του Γιάννη Γκλαρνέτατζη
Στις 4.5.1908 εγκαινιάζεται το νοσοκομείο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης που παίρνει τ’ όνομά του από τη βασική δωρήτρια, την Κλάρα ντε Χιρς Γκερόυτ, χήρα του Αυστριακού μεγιστάνα τραπεζίτη, βαρώνου Μωρίς ντε Χιρς. Στην οθωμανική Θεσσαλονίκη η υγεία του κάθε κατοίκου της είναι θέμα που συνδέεται άμεσα με τη θρησκεία κι όχι μόνο μέσω προσευχών. Η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη (όσων δεν έχουν τα μέσα να την καλύψουν στην ελεύθερη αγορά) αποτελεί δουλειά του κάθε μιλλέτ. Την τελευταία δεκαετία του 19ου και την πρώτη του 20ου αιώνα, αυτή η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη αναβαθμίζεται καθώς χτίζονται στην πόλη μια σειρά από νοσοκομεία. Έχουμε, λοιπόν, το ελληνικό Θεαγένειο το 1892, το ιταλικό Βασίλισσα Μαργαρίτα (σημερινό Λοιμωδών) και το γαλλικό Άγιος Παύλος των Αδελφών του Ελέους (που λειτουργούσε μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα, ως δημόσιο πλέον νοσοκομείο, και σήμερα είναι το εγκαταλειμμένο κτίριο όπου έγινε η κατάληψη αστέγων «Επιβίωση», εναντίον της οποίας η ιδιοκτήτρια Καθολική Εκκλησία έστειλε τα ΜΑΤ) το 1894, το Δημοτικό (σημερινό Άγιος Δημήτριος) το 1904 και το Ρωσικό (μετέπειτα μαιευτήριο σήμερα στεγάζει το Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας, στην οδό Παπαναστασίου) το 1907.
Περιέργως, η πολυπληθέστερη κοινότητα της πόλης, η εβραϊκή, θα είναι η τελευταία που θα αποκτήσει το δικό της νοσοκομείο. Μέχρι την ίδρυσή του βέβαια, για την περίθαλψη των Εβραίων αρρώστων φρόντιζαν το Bikour Holim (Επισκεπτήριο των Ασθενών) που υπήρχε σε κάθε συναγωγή. Αυτά είχαν ενταχθεί σε μια ενιαία οργάνωση στα τέλη του 18ου αιώνα μετά από πρωτοβουλία του ραβίνου της συναγωγής Σισίλια Ζοζουέ Περαχιά (1771-1810). Το Bikour Holim είχε δημιουργήσει κλινικές μέσα στην περιτειχισμένη πόλη, αλλά μετά την επιδημία ελονοσίας που έπληξε την περιοχή του Βαρδαρίου (όπου βρισκόταν κι ο συνοικισμός Χιρς) το 1898, όταν μέσα σε δύο μήνες καταγράφηκαν οι θάνατοι 50 αρχηγών οικογενειών μεταξύ 280 νοικοκυριών, έγινε φανερή η ανάγκη ενός μεγάλου και σύγχρονου νοσηλευτικού ιδρύματος.
Αυτός που πρώτος έθεσε το ζήτημα ήταν ο γιατρός Ενρίκο Περέιρα που ήταν και μέλος της επιτροπής του Bikour Holim και ο οποίος με τη διαθήκη του κληροδότησε, το 1895, το ποσό των 10.000 χρυσών φράγκων (400 τουρκικές λίρες) για την ανέγερση νοσοκομείου. Κατόπιν, τη μεγαλύτερη δραστηριότητα έδειξε ο, επίσης, γιατρός Μωύς Μισραχή, που αφού συγκέντρωσε και κάποιες άλλες μικρές δωρεές στράφηκε, μαζί με άλλα μέλη της επιτροπής του Bikour Holim, στη βαρώνη Κλάρα ντε Χιρς. Αυτή, πράγματι, υποσχέθηκε δωρεά ύψους 200.000 χρυσών φράγκων, για την κατασκευή, κι άλλων 30.000 ετησίως για τη συντήρηση του νοσοκομείου, υπό τον όρο η κοινότητα της Θεσσαλονίκης να διαθέσει ίσο ποσό χρημάτων γι’ αυτό τον σκοπό. Ο γιατρός Μισραχή απευθύνθηκε τόσο σε πλούσιους Εβραίους της αυτοκρατορίας και του εξωτερικού, όσο και στον γενικό πληθυσμό της πόλης. Πρώτοι, οι εργάτες της τοπικής βιομηχανίας οργανώθηκαν στον σύλλογο Aboniamento Popularis (Λαϊκή Συνδρομή). Έτσι αγοράστηκε το οικόπεδο, στην ίδια περιοχή όπου είχαν χτιστεί ή θα χτίζονταν και τα υπόλοιπα νοσοκομεία, δηλαδή στους λόφους νοτιοανατολικά των τειχών, περιοχή που τότε ονομάζονταν ολόκληρη Καλαμαριά. Το 1905, τελικά, θεμελιώθηκε το νοσοκομείο που χτίστηκε από τον πολύ γνωστό αρχιτέκτονα της πόλης Μάσσιμο Αριγκόνι.
Τα εγκαίνια του νοσοκομείου έγιναν με κάθε επισημότητα, παρουσία του βαλή και των προξένων. Όταν μάλιστα τελείωσε η τελετή, εκατοντάδες νέοι αφού έραναν με λουλούδια τον Μισραχή, τον μετέφεραν στο σπίτι του στις πλάτες του. Ο ίδιος ήταν ο πρώτος διευθυντής του νοσοκομείου, επικεφαλής μιας ομάδας ειδικευμένων γιατρών. Το υπόλοιπο, εξάλλου, προσωπικό του νοσοκομείου αποτελούνταν από τη διευθύντρια, την οικονόμο, τον φαρμακοποιό, την προϊσταμένη κι άλλες πέντε νοσοκόμες και τέσσερις νοσοκόμους, μια υπεύθυνη για σιδέρωμα και ράψιμο, μαγείρισσα, παραμάγειρο, τρεις κλητήρες, τέσσερις πλύστρες και δύο καθαρίστριες.
Το νοσοκομείο μετατράπηκε σε στρατιωτικό από τις δυνάμεις της Αντάντ στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και αποδόθηκε στην Ισραηλιτική Κοινότητα μετά το 1919. Ύστερα από το Ολοκαύτωμα, η Κοινότητα το πούλησε στο ελληνικό δημόσιο, υπό τον όρο να διατηρηθεί η επιγραφή του ονόματος της βαρώνης Χιρς. Αν κι αυτό τηρήθηκε αρχικά, σήμερα η επιγραφή δεν διακρίνεται πλέον κι από τα ονόματα των υπολοίπων Θεσσαλονικέων Εβραίων δωρητών, που ήταν αναρτημένα σε μαρμάρινες πλάκες στον χώρο υποδοχής δεξιά από τη σκάλα, άλλα έχουν αφαιρεθεί κι άλλα ασβεστωθεί. Παραμένει, λοιπόν, μάλλον άγνωστο ότι το παλιό κτίριο του Ιπποκράτειου είναι το νοσοκομείο Χιρς, ενώ τα ονόματα των οδών Βαρώνου Χιρς και Μισραχή σε παρακείμενους δρόμους φαντάζουν, μάλλον, «ξεκούδουνα» σε περίοικους και περαστικούς.
Πηγή:
Ρένα Μόλχο, Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης 1856-1919: Μια ιδιαίτερη κοινότητα, Θεμέλιο, Αθήνα 2006.