Του Γιάννη Γκλαρνέτατζη
«Χθες Πέμπτην περί ώραν 2 π.μ. εγένετο έναρξις των προκαταρκτικών εργασιών του διδασκαλείου, αίτινες θα παραταθώσι μέχρι της κυριακής της ερχομένης εβδομάδος ότε θα γείνη όσον ενδέχεται πανηγυρικώς και δημοτελώς προηγηθείσης ιεροτελεστείας η επίσημος έναρξις των μαθημάτων αυτού»,[1] πληροφορεί το αναγνωστικό του κοινό ο «Ερμής» στις 12.3.1876. Η δημιουργία τέτοιων ειδικών σχολείων, οι απόφοιτοι των οποίων δίδασκαν στη συνέχεια στα σχολεία της ευρύτερης περιοχής της Μακεδονίας, έχει ιδιαίτερη σημασία για την εκπαίδευση αλλά και την διάδοση των εθνικών ιδεωδών των αναδυόμενων βαλκανικών εθνικών κρατών. Σύμφωνα με τον Τομανά η ίδρυση του συγκεκριμένου Διδασκαλείου έγινε κατόπιν εισήγησης του Έλληνα προξένου προς την Ελληνική Κοινότητα Θεσσαλονίκης.[2]
Στη συνέχεια του ρεπορτάζ η εφημερίδα σημειώνει πως το Διδασκαλείο επισκέφτηκε «η Α.Π. ο Σεβ. Μητροπολίτης» ο οποίος «παρορμήσας και ενθαρρύνας δια λόγων από καθαράς της καρδίας και από πεφωτισμένης της διανοίας προερχομένου τους εν αυτώ είκοσι μαθητάς τους αποτελούντας επί του παρόντος την πρώτην τάξιν».[3] Να υπενθυμίσουμε ότι μητροπολίτης εκείνη την περίοδο ήταν ο Ιωακείμ Γ΄, μετέπειτα οικουμενικός πατριάρχης,[4] ενώ στην κατά μιλλέτ οργανωμένη Οθωμανική Αυτοκρατορία, η παιδεία (όπως κι η υγεία και η κοινωνική πρόνοια), ανήκαν κυρίως στη δικαιοδοσία των θρησκευτικών αρχηγών. Όπως διαβάζουμε στο προηγούμενο φύλλο της εφημερίδας στην πρώτη αυτή τάξη σημαντική είναι η παρουσία των Σερραίων υποψήφιων δασκάλων, που φθάνει σε ποσοστό το 45%. «Η πόλις των Σερρών, εν η φαίνεται ότι η ιδέα του διδασκαλείου είναι υπέρ πάσαν άλλην χώραν ωριμωτέρα και η ανάγκη της μορφώσεως των διδασκάλων του έθνους μας καταληπτοτέρα άμα μαθούσα την επί βάσεων επιστημονικών και εθνικών ίδρυσιν του εν τη πόλει ημών διδασκαλείου δι’ επιστολής του εκεί Συλλόγου απέστειλε προς τον ημέτερον διευθυντήν του διδασκαλείου 9 τέκνα αυτής συνοδεύσασα αυτά με θερμοτάτας ευχάς και με χρηστοτάτας ελπίδας».[5]
Στο φύλλο, πάλι, της 12ης Μαρτίου μαθαίνουνε ότι: «Σκοπός της διδασκαλίας κατά το πρώτον έτος είναι οι εν αυτώ διδασκόμενοι να εξισωθώσι κατά τας γνώσεις όσον ενδέχεται πλειότερον των ανισοτήτων καταστρεφομένων· να αποκτήσωσι τας απολύτως εις πάντα ανεπτυγμένον άνθρωπον αναγκαίας γνώσεις· να εισαχθώσιν εις την παιδαγωγικήν σφαίραν των γνώσεων και των συναισθημάτων και να απολειανθώσι τα τραχέα και άξεστα αυτών όσον ενδέχεται πλειότερον». Το εβδομαδιαίο πρόγραμμα «επιθεωρηθέν και επιδοκιμασθέν υπό του παναγιωτάτου Μητροπολίτου» περιλαμβάνει αρχικά εννιά μαθήματα που διδάσκουν τέσσερις καθηγητές. Τα μαθήματα αυτά με την αντίστοιχη ύλη είναι:
Ιερά, τρεις ώρες, «διδάσκαλος ο κ. Θεόκλητος τελειόφοιτος της φιλολογίας και διευθυντής του ενταύθα κεντρικού δημοτικού σχολείου. Εισαγωγή εις την Παλαιάν διαθήκην· Ιστορία της παλαιάς διαθήκης· ανάγνωσις εκ του κατά Λουκάν Ευαγγελίου και ερμηνεία εκ των καλλίστων τροπαρίων».
Ψυχολογία, τρεις ώρες. «Τα κατά τας απλάς αισθήσεις και τας εννοίας. Τα συναισθήματα και η αυτοσυνειδησία».
Ιστορία της Παιδαγωγίας, δύο ώρες. «Εισαγωγή εις αυτήν. Η αγωγή παρά τοις αρχαίους Έλλησι και παρά τοις πρώτοις Χριστιανοίς. Ιωάννης Αμώς Κομένιος, Φράγκε, Ρουσσώ, Ρόχοβ, Φρειδερίκος ο μέγας, Πεσταλότσης». Τη διδασκαλία αυτού και του προηγούμενου μαθήματος αναλαμβάνει «ο κ. Χαρίσιος Παπαμάρκου διδάκτωρ της φιλοσοφίας και διευθυντής του διδασκαλείου». Όπως μας πληροφορεί ο Τομανάς ο διευθυντής του σχολείου ήταν από το Καταφύγι Βερμίου (1844-1906), είχε σπουδάσει στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών ενώ στη συνέχεια έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Γκαίτινγκεν της Γερμανίας.[6] Δεν μπορούμε να μην παρατηρήσουμε τον προοδευτικό χαρακτήρα της εισαγωγής του μαθήματος της ψυχολογίας αλλά κυρίως της διδασκαλίας των παιδαγωγικών μεθόδων του Ρουσσώ και του Πεσταλότσι (1746-1827), οι ιδέες του οποίου ήταν μάλλον ότι πιο νεωτερικό στην εκπαίδευση εκείνη την εποχή, καθώς προωθούσαν τη μάθηση «με το μυαλό, τα χέρια και την καρδιά».[7]
Ελληνικά, έξι ώρες, «διδάσκαλος ο κ. Δημήτριος Δημητριάδης διδάκτωρ της φιλολογίας και Γυμνασιάρχης του εν Θεσσαλονίκη Γυμνασίου. Ερμηνεία του Κρίτωνος του Πλάτωνος και του Α της Οδυσείας. Θεματογραφία και συγγραφικαί ασκήσεις».
Αριθμητική, τρεις ώρες. «Αι ιδιότητες των αριθμών· αι τέσσαρες πράξεις επί των ακεραίων των δεκαδικών και των κοινών κλασμάτων· οι συμμιγείς αριθμοί η σύνθετος μέθοδος των τριών· προβλήματα».
Γεωμετρία, δύο ώρες. «Αι γραμμαί, αι γωνίαι, το τρίγωνον το παραλληλόγραμμον και ο κύκλος».
Γεωλογία, δύο ώρες. «Ο σχηματισμός του φλοιού της γης και αι διάφοροι μεταμορφώσεις αυτού».
Φυσική, τρεις ώρες. «Αι ιδιότητες των σωμάτων· τα ηλεκτρικά και μαγνητικά φαινόμενα· μετεωρολογία».
Γυμναστική, πέντε ώρες. «Ελεύθεραι ασκήσεις· υγιεινή γυμναστική και ασκήσεις επί του μονοζύγου και διζύγου, επί της αναβάθρας και του τραπεζίου». Όλα τα μαθήματα των θετικών επιστημών και, προσωρινά, τη γυμναστική –που και αυτή είναι πρωτοεμφανιζόμενο μάθημα στη Θεσσαλονίκη– διδάσκει «ο κ. Ιωάννης Φωκιανός τελειόφοιτος των φυσικομαθηματικών επιστημών».
Το πρόγραμμα αναμένεται να εμπλουτιστεί και με άλλα μαθήματα. Σε πρώτη φάση με αυτά «της καλλιγραφίας, της μουσικής και της ιχνογραφίας» που θα αναλάβει, μαζί με τη γυμναστική «ο κ. Gebauer διδάσκαλος εν τινι δημοτικώ σχολείω του Βερολίνου όστις περί τα μέσα του απριλίου του ενεστώτος έτους θα ήναι εν τω μέσω ημών», ενώ αργότερα πρόκειται να προστεθούν και η διδασκαλία «της πατρίου και της γενικής ιστορίας», καθώς και «της γεωγραφίας» που θα διδάσκει «ο κ. Θεμιστοκλής Παπαδημητρίου τελειόφοιτος της φιλοσοφικής σχολής, όστις θα έλθη ενταύθα κατά σεπτέμβριον του ενεστώτος έτους».[8]
Το Διδασκαλείο σταμάτησε να λειτουργεί το 1882, αλλά όπως γράφει ο «Ερμής» στις 19.2.1883: «Φήμη διαδίδεται ανά την πόλιν ότι και αύθις επανιδρύεται εν τη ημετέρα πόλει το προ έτους καταργηθέν Διδασκαλείον Αρρένων, λόγω διχονοιών και μικροσυμφερόντων των προυχόντων, οίτινες καταργούν εκπαιδευτικά ιδρύματα και απολύουν διδασκάλους, αδιαφορούντες δια το εθνικόν συμφέρον».[9] Οι φήμες αποδείχτηκαν αληθινές και το Διδασκαλείο συνέχισε να λειτουργεί μέχρι το 1933. Μάλιστα, στα τελευταία χρόνια είχε εγκατασταθεί «στο αρχοντικό ενός τούρκου μπέη, στην οδό Αρχαιολογικού Μουσείου, απέναντι από το Γενή τζαμί», εκεί δηλαδή όπου μετά λειτούργησε η Παιδαγωγική Ακαδημία. Όπως, μάλιστα, αναφέρει ο Τομανάς: «Κατά γενικήν ομολογία –με μοναδική εξαίρεση την Ειδική Ασφάλεια– οι απόφοιτοι των χρόνων εκείνων λάμπρυναν τον διδασκαλικό κλάδο».[10]
Παραπομπές:
[1] Ερμής, 12.3.1876.
[2] Κώστας Τομανάς, Τα σχολεία της Θεσσαλονίκης μέχρι το 1944, Νησίδες, Θεσσαλονίκη 1997, σ. 15.
[3] Ερμής, 12.3.1876.
[4] http://www.imth.gr/default.aspx?lang=el-GR&loc=1&page=157.
[5] Ερμής, 9.3.1876.
[6] Κ. Τομανάς, Τα σχολεία της Θεσσαλονίκης…, ό.π., σ. 15.
[7] http://en.wikipedia.org/wiki/Johann_Heinrich_Pestalozzi.
[8] Ερμής, 12.3.1876.
[9] Ερμής, 19.2.1883, όπως παρατίθεται στο Κ. Τομανάς, Τα σχολεία της Θεσσαλονίκης…, ό.π., σ. 16.
[10] Κ. Τομανάς, Τα σχολεία της Θεσσαλονίκης…, ό.π., σ. 16.
Το αφιέρωμα βρίσκεται αναπτυγμένο εδώ