Του Γιάννη Γκλαρνέτατζη
Ο 13ος αιώνας ήταν εξαιρετικά ταραχώδης για την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (που από τους ιστορικούς του 19ου αιώνα ονομάστηκε Βυζαντινή) και φυσικά και για τη Θεσσαλονίκη. Όπως είναι γνωστό οι συμμετέχοντες στην Δ΄ Σταυροφορία κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη το 1204. Τότε δημιουργήθηκε το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης που δόθηκε στον Βονιφάτιο τον Μομφερρατικό, ο οποίος παρέλαβε την κτήση του το επόμενο έτος, αλλά στα 1207, μετά από ενέδρα στη Ροδόπη, το κεφάλι του προσφέρθηκε στον τσάρο των Βουλγάρων Ιωαννίτση (ή Καλοϊωάννη).
Τον Απρίλιο του 1223 ο δεσπότης της Ηπείρου Θεόδωρος Άγγελος νίκησε κοντά στις Σέρρες (που ήδη κατείχε) τα στρατεύματα του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης Ροβέρτου Β΄ και αμέσως μετά κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη. Μετά την κατάκτηση της πόλης άρχισε να φορά τη βυζαντινή αυτοκρατορική στολή και να τιτλοφορείται «Θεόδωρος εν Χριστώ τω Θεώ βασιλεύς και αυτοκράτωρ Ρωμαίων, Κομνηνός ο Δούκας». Κι ο Θεόδωρος όμως ηττήθηκε από τον Βούλγαρο ηγεμόνα Ιωάννη Β΄ Ασέν στη μάχη της Κλοκοτινίτσας το 1230.
Η Θεσσαλονίκη παρέμεινε υπό την κυριαρχία των Αγγέλων μέχρι τον Δεκέμβριο του 1246 όταν την κατέλαβε ο αυτοκράτορας της Νίκαιας Ιωάννης Βατάτζης, χάρη στη βοήθεια συνωμοτών μέσα στην πόλη. Η ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στην ανασυσταθείσα αυτοκρατορία δεν σήμανε και το τέλος των προσπαθειών διαφόρων Δυτικών ηγεμόνων να την ξανακατακτήσουν. Ενώ όμως αυτές οι προσπάθειες παρέμειναν ατελέσφορες ευοδώθηκε η οικονομική διείσδυση των ιταλικών εμπορικών πόλεων.
Πιο συγκεκριμένα, στις 13.3.1261 ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος υπέγραψε εμπορική συμφωνία με τους Γενουάτες που τους παραχωρούσε προνόμια σε όλη την αυτοκρατορία καθώς και τη δυνατότητα να εγκαταστήσουν προξενεία σε διάφορες πόλεις –Σμύρνη, Αδραμύττιο, Χίο, Λέσβο, την ίδια την Κωνσταντινούπολη και τη Θεσσαλονίκη. Αυτά τα προξενεία δεν ήταν απλά ένα κτίριο αλλά μικρές γειτονιές κοντά στα λιμάνια των πόλεων αυτών (που όλες βέβαια ήταν παραθαλάσσιες). Λίγα χρόνια αργότερα ο Μιχαήλ στράφηκε προς τους αντιπάλους των Γενουατών στη διαμάχη για τη ναυτική κυριαρχία στη Μεσόγειο και στις 8.1.1265 παραχώρησε στους Βενετούς διάφορα εδάφη αλλά και το προνόμιο δημιουργίας αγορών, εμπορικών πρακτορείων αλλά και προξενείων στη Θεσσαλονίκη και σ’ άλλα λιμάνια της αυτοκρατορίας. Η συμφωνία αυτή ανανεώθηκε στις 10.3.1277 οπότε οι Βενετοί απόκτησαν επιπλέον το δικαίωμα να διατηρούν και ναούς και δικές τους συνοικίες στην πρωτεύουσα και τη συμβασιλεύουσα, που αργότερα εξελίχθηκαν στους φραγκομαχαλάδες των δύο αυτών πόλεων.
ΥΓ. Στο έντυπο ημερολόγιο ως έτος της συμφωνίας αναφέρεται το 1257, από παραδρομή προφανώς του γράφοντος.
Πηγή: Ορέστης Ταφραλή, Η Θεσσαλονίκη από τις απαρχές έως τον 14ο αιώνα, μτφρ. Αγγ. Νικολοπούλου, Τροχαλία, Αθήνα 1994, σ. 139-181.