατομικισμός δεν μπορεί να προσφύγει σε κανενός είδους… δωσιλογισμό! Ο εχθρός είναι απόλυτα φυσικός (βιολογικός, φυσικο-χημικός), δεν αντιμετωπίζεται με αγιασμούς, λιτανείες και ξόρκια και βέβαια ανήκει στην αρμοδιότητα της επιστήμης, που η ίδια, εκτός από κόρη του ορθολογισμού, είναι ταυτόχρονα έννοια κατεξοχήν συλλογική-κοινωνική.
● Η συνθήκη φόβου που δημιουργήθηκε παγκόσμια δεν έχει επίσης σχέση με τις «πολιτικές φόβου» που γνωρίσαμε μέχρι σήμερα, οι οποίες είναι ανθρωπογενείς λόγω πολιτικο-στρατηγικών σκοπιμοτήτων εξουσίας και ελέγχου. Η επίκληση σκοπιμοτήτων περιορισμού των ελευθεριών είναι εν προκειμένω -τουλάχιστον προς το παρόν- άκαιρη και ατυχής. Το δίλημμα τώρα είναι απόλυτο: φυσικός θάνατος ή ζωή και κάθε θεώρηση περί μόνιμης «συνθήκης εξαίρεσης» έπεται.
● Τέλος, επειδή η μοναδική πηγή ελπίδας είναι η επιστήμη, οι παράπλευρες επιπτώσεις που εμφανίζονται σε άλλες περιπτώσεις φόβου, όπως η αναβίωση αντιεπιστημονικών-ανορθολογικών απόψεων, η γοητεία που ασκούν εσχατολογικές ιδέες, ακόμη και η θρησκοληψία είναι μάλλον αδύναμες.
Με μια οπτιμιστική ματιά θα λέγαμε ότι μέσα από την κρίση ενισχύονται, τουλάχιστον έμμεσα, και ο ορθολογισμός αλλά κυρίως η αξία του συλλογικού, το οποίο είναι κατά βάση κοινωνιοκρατική έννοια. Ο ζόφος του κορονοϊού δημιουργεί -έστω και πρόσκαιρα- αποκαλυπτικά ρήγματα στον ζόφο του νεοφιλελευθερισμού, όπου το άτομο είναι μόνο και ανήμπορο ριγμένο μέσα στη ζούγκλα της αυτορρύθμισης των αγορών. Οτι, βέβαια, ο καπιταλισμός εκμεταλλεύεται τις οικονομικές κρίσεις, μετά το πέρας τους, για αναζωογόνηση και ενίσχυσή του, αποτελεί ιδιοσυστατικό του γνώρισμα, γι’ αυτό απαιτείται από τους πολλούς πολιτική-ταξική επαγρύπνηση.
Ολοι ευχόμαστε και ελπίζουμε ότι ο σημερινός φόβος θα εξαλειφθεί σχετικά σύντομα και με τις λιγότερες δυνατές απώλειες. Προς το παρόν, ας θυμηθούμε ότι η κοινωνιοκρατία είναι η ελληνική απόδοση της γνωστότερης έννοιας: σοσιαλισμός.
*Ο Δημοσθένης Δαγκλής είναι φυσικός – δρ Φιλοσοφίας
Πηγή: efsyn.gr