Αφιέρωμα 2012: «Στην απεργία, στην απεργία, μπρος με θάρρος φοιτητές» (1931)

 

«Όταν βγήκαμε στους δρόμους, όλοι εμείς οι απεργοί,

για να πάρουμε ατέλεια και καλό φτηνό φαΐ,

μας είπε ο πρύτανις, “είστε αυθάδεις,

είστε ανάγωγοι και μασκαράδες”,

μας είπε ακόμα πως δεν τον νοιάζει

κι αν χάσουμε κι ετούτη τη χρονιά.

“Μην περνάτε από την πόρτα, που περνώ μόνον εγώ,

και μη πάτε στα παγκάκια με κανένα θηλυκό.

Σας είπα άλλωστε, και τις προάλλες,

πως απεργίες δεν θέλω άλλες,

κι όποιος τολμήσει ν’ απεργήσει,

θε ν’ αντικρίσει εμέ τον Νομικό”».[1]

 

Ο πρύτανης που δεν θέλει απεργίες κι απαγορεύει τις συνευρέσεις με το άλλο φύλο, είναι ο καθηγητής της Νομικής Περικλής Βιζουκίδης και οι παραπάνω στίχοι γράφτηκαν με αφορμή τη στάση κατά τη φοιτητική «απεργία», όπως λέγαν τότε αυτό που εμείς λέμε σήμερα αποχή, του 1931. Δέκα χρόνια αργότερα ο γερμανομαθής καθηγητής θα αποτελούσε μέλος της επιτροπής που θα παραδώσει τα κλειδιά της πόλης στον ταξίαρχο Βεστ, τον επικεφαλής των δυνάμεων της Βέρμαχτ που κατέλαβαν τη Θεσσαλονίκη.[2]

 

Το 1931 είχαν περάσει μόλις πέντε χρόνια από την έναρξη της λειτουργίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (δεν είχε ακόμη αποκτήσει το όνομα Αριστοτέλειο και στεγαζόταν σ’ ένα κτίριο, τη σημερινή Παλιά Φιλοσοφική) και λειτουργούσε η Φιλοσοφική Σχολή, τα τμήματα Δασολογικό, Γεωπονικό και Μαθηματικό της Φυσικομαθητικής και Νομικής και Οικονομικών Επιστημών της ΝΟΕ. Και βέβαια είχαν ήδη γίνει φοιτητικές απεργίες, τον Μάιο του 1927 και τον Δεκέμβριο του 1929, με την τελευταία να λήγει μετά από άγρια επίθεση εναντίον των φοιτητών από την έφιππη αστυνομία κατόπιν αδείας της πρυτανείας.[3] Στα τέλη Νοεμβρίου του 1931 επικρατούσε και πάλι αναβρασμός στον φοιτητικό κόσμο. «Εις την αίθουσαν του συλλόγου των Μοναστηριωτών συγκροτείται σήμερον την 7 μ.μ. Παμφοιτητική συγκέντρωσις», διαβάζουμε στη «Μακεδονία» της 26.11.1931 (η αίθουσα που αναφέρεται βρίσκεται στην Αλ. Σβώλου γωνία με Φιλ. Εταιρείας, δηλ. πολύ κοντά στο κτίριο της Παλιάς Φιλοσοφικής). «Κατά την συγκέντρωσιν θα συζητηθούν τα διάφορα αιτήματα των φοιτητών, ως και η παροχή ατελούς εγγραφής και συσσιτίου εις τους απόρους, η καθιέρωσις της τρίτης εξεταστικής περιόδου, η παράτασις της προθεσμίας της καταβολής των διδάκτρων δι’ όλους τους φοιτητάς κ.λ.π.».[4]

 

Στη συγκέντρωση συμμετέχουν «περισσότεροι των 500 φοιτηταί και φοιτήτριαι», ενώ «εξελέγη δεκαπενταμελής επιτροπή αγώνος». Βασικός ομιλητής είναι ο φοιτητής της Νομικής Νίκος Παπαπερικλής (1908-1988), ο οποίος είναι ήδη μέλος του ΚΚΕ και στη συνέχεια θα αποβληθεί από το πανεπιστήμιο (καθώς είχε γίνει «κόκκινο πανί» για τον Βιζουκίδη, όπως γράφει ο Τομανάς),[5] θα εξοριστεί και θα φυλακιστεί προπολεμικά και μεταπολεμικά (Αη Στράτης, Ακροναυπλία, στρατόπεδο Λάρισας, Γυάρος, Μακρόνησος), θα συμμετάσχει στην Αντίσταση και θα γράψει αρκετά βιβλία ενώ θα αρθρογραφήσει στη «Λαϊκή Φωνή», την «Αυγή», την «Προοδευτική Αλλαγή» και τον «Ριζοσπάστη».[6] Ο ομιλητής «ανέπτυξε δια μακρών τα διάφορα φοιτητικά αιτήματα, εξήρε την σημασίαν ενός εκάστου εξ αυτών δια τους φοιτητάς, ανέφερε την μεταβολήν της τακτικής της διοικήσεως του Πανεπιστημίου κατά το τρέχον ακαδημεικόν έτος απέναντι των απόρων φοιτητών και διεμαρτυρήθη δια την κατάργησιν των ελευθεριών και των κεκτημένων δικαιωμάτων των φοιτητών υπό των Πανεπιστημιακών Αρχών». Μετά κι από άλλες ομιλίες εγκρίθηκε το ψήφισμα που ζητούσε την «αποδοχήν 

1) Των αιτημάτων Φυσικομαθηματικών ήτοι επανεξέτασιν αδίκως απορριφθέντων πρωτοετών φυσικομαθηματικών και δασολόγων, αλλαγήν του υφηγητού Εμπειρίκου, συμψηφισμόν των βαθμών εις τους φυσικομαθηματικούς και συμπλήρωσιν εδρών και πλουτισμόν των εργαστηρίων.

2) Χορήγησιν ατελούς εγγραφής εις όλους τους απόρους φοιτητάς και τους πρωτοετείς. Μη επαναπληρωμήν εγγραφής από τους στασίμους και παράτασιν προθεσμίας δια τους πληρώνοντας εγγραφήν.

3) Κατάργησιν του θεσμού των υποτροφιών. Χορήγησιν συσσιτίου εις όλους τους πτωχούς φοιτητάς και εις τους πρωτοετείς με έξοδα του Κράτους και του Πανεπιστημίου. Διαχείρισιν του συσσιτίου υπό των φοιτητών. Μείωσιν της τιμής του φαγητού της Λέσχης μέχρι 10 δραχμών και συμμετοχήν εις την διοίκησιν της Λέσχης.

4) Να επιτραπή εις όλους τους εξ οιασδήποτε αιτίας μη δώσαντας τμηματικάς εξετάσεις να δώσουν.

5) Έκδοσιν των λιθογραφημένων φύλλων δωρεάν από το Πανεπιστήμιον και διανομήν εις τους πτωχούς φοιτητάς. Τιμήν κόστους εις τους πληρώνοντας. Παροχήν δωρεάν βιβλίων εις τους πτωχούς φοιτητάς.

6) Να πληρωθή η έδρα της Θεωρητικής Κοινωνικής Οικονομικής. Να δημοσιευθή ο Τελικός Οργανισμός της Νομικής σχολής.

7) Έκπτωσιν τιμής εισιτηρίων τροχιοδρόμων και σιδηροδρόμων.

8) Πλήρη ελευθερίαν του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι και την παραχώρησιν αιθουσών του Πανεπιστημίου δια τας συνελεύσεις των συλλόγων.

9) Κατάπαυσιν κάθε τρομοκρατικού μέτρου εκ μέρους της Πρυτανείας. Άρσιν όλων των περιοριστικών μέτρων».[7]

 

Όπως βλέπουμε τα αιτήματα αφορούν άμεσα ζητήματα των σπουδών, αλλά και της διαβίωσης των φοιτητών, ενώ ζητούν και πλήρη συνδικαλιστική ελευθερία και συμμετοχή στη διοίκηση της Φοιτητικής Λέσχης, η οποία υπήρχε από τις 12.1.1930 σε κτίριο της οδού Εθν. Αμύνης.[8] Το πρώτο (πολύ ειδικό) αίτημα πρέπει να συνδέεται με την απόρριψη φοιτητών που έλυσαν ένα πρόβλημα φυσικής όπως τους δίδαξε ο υφηγητής Εμπειρίκος αλλά ο καθηγητής Περάκης θεώρησε τη λύση λανθασμένη και τους απέρριψε όλους. Ο ίδιος ο Εμπειρίκος έγινε αργότερα καθηγητής και, στη διάρκεια του Εμφυλίου, πρύτανης και ήταν στέλεχος των «Ακτίνων», του επιστημονικού περιοδικού που ελέγχονταν από την ακραία συντηρητική Αδελφότητα Θεολόγων «Η Ζωή».[9]

 

 

Η παρουσία τόσων πολλών φοιτητών (αν σκεφτούμε το συνολικό αριθμό τους) στη συγκέντρωση δεν σημαίνει ότι υπήρχε ενιαία πολιτική έκφραση. Στον τότε φοιτητικό χώρο της Θεσσαλονίκης δρούσαν δυο βασικές παρατάξεις. Από τη μια η Εθνική Παμφοιτητική Ένωσις (ΕΠΕ) που συνδεόταν με την φασιστική ΕΕΕ και που το καλοκαίρι του 1931, λίγες μέρες πριν τον εμπρησμό του Κάμπελ, είχε μοιράσει στην αγορά αντισημιτικές προκηρύξεις που καλούσαν σε μποϋκοτάζ των εβραϊκών καταστημάτων,[10] ενώ το 1936 συμμέτεχει στην πανηγυρική καύση «κομμουνιστικών» βιβλίων από το καθεστώς Μεταξά.[11] Από την άλλη υπήρχε η σαφώς μαζικότερη και πιο δραστήρια Αριστερή Παράταξη που συσπείρωνε φοιτητές διαφόρων πολιτικών πεποιθήσεων, από το Κέντρο και αριστερότερα βέβαια.[12] Μ’ αυτή την ομάδα συνδέονταν και το πολιτιστικό σωματείο Φοιτητική Συντροφιά του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης που είχε ιδρυθεί εκείνη τη χρονιά (αρχικά η Φοιτητική συντροφιά είχε συγκροτηθεί το 1910 στην Αθήνα με σκοπό την προώθηση της δημοτικής γλώσσας κι είχε περάσει από διάφορες φάσεις με διαλύσεις και επανιδρύσεις).[13]

 

Η τοποθέτηση της κατεξοχήν βενιζελικής εφημερίδας της πόλης κλίνει σαφώς προς την πλευρά της ΕΠΕ, δίνοντας ακόμα μια πινελιά στη σύνθετη εικόνα της πολιτικής χαρτογράφησης της Θεσσαλονίκης του Μεσοπολέμου. «Εις το Πανεπιστήμιον σημειούνται από τινος σκηναί», γράφει η «Μακεδονία», «αφορμήν δίδει η περίφημος φοιτητική συντροφιά, η οποία είναι καθαρός κομμουνιστικός οργανισμός, με στόχον της πάντοτε τα μέλη της Ε.Π. Ενώσεως […] Υπάρχουν εις το Πανεπιστήμιον αριστερίζοντες καθηγηταί προστάται και καθοδηγηταί της κομμουνιστικής φοιτητικής συντροφιάς […] Ούτε κομμουνισταί, ούτε αριστερίζοντες καθηγηταί μας χρειάζονται. Θέλομεν το εθνικόν φρόνημα των φοιτητών εξυψωμένον. Από αυτούς θα σχηματισθή αύριον η ηγέτις τάξις της κοινωνίας μας. Διεφθαρμένους λοιπόν και αναρχικούς δεν θέλομεν τους επιστήμονας της αύριον. Αν υπάρχουν καθηγηταί κατατείνοντας εις τούτο να διωχθούν αμέσως από το κατ’ εξοχήν Εθνικόν Πανεπιστήμιον της Θεσσαλονίκης».[14] Η εφημερίδα θα επανέλθει τις αμέσως επόμενες μέρες με νέες καταγγελίες, που αφορούν την Πανεπιστημιακή Λέσχη που «μετεβλήθη από τινος όμως εις ενδιαίτημα της Φοιτητικής Συντροφιάς και της “αριστερής παράταξης”. Εκεί όλοι οι τεμπέληδες κομμουνισταί φοιτηταί το στρώνουν στο φαγοπότι. Ευωχούνται δαπάναις του Πανεπιστημίου. Και αφού έλθουν εις το κέφι τραγουδούν την… Τρίτην (sic) Διεθνή. Φυσικόν είναι οι εθνικόφρονες φοιτηταί να μη πατούν εκεί. Φυσικώτερον όμως είναι να κλείση η λέσχη και το ταχύτερον μάλιστα. Ο Μακεδονικός λαός δεν έχει καμμίαν διάθεσιν να πληρώνη και να συντηρή κομμουνιστικόν πρυτανείον».[15] Το δημοσίευμα αυτό προκαλεί επιστολή του διευθυντή της Πανεπιστημιακής Λέσχης που μεταξύ άλλων αναφέρει: «Όλοι οι τρώγοντες εις το εστιατόριον της Λέσχης πληρώνουν […] ουδείς φοιτητής δύναται να αποκλεισθή ένεκα των εσωτερικών αυτού πεποιθήσεων. Εις ουδένα όμως επιτρέπεται εντός της Λέσχης η προσπάθεια της μεταδόσεως των πολιτικοκοινωνικών φρονημάτων του εις άλλους. Έχει δε φθάση η Εφορεία της Λέσχης μέχρι του σημείου να απαγορεύση αυστηρώς πάσαν συζήτησιν περί κομματικών και πολιτικών θεμάτων, οι δε παραβάται αποβάλλονται του ιδρύματος. Τούτο συνετέλεσαν ώστε οι αριστερίζοντες φοιτηταί να κατηγορούν το ίδρυμα επί “φασισμώ” […] Κατά τας ελεύθερας ώρας των φοιτητών αι αίθουσαι της Λέσχης είναι υπερπλήρεις από φοιτητάς, των οποίων η μεγίστη πλειοψηφία είναι, ευτυχώς, υγιών Εθνικών φρονημάτων».[16]

 

 

Σ’ αυτό το κλίμα εκτυλίχθηκαν οι φοιτητικές κινητοποιήσεις του 1931. Όπως αναφέραμε παραπάνω έγινε συνέλευση των φοιτητών στις 26.11. Την επομένη η «εκλεγείσα κατά την […] παμφοιτητικήν συγκέντρωσιν επιτροπή παρουσιάσθη […] ενώπιον του πρυτάνεως κ. Βιζουκίδου ίνα επιδώση αυτώ το εγκριθέν κατ’ αυτήν ψήφισμα. Ο κ. Βιζουκίδης ηρνήθη να δεχθή τούτο λόγω του ότι δια την σύγκλησιν της συγκεντρώσεως δεν εζητήθη άδεια εκ μέρους της Πρυτανείας, συνέστησε δε εις την επιτροπήν να υποβάλλη τούτο εις την σύγκλητον προς μελέτην, ήτις θα συνέλθη εντός των ημερών εις έκτακτον συνεδρίασιν προς τον σκοπόν τούτον. Κατόπιν τούτου η επιτροπή επέδωκε δια της γενικής γραμματείας το ψήφισμα εις την σύγκλητον. Επίσης επεδόθη το ψήφισμα εις τον κ. Γενικόν Διοικητήν απεστάλη δε και σχετικόν τηλεγράφημα προς το υπουργείον της Παιδείας».[17] Η αρνητική στάση του πρύτανη οδήγησε σε νέα συγκέντρωση στις 29.11 στον κινηματογράφο «Απόλλωνα», ο οποίος βρισκόταν στη γωνία Βασ. Γεωργίου με Αγ. Τριάδος,[18] ενώ η ΕΠΕ κάλεσε χωριστή δική της συνέλευση στα γραφεία της.[19]

 

Αυτή η δεύτερη συγκέντρωση μάλλον δεν έλαβε χώρα, καθώς στην αίθουσα του «Απόλλωνος» συγκεντρώθηκαν οι φοιτητές αμφοτέρων των παρατάξεων, όπως προκύπτει από το εκτενές ρεπορτάζ της «Μακεδονίας». Σ’ αυτό αναφέρονται «τα μέτρα της Πρυτανείας τα οποία εξήγειραν τους φοιτητάς όλων των σχολών. 1ον) Ενώ πέρυσι εδίδετο συσσίτιον εις 120 φοιτητάς η Πρυτανεία κατήργησε τον θεσμόν τούτον και αντ’ αυτού εισήγαγε τον ατυχέστατον θεσμόν των υποτροφιών περιορίσασα συγχρόνως τον αριθμόν των υποτροφιών εις 13. 2ον) Ενώ δια Πανεπιστημιακού νόμου είνε καθιερωμένων οι φοιτηταί να πληρώνουν μόνον 8 εξάμηνα δηλ. οι μένοντες εις το αυτό έτος να μη υποχρεούνται εις την εκ νέου καταβολήν διδάκτρων, υπεχρέωσε αυτούς δια Συγκλητικής αποφάσεως να καταβάλουν και αυτοί δίδακτρα. 3ον) Ενώ κατά πανεπιστημιακόν έθιμον επιτρέπεται εις τους φοιτητάς να καταβάλλωσι τα δίδακτρα οποτεδήποτε δυνηθώσιν εντός του ακαδημεικού έτους επέβαλλεν εις αυτούς να καταβάλλωσι μέχρις της 1ης Δεκεμβρίου διακηρύξασα συγχρόνως ότι οι μη τυχόν καταβάλοντες χάνουν την φοιτητικήν ιδιότητα και 4ον) Απηγόρευσεν τας συνελεύσεις των ανεγνωρισμένων φοιτητικών οργανώσεων εντός του Πανεπιστημίου, δικαίωμα αναγνωρισθέν προ πολλού […] Εξ όσων ανωτέρω εξετέθησαν, προκύπτει, ότι το δίκαιον είναι με το μέρος των φοιτητών». Η συγκέντρωση ξεκίνησε με τον πρόεδρο της «επιτροπής αγώνος» Παπαπερικλή που ανέφερε τη συνάντηση με τον Βιζουκίδη, στην οποία «ο κ. Πρύτανις δεν εδέχθη το ψήφισμα με την πρόφασιν ότι αντιβαίνει τον πανεπιστημιακόν νόμον και νίπτει τας χείρας του αλλά και μας εδήλωσε να πειθαρχώμεν τυφλώς, να μη θορυβώμεν και να μη προβώμεν εις καμμίαν ενέργειαν», ενώ άκαρπη ήταν κι η συνάντηση με τον γεν. διοικητή Στ. Γονατά. Πιο γλαφυρός ο «φιλόλογος κ. Κυπαρίσης λέγει: – Ένα γελοίον “απαγορεύεται” κυριαρχεί μέσα εις το Πανεπιστήμιον, η διέλευσις από την κεντρικήν πύλην, η παραμονή εις τον κήπον και έμπροσθεν της Λέσχης, η επανεξέτασις των μη εξετασθέντων τον Οκτώβριον λόγω ασθενείας φοιτητών και τελικώς δια τους αποκλεισμού εις την ατέλειαν εγγραφής μεγίστου αριθμού και αυτή η φοίτησις εις το Πανεπιστήμιον».[20] 

 

Ως προς την κατάσταση και τα αιτήματα υπήρχε γενική συμφωνία, αλλά εμφανίστηκε διαφωνία «ως προς τον τρόπον επιλύσεως των αιτημάτων των». Ένας, π.χ. ομιλητής ο Στογιαννόπουλος πρότεινε «να ζητηθή απάντησις από την Σύγκλητον εντός μιας εβδομάδος δια την αποδοχήν των αιτημάτων και εν περιπτώσει αρνήσεως να κατέλθουν εις απεργίαν, αλλά τούτο αποδοκιμάζεται θορυβωδώς υπό της συνελεύσεως», καθώς η πλειοψηφία τάχθηκε υπέρ της άμεσης κινητοποίησης. Ως αιτία της διαφωνίας η εφημερίδα αναφέρει «το ποιον των πρωτοστατησάντων (Παπαπερικλής, Τουφεξής, Γιαννακόπουλος και λοιποί) και υποστηριξάντων την γνώμην ταύτην [την άμεση κήρυξη απεργίας] οίτινες και κατώρθωσαν αριστουργηματικώς τωόντι να επιτύχουν του ποθουμένου, εκμεταλλευθέντες την ψυχολογικήν των φοιτητών κατάστασιν […] ούτως επήλθεν η διάσπασις των φοιτητών της υγιούς μερίδος αυτών μη αποδεχθείσης να υιοθετήση τους υπόπτους σκοπούς των κομμουνιστών. Οι τελευταίοι αυτοί εσχημάτισαν χωριστήν επιτροπήν εκ των κ.κ. Κ. Στογιαννόπουλου, Σ. Ωρολογά, Α. Σισμανίδη, Παπαδοπούλου και Χονδρινού».[21] Το ποια είναι αυτή η «υγιής μερίδα» δεν είναι δύσκολο να το καταλάβουμε. Το μέλος της χωριστής επιτροπής Στέλιος Ωρολογάς, π.χ., ήταν «φανατικός εθνικιστής» και στις «παρελάσεις της ΕΕΕ […] κρατούσε το κίτρινο βυζαντινό λάβαρο με το δικέφαλο αετό»,[22] όπως αναφέρει ο Τομανάς. Ο κατάλογος των αιτημάτων που καταρτίζει η επιτροπή της ΕΠΕ δεν διαφέρει ριζικά απ’ αυτόν που είχαν αποφασίσει οι δύο παμφοιτητικές συγκεντρώσεις (όπως παρατίθεται παραπάνω) και σε κάποια σημεία –μάλιστα– τον αντιγράφει πιστά, απλώς προσπαθεί να είναι πιο μετριοπαθής. Έτσι, π.χ., στα δύο σημεία που ο ένας αναφέρεται σε «απόρους» ή «πτωχούς φοιτητάς» ο άλλος μιλά για «αποδεδειγμένως απόρους τακτικούς φοιτητάς», η τιμή του φαγητού της Λέσχης ζητείται να μειωθεί «εις 15 δραχμάς» ενώ το αίτημα των «παμφοιτητικών» είναι 10 δραχμές κι ακόμη ζητείται έκπτωση στα εισιτήρια του τραμ μόνο κι όχι και των σιδηροδρόμων (το αίτημα περί μειωμένων εισιτηρίων λείπει εντελώς από τη δεύτερη εκδοχή του καταλόγου). Τέλος από τον κατάλογο της ΕΠΕ λείπει εντελώς το γενικό αίτημα για κατάπαυση της τρομοκρατίας κι άρσης των απαγορεύσεων καθώς και το ειδικό για την έδρα Θεωρητικής Κοινωνικής Οικονομικής και τον «Τελικό Οργανισμό της Νομικής» κι έχει προστεθεί ένα άλλο ειδικό που ζητά «να επιτραπή η μετεγγραφή εις τους φοιτητάς της Φιλοσοφικής Σχολής Θεσσαλονίκης εις την Νομική». Το κείμενο καταλήγει με την ελπίδα «ότι δια της παραδοχής των αιτημάτων μας δεν θέλομεν εξωθηθή εις μη νόμιμα μέσα προς επίτευξιν των λογικών αξιώσεών μας» και με την παράκληση «όπως μέχρι του απογεύματος της Δευτέρας το αργότερον τύχωμεν απαντήσεως εκ μέρους υμών».[23]

 

Αμέσως μετά τη συγκέντρωση στον «Απόλλωνα» η «απεργιακή επιτροπή επεσκέφθη […] εις τας 2 μ.μ. τον κ. Πρύτανιν εις Μεντιτερράνεαν [πολλοί καθηγητές του πανεπιστημίου έμεναν σε ξενοδοχεία]. Ο κ. Πρύτανις οικουρών δεν εδέχθη την επιτροπήν δηλώσας μόνον ότι τίποτε δεν έχει να απαντήση εις αυτήν και ότι θα ηδύναντο θαυμάσια αύτη να ακολουθήση όποιον δρόμον θέλει προς επίλυσιν των φοιτητικών ζητημάτων».[24] Η στάση αυτή του Βιζουκίδη, που σύμφωνα με τον Τομανά είπε στους φοιτητές: «Τολμάτε ν’ ανησυχείτε τον πρύτανιν οικουρούντα. Είστε ανάγωγοι και αυθάδεις!», καθώς κι οι απαγορεύσεις του διακωμωδούνται στους στίχους με τους οποίους ξεκινά αυτό το άρθρο.[25] Αντιθέτως, την επόμενη μέρα (30.11) η επιτροπή της ΕΠΕ που ανασυγκροτήθηκε (Αδαμαντίδης, Στογιαννόπουλος, Βλαβατζάνης, Κουβελάς, Ράμιαλης και Παντέκης) μετά από συγκέντρωση που κάλεσε η οργάνωση στα γραφεία της (Πανταζίδου 8, η μόνη οδός μ’ αυτό το όνομα στη Θεσσαλονίκη είναι στα όρια Τούμπας και Πυλαίας) «μετέβη εις το “Μεντιτερράνεαν” και εζήτησε να ιδή τον κ. Πρύτανιν. Η επιτροπή εγένετο δεκτή, εν αντιθέσει προς την προχθεσινήν κομμουνιστικήν επιτροπήν, η οποία απεπέμφθη, πράγμα που σημαίνει ότι δεν είχεν εμφανισθή με τον εμπρέποντα έναντι του πρυτάνεως σεβασμόν». Στη συνάντηση ο Βιζουκίδης δεν δεσμεύτηκε για ατέλειες «αφήκεν όμως να υπονοηθή ότι το αίτημα τούτο θέλει τύχη ευμενούς λύσεως», απέρριψε το αίτημα επαναξέτασης δασολόγων και γεωπόνων και έδωσε μόνο παράταση για την πληρωμή των διδάκτρων μέχρι τις 22.12.[26]

 

 

Η μέρα που η επιτροπή των εθνικοφρόνων γινόταν δεκτή από τον πρύτανη ήταν όμως και η πρώτη μέρα της απεργίας, σύμφωνα με τις αποφάσεις της παμφοιτητικής συγκέντρωσης στον «Απόλλωνα». «Δεξιοί και αριστεροί, παρά το χάσμα που τους χωρίζει, παρά τους διαπληκτισμούς εις τους οποίους έρχονται καθημερινώς συνεφώνησαν εις την απόφασιν περί αποχής εκ των μαθημάτων. Τούτον βέβαια δεν σημαίνει ότι θα διεξαγάγουν μαζύ και τον αγώνα […] Δεν είναι μάλιστα απίθανον και να συμπλακούν αι δύο παρατάξεις ακόμη και κατ’ αυτήν την διάρκειαν του απεργιακού αγώνος», προφητεύει η «Μακεδονία» κατηγορώντας, εκ των προτέρων, τους κομμουνιστές. Σύμφωνα με το ίδιο ρεπορτάζ «ένας όμιλός […] εξεπήδησεν από εν καφενείον του Σιντριβανίου και ενώ διέσχιζε την Λεωφόρον Πανεπιστημίου εκραύγασε: – Ζήτω η απεργία! Η Αστυνομία εκινητοποίησε τας δυνάμεις της και έλαβε δρακόντια μέτρα προς περιφρούρησιν της τάξεως […] Δια χθες, πρώτην ημέραν της απεργίας, απόλυτος ηρεμία εσημειώθη εις το μέτωπον. Ουδεμία συγκέντρωσις ύποπτος και ουδέν ατόπημα. Η Αστυνομική περίπολος που διέσχισε χθες την λεωφόρον Πανεπιστημίου δεν συνήντησεν εις τον δρόμον της εχθρούς».[27] Δεν μπορούμε να μη σημειώσουμε ότι κείμενο θυμίζει πολεμικό ανακοινωθέν. Το καφενείο, πάντως, που αναφέρεται ήταν μάλλον αυτό του Κώστα Μήττα στη γωνία Εγνατίας με Εθν. Αμύνης για το οποίο υπήρχε και σχετικό τραγουδάκι: «Αντί της Λέσχης το κυλικείο, στου Μήττα πάμε το καφενείο».[28]

 

Πάντως η απάντηση των πανεπιστημιακών αρχών στην αποχή ήταν άμεση. «Εις περίπτωσιν ομαδικής αποχής από των μαθημάτων θέλουσι ληφθή υπό της Συγκλήτου τα υπό του νόμου ενδεικνυόμενα μέτρα διακοπτομένης της λειτουργίας του Πανεπιστημίου και των παραρτημάτων αυτού», έλεγε η σχετική ανακοίνωση. Το βράδυ, όμως, ακολούθησε ένα πιο αυστηρό προσωπικό ανακοινωθέν του Βυζουκίδη: «Έχων υπ’ όψει την σημερινήν απόφασιν της Συγκλήτου και πληροφορηθείς ότι οι παρά τους Πανεπιστημιακούς νόμους επανειλημμένως άνευ αδείας της Πρυτανείας συνερχόμενοι και αντιπειθαρχικά κινήματα δημιουργούντες φοιτηταί εμμένουσιν εις την εκ των μαθημάτων αποχήν, ορίζω, καθ’ ο έχω εκ του Νόμου δικαίωμα, όπως διακοπή η λειτουργία του Πανεπιστημίου και των παραρτημάτων αυτού από της αύριον Τρίτης, 1ης Δεκεμβρίου, ώρας 7ης π.μ. μέχρι νεωτέρας ειδοποιήσεως».[29]

 

Η δεύτερη μέρα των κινητοποιήσεων υπήρξε σαφώς πιο επεισοδιακή. Στις 9 π.μ. υπήρξε φοιτητική συγκέντρωση μπροστά στην είσοδο του Πανεπιστημίου, «η είσοδος απηγορεύθη εις τους συγκεντρωθέντας, πράγμα το οποίον τους εξηρέθισε. Την στιγμήν εκείνην πολλοί απεπειράθησαν να παραβιάσουν τας κλειστάς θύρας […] Οι κλητήρες του Πανεπιστημίου κατέβαλλον πάσαν προσπάθειαν ν’ αντιταχθούν κατά των προθέσεων των φοιτητών. Συγχρόνως ειδοποίησαν τηλεφωνικώς την Αστυνομίαν περί των συμβαινόντων. Μετ’ ολίγον κατέφθασεν επί τόπου ισχυρά αστυνομική δύναμις και διέλυσε τους συγκεντρωθέντας […] Διακόσιοι περίπου φοιτηταί με επί κεφαλής τον γνωστόν κομμουνιστήν φοιτητήν Παπαπερικλήν κατηυθύνθησαν εκ του Πανεπιστημίου εις την Λέσχην επί της οδού Εθνικής Αμύνης και απεπειράθησαν να παραβιάσουν την εξώθυραν. Δεν το επέτυχον όμως και τινες εξ αυτών κατηυθύνθησαν εις την οπισθίαν θύραν του μεγάρου της Λέσχης, την οποίαν διέρρηξαν και εκάλεσαν ακολούθως και τους άλλους φοιτητάς να εισέλθουν εντός της Λέσχης. Η αστυνομική δύναμις καταφθάσασα αμέσως επί τόπου διέλυσε τους συγκεντρωθέντας και προέβη εις την σύλληψιν των Παπαπερικλή, Τοπαλούδη, Τουφεξή, Πανδέκη, Αθ. Χολέβα και Κοντομήτρου. Εκ τούτων οι τρεις πρώτοι είναι δεδηλωμένοι κομμουνισταί».[30] Ο τέταρτος, πάντως, συλληφθείς ήταν μέλος της επιτροπής της ΕΠΕ, σύμφωνα με προηγούμενο δημοσίευμα. Απ’ ότι φαίνεται, στη διαμαρτυρία συμμετείχαν φοιτητές ασχέτως παράταξης. 

 

Σε κάθε περίπτωση η Επιτροπή Αγώνος της ΕΠΕ έβγαλε αμέσως ανακοίνωση που μεταξύ άλλων, έλεγε: «Συνάδελφοι η βία δεν είναι εκείνη η οποία θα επιλύση τα φοιτητικά ζητήματα […] Η Σύγκλητος […] μας απήντησε δια του κλεισίματος του Πανεπιστημίου και όλων των παραρτημάτων αυτού. Δεν ερχόμεθα να εγκρίνωμεν ή να κατακρίνωμεν την ενέργειαν ταύτην της Συγκλήτου […] Η σημερινή διαγωγή των ευαρίθμων κομμουνιστών φοιτητών οι οποίοι έθραυσον τας θύρας της Πανεπιστημιακής Λέσχης μας αποδεικνύει πόσον οι κύριοι αυτοί ενδιαφέρονται δια τα φοιτητικά ζητήματα και την φοιτητικήν περιουσίαν […] Μας κατηγορούν ότι δεν ενδιαφερόμεθα δια τα φοιτητικά ζητήματα, μας κατηγορούν επίσης ότι είμεθα όργανα της Πρυτανείας. Όχι δεν είμεθα όργανα αυτής ούτε των Πανεπιστημιακών αρχών, είμεθα όργανα των φοιτητών και ενδιαφερόμεθα περισσότερον από κάθε άλλον δια τα φοιτητικά συμφέροντα. Αυτό το απεδείξαμεν ευθύς εξ αρχής, διότι αντί να συγκροτούμεν παρανόμως συνελεύσεις με υπόπτους πόρους εφροντίσαμεν κατ’ αρχάς να λάβωμεν την άδειαν της σεβαστής Πρυτανείας και κατόπιν χωρίς εκβιασμούς και δημαγωγίας να προβώμεν εις αποφάσεις και να διατυπώσωμεν το ψήφισμά μας […] Ζήτω ο Φοιτητικός αγών».[31] Για την ΕΠΕ, μάλλον, είναι βία η παραβίαση μιας πόρτας, αλλά όχι το κάψιμο σπιτιών ή οι δολοφονίες Εβραίων στο Κάμπελ, είτε ακόμα οι επιθέσεις της αστυνομίας με τους υποκόπανους των όπλων εναντίον των φοιτητών. Η στάση αυτή θυμίζει έντονα σημερινούς πολιτικούς και δημοσιογράφους.

 

Πάντως για τη χρήση των υποκόπανων και τις συλλήψεις διαμαρτυρήθηκε (άλλη) επιτροπή φοιτητών στον αστυνομικό διευθυντή Καλοχριστιανάκη, ενώ επισκέφθηκε και τον γεν. διοικητή Γονατά για να διαμαρτυρηθεί επίσης αλλά και να ρωτήσει σχετικά με το υπόμνημα που του είχε υποβάλλει τις προηγούμενες μέρες. Επ’ αυτού ο «κ. Γονατάς απήντησε ότι το υπόμνηνά των διεβιβάσθη ταχυδρομικώς χθες εις το υπουργείον Παιδείας και κατά συνέπειαν δεν έφθασεν ακόμη εις χείρας του κ. Παπανδρέου» (του Γεωργίου Παπανδρέου, του παππού). Η δίκη των συλληφθέντων ξεκίνησε στις 6 το απόγευμα της ίδιας ημέρας στο Πλημμελειοδικείο, στο οποίο είχαν συγκεντρωθεί πάνω από πεντακόσιοι φοιτητές. «Εξετάζεται ως μάρτυς ο καθηγητής κ. Φαρδής και αποδεικνύεται, ότι αι προκληθείσαι ζημίαι ήσαν μηδαμιναί, εντελώς ανάξιαι λόγου. Επί πλέον τα επεισόδια δεν ήσαν καθόλου σοβαράς μορφής. Το δικαστήριον κατόπιν τούτου κηρύσσει πάντας τους φοιτητάς αθώους».[32] Ο μάρτυρας ήταν ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Γεώργιος Φαρδής που απολύθηκε επί Μεταξά.[33]

 

Στις 2.12 έχουμε μια ακόμα επίσκεψη της επιτροπής της ΕΠΕ στον πρύτανη, ο οποίος «ήκουσεν ευμενέστατα την επιτροπήν και εν τέλει εδήλωσεν ότι η μεν Σύγκλητος θα συνέλθη και θα εξετάση τα προκύψαντα ζητήματα, αλλ’ ότι δεν δύναται να πράξη τίποτε, εάν δεν λυθή προηγουμένως η απεργία, αφού άλλως αυτή είναι και η διαταγή του υπουργείου Παιδείας». Παράλληλα, «το απόγευμα συνήλθον οι φοιτηταί εις την αίθουσαν των Μοναστηριωτών, όπου πρώτον ετέθη ζήτημα προϊσταμένου της συνελεύσεως. Οι αριστεροί υπέδειξαν τον κ. Παντέκην [πολύ μας μπερδεύει αυτός], οι δε δεξιοί τον κ. Αναγνωστόπουλον. Επήλθε διαφωνία μετά την οποίαν κατά ένα σκανδαλώδη τρόπον [λέει η «Μακεδονία»] επεβλήθη προϊστάμενος ο κ. Παντέκης. Μεθ’ ο λαμβάνει τον λόγον ο κ. Παπαπερικλής ο οποίος εξέθεσε τα των ενεργειών της Απεργιακής Επιτροπής και εν τέλει επρότεινεν, επειδή η απεργία ευρίσκεται εις κρίσιμον σημείον, να μεταβούν εν σώματι οι φοιτηταί εις το Πανεπιστήμιον όπου συνεδριάζει η Σύγκλητος και ν’ αξιώσουν όπως τα αιτήματά των λυθούν ευνοϊκώς. Ο κ. Ωρολογάς, διαδεχθείς τον ρήτορα, τον αντέκρουσε δι’ αδρών επιχειρημάτων και διεφώνησε ως προς την πρότασίν του. –Δεν ημπορούμεν, ετόνισε, να μεταβώμεν, και να ταράξωμεν την Σύγκλητον, η οποία συνεδριάζει την στιγμήν αυτήν. Τουναντίον, οφείλομεν να τηρήσωμεν στάσιν αξιοπρεπή, εάν θέλωμεν να λάβουν μίαν καλήν τροπήν τα ζητήματά μας. Ηκολούθησε πανδαιμόνιον και οι φοιτηταί της Εθνικής Παμφοιτητικής Ενώσεως απεχώρησαν διαμαρτυρόμενοι και μη δεχόμενοι ουδεμίαν έκτροπον σκέψιν. Οι απομείναντες αριστεροί εσυνέχισαν, δημοκοπούντες και εμμένοντες εις τον έντονον των αγώνα».[34]

 

Φαίνεται ότι μάλλον δεν έγινε παρέμβαση στη Σύγκλητο, η οποία συνεδρίασε με την ησυχία της για να απορρίψει σχεδόν το σύνολο των φοιτητικών αιτημάτων. «Αι Πανεπιστημιακαί αρχαί είδαν με βαθύτατην λύπην να εκτρέπεται εξ αρχής η κίνησις των φοιτητών», αναφέρει η εξαιρετικά εκτεταμένη ανακοίνωση της Συγκλήτου, «προ παντός άλλου καταδικάζουν την απεργίαν φοιτητών ως μέσον επιδιώξεως και ορθών ακόμη αιτημάτων […] Δεύτερον βασικόν σφάλμα είναι, ότι οι φοιτηταί προέβησαν εις τας συγκεντρώσεις των, εκτός μιας εξαιρέσεως και αυτής όχι εις την αρχήν, χωρίς την άδειαν των Πανεπιστημιακών Αρχών, παρά τον νόμον, του οποίου την τήρησιν έχει να εξασφαλίση η Σύγκλητος και σύμφωνα με τον οποίον είναι υποχρεωμένη να τιμωρήση τους υπαιτίους. Αυτό επιβάλλουν και ουσιαστικοί λόγοι δια ν’ αποσοβηθή η αναρχία εις το Πανεπιστήμιον […] Τέλος εις τόνον με τον οποίον διετυπώθησαν τα φοιτητικά αιτήματα λείπει η απαιτουμένη ευλάβεια προς πανεπιστημιακούς διδασκάλους […] είναι αδύνατον δια οικονομικούς λόγους ν’ ανταποκριθή το Πανεπιστήμιον με τους πόρους που διαθέτει εις το αίτημα αυτό [την ατέλεια των πρωτοετών] ως προς όλους τους εγγραφομένους φοιτητάς […] Εξ άλλου η εύκολος παροχή οικονομικών διευκολύνσεων ανεξαρτήτως ικανότητος εις όλους τους απόρους προκαλεί αθρόαν είσοδον φοιτητών εις το Πανεπιστήμιον και εκτρέπει πολλούς νέους από καταλληλοτέραν δι’ αυτούς και την κοινωνίαν σταδιοδρομίαν. Τοιαύτα παραδείγματα υπάρχουν ήδη αρκετά, υπαλλήλων λ.χ. κατωτέρων οι οποίοι χωρίς να έχουν προηγουμένως καμμίαν πρόθεσιν να σπουδάσουν μετεπήδησαν έξαφνα εις την ανωτάτην εκπαίδευσιν, δια να επιτύχουν την δωρεάν σίτησιν εις την Λέσχην […] τα διάφορα αιτήματα των φοιτητών σχετικά με επανεξέτασιν απορριφθέντων, συμψηφισμού βαθμών κλπ να κριθούν παρά ως […] εκδήλωσις ομαδικής τάσεως αυτών να περάσουν από έτους εις έτος όσον γίνεται γρηγορώτερα και ακοπώτερα και ν’ αποκτήσουν πτυχίον εξασφαλίζον ίσως βιοπορισμόν όχι όμως και ουσιαστικήν ικανότητα και μόρφωσιν […] Από πέρυσι είχεν απαγορευθή να χρησιμοποιούνται αίθουσαι του Πανεπιστημίου δια συγκεντρώσεις είτε φοιτητικών σωματείων είτε ομάδων φοιτητών, εφ’ όσον δεν θα επρόκειτο να συζητηθούν θέματα επιστημονικά. Τούτο απεφασίσθη δια λόγους εσωτερικής τάξεως και ησυχίας κατόπιν της γενομένης πείρας, σύμφωνα άλλωστε με ό,τι γίνεται και εις ξένα Πανεπιστήμια».[35]  Το έντονα πατερναλιστικό και βαθιά συντηρητικό ύφος και περιεχόμενο της ανακοίνωσης είναι, νομίζουμε, αρκετά προφανές.

 

Όμως, παρότι η φοιτητική κινητοποίηση είχε επιτύχει ελάχιστες παραχωρήσεις (απλή παράταση της καταβολής των διδάκτρων μέχρι 22.12, μείωση της τιμής του φαγητού στη Λέσχη στο μισό –από τις 20 στις 10 δραχμές ημερησίως– και υπόσχεση για βελτίωση του βραδινού συσσιτίου), τελικά αυτή έληξε κάπως άδοξα μετά από τέσσερις ημέρες, στις 3.12. «Περί την μεσημβρίαν εις τον Κινηματογράφον “Αλκαζάρ” συνήλθον οι φοιτηταί αμφοτέρων των παρατάξεων. Ωμίλησαν διάφοροι ρήτορες εν μέσω ζωηρού θορύβου και εν τέλει επεκράτησεν η αντίληψις ότι η απεργία έπρεπε να λυθή».[36] Να θυμίσουμε ότι ο κινηματογράφος «Αλκαζάρ» στεγαζόταν στο Χαμζά Μπέη τζαμί στη γωνία Εγνατίας και Βενιζέλου.

 

Κι αφού ξεκινήσαμε ποιητικά να τελειώσουμε με τον ίδιο τρόπο, παραθέτοντας μερικούς στίχους που τραγουδιόταν στον γνωστό ρυθμό του «Λα κουκαράτσα». Στιχουργός ήταν ο φοιτητής της Νομικής Γιάννης Τσιριμώκος, που κατόπιν έγινε γνωστός ως συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων με το ψευδώνυμο Γιάννης Μαρής.

 

«Όλοι αποφασισμένοι, στον αγώνα ενωμένοι,

Γεωπόνοι, δασολόγοι, νομικοί και φιλολόγοι,

στην απεργία, στην απεργία,

μπρος με θάρρος φοιτητές,

στον αγώνα ενωμένοι

και θα βγούμε νικητές».[37]

 

Παραπομπές:

[1] Κώστας Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1921-1944), Νησίδες, Θεσσαλονίκη 1996, σ. 83-84.

[2] Κ. Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1921-1944), ό.π., σ. 83-84, 216.

[3] Κ. Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1921-1944), ό.π., σ. 81-83.

[4] Μακεδονία, 26.11.1931.

[5] Κ. Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1921-1944), ό.π., σ. 89.

[6] Ριζοσπάστης, 10.12.2006.

[7] Μακεδονία, 27.11.1931.

[8] Κ. Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1921-1944), ό.π., σ. 81.

[9] Κ. Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1921-1944), ό.π., σ. 100.

[10] Γιάννης Γκλαρνέτατζης, «“Έλληνες εξοντώσατε Εβραίους”: Το πογκρόμ του Κάμπελ (1931)», https://alterthess.gr/content/afieroma-2012-«ellines-eksontosate-ebraioys»-pogkrom-toy-kampel-1931.

[11] Γιάννης Γκλαρνέτατζης, «Όταν οι πυροσβέστες καίνε βιβλία (1936)», https://alterthess.gr/content/otan-oi-pyrosbestes-kaine-biblia-1936-t….

[12] Κ. Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1921-1944), ό.π., σ. 83.

[13] Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου, «Η Φοιτητική Συντροφιά (1910) και το πρόβλημα της προσέγγισης των πρωτοποριακών κινημάτων» στο συλλογικό τόμο Ιστορικότητα της παιδικής ηλικίας και της νεότητας, τόμος Α΄, Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας – Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Αθήνα 1986, σ. 657.

[14] Μακεδονία, 21.11.1931.

[15] Μακεδονία, 25.11.1931.

[16] Μακεδονία, 26.11.1931.

[17] Μακεδονία, 28.11.1931.

[18] Κώστας Τομανάς, Οι κινηματογράφοι της παλιάς Θεσσαλονίκης, Νησίδες, Θεσσαλονίκη 1993, σ. 20.

[19] Μακεδονία, 29.11.1931.

[20] Μακεδονία, 30.11.1931.

[21] Μακεδονία, 30.11.1931.

[22] Κ. Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1921-1944), ό.π., σ. 90.

[23] Μακεδονία, 30.11 & 1.12.1931

[24] Μακεδονία, 30.11.1931.

[25] Κ. Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1921-1944), ό.π., σ. 84.

[26] Μακεδονία, 1.12.1931.

[27] Μακεδονία, 1.12.1931.

[28] Κώστας Τομανάς, Τα καφενεία της παλιάς Θεσσαλονίκης, Νησίδες, Θεσσαλονίκη 1997, σ. 28· Κ. Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1921-1944), ό.π., σ. 84.

[29] Μακεδονία, 1.12.1931.

[30] Μακεδονία, 2.12.1931.

[31] Μακεδονία, 2.12.1931.

[32] Μακεδονία, 2.12.1931.

[33] Κ. Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1921-1944), ό.π., σ. 94, 95.

[34] Μακεδονία, 3.12.1931.

[35] Μακεδονία, 4.12.1931.

[36] Μακεδονία, 4.12.1931.

[37] Κ. Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1921-1944), ό.π., σ. 86.