Η ουσιαστική εκκίνηση της Γαλλικής Επανάστασης γίνεται την ώρα που οι γυναίκες του Παρισιού μέσα στην πείνα και την απελπισία τους μπαίνουν στις Βερσαλλίες. Η συνδικαλιστική μάχη με το μεγαλύτερο ιστορικό συμβολισμό –τα γεγονότα του Σικάγου το 1886- είναι αυτή όπου εργάτριες θα χτυπηθούν από τον στρατό γιατί διεκδικούν στο δρόμο στοιχειώδη, από τη σημερινή οπτική γωνία, πράγματα. Αυτή η καταστατική παρουσία των γυναικών σε όλα τα μεγάλα απελευθερωτικά κινήματα έμελλε εκ νέου να επιβεβαιωθεί και στη Ρωσική Επανάσταση. «Δόξα στις γυναίκες που αγωνίζονται για την ελευθερία», γράφει το πανό που κρατούν οι γυναίκες σε μια υπέροχη φωτογραφία της εποχής, περιποιημένων κι όμορφων ανθρώπων, φτωχά καλοντυμένων. Μια από αυτές κοιτάζει κατάματα το φακό κι εμάς, ενενήντα χρόνια μετά. Είναι 8 Μαρτίου (23 Φεβρουαρίου), από διαδήλωση στην Αγία Πετρούπολη για τη Διεθνή μέρα της γυναίκας, όταν 90.000 απεργοί εργάτες ενώνονται με την πορεία των γυναικών.
Μια πρόχειρη ερμηνεία γι’ αυτή την εμπλοκή των γυναικών μπορεί να είναι το γεγονός πως καμιά πραγματική επανάσταση δεν είναι ποτέ προγραμματισμένη. Ο αυθόρμητος χαρακτήρας των κορυφαίων αυτών ιστορικών επεισοδίων είναι απολύτως δεδομένος. Όσοι –κι εδώ το γένος να ληφθεί υπόψη- προετοιμάζουν επαναστάσεις ποτέ δεν είναι σε θέση να τις υποκινήσουν. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ δεν επέμενε τυχαία σε αυτό το σημείο. Η επανάσταση ξεσπά αυθόρμητα –μετά αρχίζει να ψάχνεται και να βρίσκει τα κόμματα, τους θεσμούς και τους ανθρώπους που θα την εκφράσουν. Οι γυναίκες, μέσα στη σύγχυση, την αυθορμησία και την «ανωριμότητά» τους, αποδεικνύονται οι πιο κατάλληλες για την πραγματική εκκίνηση. Όταν οι πολιτικά ώριμοι οργανώνουν την επιτροπή που θα συναντήσει τον όποιο Λουδοβίκο, αυτές είναι ήδη μέσα στο παλάτι.
***
Οι γυναίκες, λοιπόν, είναι καταστατικά παρούσες στους μεγάλους κοινωνικούς μετασχηματισμούς. Ειδικά στη Ρωσία, ένας μεγάλος αριθμός γυναικών πήρε άμεσα μέρος στην επαναστατική δραστηριότητα και αυτό ήταν που, κυρίως, αποτυπώθηκε στα πρωτοποριακά διατάγματα που εκπονήθηκαν από την πρώτη εποχή της επανάστασης. Η ενεργός, ενσώματη, παρουσία των γυναικών ήταν ο έμπρακτος παράγοντας που ώθησε τα πράγματα σε έναν πολιτικό χώρο, ο οποίος μ’ όλο που χωρίς αμφιβολία ήταν πολύ μπροστά από οποιονδήποτε άλλον στην προσέγγιση του γυναικείου ζητήματος, δεν έπαυε να αναπαράγει πατριαρχικές πρακτικές στο εσωτερικό του. Τον Οκτώβριο του 1917, η Αλεξάνδρα Κολλοντάι γίνεται η πρώτη γυναίκα στην ιστορία που μετέχει σε κυβέρνηση αναλαμβάνοντας καθήκοντα στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής. Είναι κι αυτό δείκτης πως οι μπολσεβίκοι εννοούσαν όσα διακήρυσσαν στο πραγματικά ριζοσπαστικό πρόγραμμά τους αναφορικά με την απελευθέρωση των γυναικών και το μετασχηματισμό της οικογένειας.
Το νομοθετικό έργο, που πραγματοποιήθηκε με την πρωτοβουλία των επαναστατριών, είναι πραγματικά εντυπωσιακό. Όπως σημειώνει η Χρυσούλα Στέκα (Οκτωβριανή Επανάσταση και Γυναικείο Ζήτημα, Εντός Εποχής, 15, 2007): «Διακηρύσσεται η πλήρης πολιτική και κοινωνική ισότητα των γυναικών: το δικαίωμα στην ψήφο, το δικαίωμα να εκλέγονται οι γυναίκες σε όλα τα δημόσια αξιώματα, η αρχή της ίσης αμοιβής για ίση εργασία, το δικαίωμα στο διαζύγιο [ύστερα από απλή αίτηση], η προστασία της μητρότητας, η κατάργηση των διακρίσεων σε βάρος εξώγαμων παιδιών, η καθιέρωση πολιτικού γάμου. Στη συνέχεια το εργατικό κράτος στηρίζει την κοινωνικοποίηση των λειτουργιών του νοικοκυριού (μαγειρεία, παιδικοί σταθμοί, πλυντήρια , κοινοβιακά σπίτια)». Όροι τα τελευταία για πραγματική ανεξαρτησία των γυναικών από την οικιακή σκλαβιά. Η κοινότητα έπρεπε να αναλάβει συλλογικά την παιδική μέριμνα και την οικιακή εργασία, όχι μόνο γιατί αυτό αντιστοιχούσε εξ ορισμού στα ιδεώδη της κομμουνιστικής απελευθέρωσης, αλλά και γιατί, κυρίως, όπως σημείωνε ο Λένιν, «[η οικιακή εργασία είναι] η λιγότερο παραγωγική, η πιο άγρια και σκληρότερη εργασία που μπορούσε να κάνει μια γυναίκα». Με τα λόγια της Ινέσας Αρμάν, «η γυναικεία απελευθέρωση είναι αδιανόητη χωρίς τον κομμουνισμό, αλλά και ο κομμουνισμός είναι αδιανόητος χωρίς τη γυναικεία απελευθέρωση». Θα έλεγα, μάλιστα, πως ακριβώς στον τομέα αυτό υπήρξαν οι πιο αυθεντικές από κομμουνιστική άποψη αναζητήσεις σε ό,τι αφορά τους αναγκαίους μετασχηματισμούς. Αν ο κομμουνισμός είναι η κοινωνία, που εξουδετερώνοντας τους ιστορικά διαμορφωμένους περιορισμούς-καταναγκασμούς, επιτρέπει την ανάπτυξη ελεύθερων και πολύπλευρων προσωπικοτήτων, η κοινωνία όπου «η ελεύθερη ανάπτυξη του καθενός είναι προϋπόθεση της ελεύθερης ανάπτυξης όλων» είναι φανερό πως το γυναικείο ζήτημα είναι κεντρικής σημασίας. Κι εφόσον τότε ο κομμουνισμός ήταν το θέμα οι επαναστάτριες είχαν τη δυνατότητα να αναδείξουν την πλάνη όσων υποστήριζαν, με τον παραδοσιακό τρόπο, πως στην περίπτωση αυτή είχαν να κάνουν με δευτρεύουσες αντιθέσεις.
Γι’ αυτό και επιλογή είναι η δημιουργία ξεχωριστής οργάνωσης των γυναικών, της Ζγενοτντέλ, που επιδιώκει να εκπαιδεύσει κα να ενημερώσει τις γυναίκες για τα δικαιώματά τους, να συνδυάσει την πρακτική βοήθεια με την θεωρητική έρευνα και την αμφισβήτηση των παραδοσιακών πατριαρχικών αντιλήψεων. Χιλιάδες γυναίκες στρατεύονται σε μια γιγαντιαία προσπάθεια ενάντια στη διπλή καταπίεση. Διασχίζουν την επαναστατημένη Ρωσία από άκρο σε άκρο μέσα σε ακραίες κακουχίες –η ίδια η Αρμάν, πρώτη υπεύθυνη της Ζγενοτντέλ, θα πεθάνει από χολέρα στο πλαίσιο αυτής της εκστρατείας. Το 1920 είναι 500000 οι γυναίκες που δρουν ως αντιπρόσωποι της γυναικείας οργάνωσης σε όλη την επικράτεια.
Οι προβληματισμοί που αναπτύσσονται από τις επαναστατημένες γυναίκες είναι εξαιρετικά ριζοσπαστικοί. Οι αλλαγές στη σεξουαλική ηθική έρχονται σε πρώτο επίπεδο στο μέτρο που, εκτός των άλλων, αποκτούν ένα κεντρικό ρόλο στην αμφισβήτηση της εξουσίας των ανδρών πάνω στις γυναίκες. Η Κολλοντάι είναι πρωτοπόρα στην αναγνώριση της πολιτικής σημασίας τομέων της ζωής, που συνηθίζεται να θεωρούνται γενικά «ιδιωτικοί» σε μια πρώτη εκδοχή της πεποίθησης πως «το προσωπικό είναι πολιτικό». Γι’ αυτό, άλλωστε, παρόλο που η προσωπική της ηθική ήταν αντίθετη προς τη «σεξουαλική ελευθεριότητα» είχε, αυτή η υπουργός της σοβιετικής κυβέρνησης, την σκανδαλώδη για την εποχή άποψη πως και για τη γυναίκα το σεξ δεν ήταν αμαρτωλή ή επονείδιστη δραστηριότητα και, από αυτήν την άποψη, καθόλου δεν καταδίκαζε το σεξουαλικό πειραματισμό που χαρακτήριζε τα πρώτα χρόνια της επανάστασης.
Οι απόψεις αυτές επηρέαζαν σε μεγάλο βαθμό τους προσανατολισμούς και σε άλλα θέματα. Δεν είναι τυχαίο, έτσι, πως υπήρξε έντονη υποστήριξη της συυλογικής ανάληψης από την κοινότητα όχι μόνο της οικιακής εργασίας, αλλά και της παιδικής μέριμνας. Όπως σμειώνει η Valerie Bryson (Φεμινιστική Πολιτική Θεωρία, Ματαίχμιο, 2005), «κι εδώ και πάλι η Κολλοντάι ήταν πολύ πιο ριζοσπαστική από κάποιους πιο συγκρατημένους μαρξιστές, υπογραμμίζοντας τις αντικοινωνικές πλευρές της παραδοσιακής οικογένειας, που, όπως ισχυριζόταν, δεν ήταν μόνο αναποτελεσματική και καταπιεστική, αλλά και σημαντικό μέσο διάδοσης και διαιώνισης …αξιών», ασύμβατων ολοκληρωτικά και με το πρόταγμα της γυναικείας απελευθέρωσης. Η φεμινιστική έγνοια ήταν σε όλα αυτά κι άλλα τόσα που επιδιώχτηκαν και, σε ένα βαθμό, ξεκίνησαν να γίνονται ιδιαίτερα βαρύνουσα ακριβώς γιατί ένας τεράστιος αριθμός γυναικών πήραν μέρος στην επαναστατική δραστηριότητα. Κι είναι γι’ αυτό που τα πρώτα μέτρα που ορίζουν την σταλινική αντεπανάσταση καταφέρονται εναντίον των γυναικών.
Η ιστορία δεν εξελίχτηκε όπως επιθυμούσαν οι επαναστάτριες. Τα πράγματα δεν κατέληξαν καλά και η γυναικεία απελευθέρωση, όπως, άλλωστε, κι ο κομμουνισμός, δεν φάνηκε όσο κι αν όσο ποτέ ίσως ψηλαφήθηκε σοβαρά ένας δρόμος. Αυτό, όμως, δεν αφορούσε ειδικά το γυναικείο ζήτημα. Είναι μια άλλη συζήτηση…
Αναδημοσίευση από το rednotebook.gr
