Του Γιάννη Γκλαρνέτατζη
Στις 7.3.1919 οι υποδηματεργάτες και των δυο σχετικών σωματείων ξεκινούν απεργία απαιτώντας την ικανοποίηση των αιτημάτων τους από τα δύο, επίσης, εργοδοτικά σωματεία. Το παλιότερο από τα σωματεία των παπουτσήδων ήταν Διεθνές Συνδικάτον Υποδηματεργατών Θεσσαλονίκης, που είχε ιδρυθεί το 1915 κι αποτελούνταν μόνο από Εβραίους εργάτες –μάλιστα το καταστατικό του ήταν γραμμένο στη λαντίνο (ισπανοεβραϊκή) και μεταφράστηκε για να κατατεθεί στο Πρωτοδικείο. Ο όρος «Διεθνές» στον τίτλο του σήμαινε, κυρίως, πολιτική τοποθέτηση στο σοσιαλιστικό χώρο και βρισκόταν υπό την επιρροή της Φεντερασιόν. Ο Σύνδεσμος Εργατών Υποδηματοραπτών Θεσσαλονίκης, από την άλλη, είχε δημιουργηθεί το 1917 κι σ’ αυτόν συμμετείχαν τόσο Έλληνες όσο κι Εβραίοι. Επίσης φαίνεται ότι ανήκε στη δύναμη των σωματείων του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, το οποίο είχε εμφανιστεί την ίδια χρονιά με το σωματείο, φτιαγμένο από την Προσωρινή Κυβέρνηση Θεσσαλονίκης (Εθνική Αμύνα) του Ε. Βενιζέλου με σκοπό να αποσπάσει την εργατική τάξη από την επιρροή της Φεντερασιόν (τελικά όμως το ίδιο το ΕΚΘ βρέθηκε τα αμέσως επόμενα χρόνια να επηρεάζεται από το νεαρό Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος). Στον χώρο των εργοδοτών ο διαχωρισμός δεν ήταν πολιτικός αλλά καθαρά εθνικοθρησκευτικός. Έτσι το Σωματείον των εν Θεσσαλονίκη Υποδηματοποιών, συσπείρωνε του Έλληνες καταστηματάρχες ενώ οι αντίστοιχα Εβραίοι εργοδότες ανήκαν στον Σύνδεσμο Ισραηλιτών Υποδηματοποιών Καταστηματαρχών Θεσσαλονίκης.
Αν και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει τελειώσει πριν μερικόύς μήνες (Νοέμβριος 1918), στην Ελλάδα δεν έχει γίνει αποστράτευση, ούτε θα γίνει για άλλα τρία χρόνια. Έτσι στην πόλη υπάρχουν αρκετοί φαντάροι που ψάχνουν για κανά μεροκάματο. Όπως χαρακτηστικά αναφέρει ανακοίνωση του Συνδέσμου Εργατών Υπορηματοραπτών στην «Εφημερίδα των Βαλκανίων» στις 10.3: «Εξεμεταλλεύθησαν τους αδειούχους στρατιώτας, καταχράσθησαν της αδυναμίας των και έδοσαν εις αυτούς εργασίαν προς 10 δρχ. κατά ζεύγος, καίτοι ρητή υπήρχε διαταγή εκ μέρους του Φρουραρχείου απαγορεύουσα να δίδεται εργασία εις αδειούχους. Ο ημέτερος Σύνδεσμος προ του κινδύνου της υποβιβάσεως της τιμής των καλφαλικίων, προέβη εις την απόφασιν να καταγγείλη εις το Φρουραρχείον τους εργοδότας». Να σημειώσουμε ότι, εργοδοτική ανακοίνωση στο ίδιο φύλλο, ανέφερε πως «οι εργάται υποδηματοποιοί πληρώνονται δρχ. 16 κατά ζεύγος».
Ο κατάλογος των αιτημάτων (όπως καταγράφεται στην «Εφημερίδα των Βαλκανίων», 5.3.1919) περιελάμβανε:
1. Επίσημη αναγνώριση του εργατικού σωματείου από τους εργοδότες.
2. Να προσλαμβάνονται ως εργάτες μόνον μέλη του σωματείου που έχουν «το κεκανονισμένον πιστοποιητικόν».
3. Κάθε διαφορά που προκύπτει μεταξύ εργάτη και εργοδότη να επιλύεται από επιτροπή του σωματείου και του εργοδότη.
4. Όταν οι εργοδότες θέλουν να απολύσουν έναν εργάτη, οφείλουν να τον ειδοποιούν 15 ημέρες πριν, αλλιώς υποχρεώνονται να τον αποζημιώσουν για αυτές τις ημέρες.
5. Γενική αύξηση των ημερομισθίων κατά 50%.
6. Αναγνώριση του τιμολογίου των υποδηματοραπτών.
7. Αύξηση της τιμής των καλφάδικων, σύμφωνα με αυτό το τιμολόγιο.
8. Σε περίπτωση ασθενείας ενός εργάτη, ο εργοδότης υποχρεώνεται να τον αποζημιώνει επί 5 ημέρες.
9. Οι εργάτες διαιρούν τα καταστήματα σε δύο κατηγορίες. Οι καταστηματάρχες β΄ τάξεως θα πληρώνουν καλφαλίκι δύο δραχμές λιγότερο.
Να διευκρινίσουμε ότι το καλφαλίκι ή καλφάδικα αποτελούσε την επιπλέον πληρωμή του ειδικευμένου εργάτη σε σχέση με τον ανειδίκευτο.
Η απεργία υπήρξε σχετικά σύντομη και νικηφόρα καθώς οι εργοδότες δεν τήρησαν ενιαία στάση. Στην αρχή ατομικά και στη συνέχεια ομαδικά αποδέχθηκαν κάποιους από τους όρους των απεργών. Έτσι στις 12.3.1919 η «Εφημερίδα των Βαλκανίων» δημοσίευε τη συμφωνία 24 εργοδοτών με τα δύο συνδικάτα εργαζομένων που περιελάμβανε:
1. Αναγνώριση των εργατικών σωματείων.
2. Σύσταση διαιτητικής επιτροπής κάθε φορά που ανέκυπτε εργασιακή διαφορά. Σε περίπτωση διαφωνίας θα αποφάσιζε ο Νομάρχης.
3. Οι εργοδότες θα ειδοποιούν τους εργάτες 8 ημέρες πριν την απόλυσή τους. Το ίδιο θα ίσχυε και για τους εργάτες.
4. Οι εργοδότες θα πλήρωναν τουλάχιστον 50 δρχ. στο Ταμείο Αλληλοβοηθείας των εργατών.
5. Αύξηση ημερομισθίων κατά 25%.
6. Αναγνωρίζεται το τιμολόγιο των υποδηματοραπτών και αυξάνεται η τιμή του καλφαλικίου.
Αυτά πετύχαιναν οι παπουτσήδες της Θεσσαλονίκης σχεδόν έναν αιώνα πριν. Το δίδαγμα είναι, νομίζουμε, εξόφθαλμα σαφές για την εργατική τάξη που χάνει τα πάντα στα χρόνια των μνημονίων.
Πηγή: Κώστας Φουντανόπουλος, Εργασία και εργατικό κίνημα στη Θεσσαλονίκη (1908-1936): Ηθική οικονομία και συλλογική δράση στο Μεσοπόλεμο, Νεφέλη, Αθήνα 2005, σ. 191-196.