Διάβαζε πολύ…Επτά συν ένας τίτλοι για το Δεκέμβρη του ’08

Αμηχανία του Δεκέμβρη
            Δυο χρόνια μετά τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου και των όσων επακολούθησαν έχουν γραφτεί και ειπωθεί πολλά -στον ηλεκτρονικό και έντυπο Τύπο- για τον μήνα εκείνο, μέχρι ότι δεν έγινε και τίποτα (ή στην πιο ακραία περίπτωση “αναθεωρητισμού” ότι δεν έγινε απολύτως τίποτα). Από την αρχή, πάντως, ήταν φανερή μια γενικευμένη αμηχανία, ασχετώς της θέσης που έπαιρναν έναντι της εξέγερσης τα όποια άτομα τη σχολίαζαν. Αυτό το κλίμα κυριαρχεί και στη μικρή βιβλιογραφία που παρήγαγε ο Δεκέμβρης του 2008.
 
Τους επτά τίτλους που εντοπίσαμε να έχουν ως αποκλειστικό ή κύριο θέμα αυτά τα γεγονότα (γιατί βέβαια, αναφορές μάλλον θα βρούμε σε πολλά άλλα βιβλία) μπορούμε να τους χωρίσουμε σε τρεις κατηγορίες. Στην πρώτη εντάσσουμε τρία δοκίμια που προσπαθούν να ερμηνεύσουν τα όσα έγιναν και, παράλληλα, να νουθετήσουν τη νεολαία και που έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό ότι κυκλοφόρησαν μέσα στο 2009, όταν η ανάμνηση των γεγονότων ήταν ζωντανή και δεν την είχε σκεπάσει ο κουρνιαχτός της κρίσης. Ο καθηγητής εκπαιδευτικής ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Γιάννης Παπαμιχαήλ (Δεκέμβρης: Ψυχοπολιτικό διήγημα. Πεδίο, 288 σελ., 14,90 ευρώ) αν και χαρακτηρίζει το έργο του διήγημα προφανώς δεν το εννοεί, καθώς όπως δηλώνει ο ίδιος: “προσπαθεί να ταξινομήσει και να ερμηνεύσει τη σχέση μεταξύ κοινωνικών γεγονότων και ιστορικών φαινομένων (ή μήπως το αντίθετο;) που τάραξαν, χωρίς ωστόσο να συγκλονίσουν πραγματικά, την τότε εγχώρια αλλά και ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Επιλέγοντας μεθοδολογικά να συγκροτήσει τη σκέψη του στη βάση μιας πιθανής κριτικής θεώρησης των συμβάντων –και ειδικότερα του κοινωνικού τους σχολιασμού–… αφηγείται τη διαδρομή της διανοητικής του προσπάθειας ή συγκροτεί τη θεωρητική του προβληματική με τρόπο που θα του επέτρεπε να κατανοήσει τις πιθανές διαδικασίες μετάβασης από την προηγούμενη στην ισχύουσα συμβολική τάξη ερμηνείας και κατανόησης του κόσμου”. Εκπληκτική ακαδημαϊκή σαφήνεια (!), μαζί με τη γνωστή γκρίνια περί “ψευδοκαταλήψεις πανεπιστημίων” ή “μικροαστούς αντιεξουσιαστές των Εξαρχείων” αλλά και μπηχτές για “αντιρατσιστές” που δεν ενδιαφέρονται για τους δεκαπεντάχρονους που σκοτώνονται στη Γάζα αλλά τους υποστήριζουν όταν γίνουν μετανάστες στην Ελλάδα, συνθέτουν ένα δήθεν αριστερό αλλά σίγουρα εθνικιστικό λόγο. Καθόλου τυχαία, λοιπόν, στην περσινή επίσιμη παρουσίαση του βιβλίου μεταξύ των ομιλητών ήταν κι ο Γ. Καραμπελιάς.
 
            Ο ομότιμος, επίσης, καθηγητής και τέως πρύτανης του Παντείου Γιώργος Κοντογιώργης, καταθέτει τη δική του ερμηνεία (12/2008: Οι νέοι, η ελευθερία και το κράτος. Ιανός, 227 σελ., 19,00 ευρώ). Ο γνωστός διανοητής θεωρεί ότι: “Η στασιαστική έκφραση της οργής των νέων… ανέδειξε με μεγάλη καθαρότητα το αδιέξοδο της εποχής μας. Αδιέξοδο που οφείλεται στην ανατροπή της ισορροπίας μεταξύ κοινωνίας, κράτους και αγοράς, υπέρ της πολιτικής κυριαρχίας της τελευταίας… οι πολιτικές δυνάμεις παρακάμφθηκαν με τόση ευκολία από τους νέους, στα συναισθήματα των οποίων οι διακινητές της ιδεολογίας της καταστροφής επικράτησαν κατά κράτος και καρπώθηκαν εξ ολοκλήρου την οργή τους, δίδοντάς της διαστάσεις τυπικής εξέγερσης… ο συγγραφέας… διεξάγει ένα γόνιμο διάλογο με θεμελιώδεις έννοιες της εποχής μας, όπως της δημοκρατίας και της αντιπροσώπευσης, της αγοράς και του οικονομικού συστήματος, της ελευθερίας και των δικαιωμάτων, της αναρχίας και της ιδεολογίας της καταστροφής, της συλλογικής ταυτότητας και της κοσμο-πολιτειότητας, προκειμένου να αναδείξει το βάθος του γνωσιολογικού αδιεξόδου και του συντηρητικού εγκιβωτισμού της νεοτερικότητας. Πρόθεση του συγγραφέα δεν είναι να κατευθύνει τη σκέψη των νέων, αλλά να συμβάλλει στην αποδέσμευσή της από τα απολιθωμένα στερεότυπα της νεοτερικής γνωσιολογίας που την κρατούν δέσμια ποικίλλων όσων αναχρονισμών και προκαταλήψεων”. Είναι, βέβαια, γνωστό ότι το αντίπαλον δέος της νεοτερικότητας για τον Κοντογιώργη είναι το κοσμοσύστημα της ελληνικότητας: “η φύση των ελληνικών κοινωνιών έχει να επιδείξει ένα καταστατικό διακριτικό πρόσημο, την ανθρωποκεντρική ελευθερία” λέει σε ομιλία του με τίτλο “Ο Ελληνισμός ως έθνος κοσμοσύστημα” στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (19.10.2005). Και, με ύφος “Γεροστάθη”, ο συγγραφέας προτείνει στην παραστρατημένη ελληνική νεολαία να στραφεί προς αυτό το κοσμοσύστημα.
 
            Για πιο σκληρά γούστα υπάρχει και η ανάλυση του Παναγιώτη Τραϊανού (ηγέτη του κόμματος ΕΑΜ Β΄ “με σημαία τον αντικομμουνισμό”), Αλέξης: Η “σφαίρα” που θα σκοτώσει τη μεταπολίτευση (Ωγυγία, 250 σελ., 15,83 ευρώ). Με το οικείο πλέον (λόγω Βελόπουλου, Λιακόπολου, Γεωργιάδη κλπ τηλεοπτικών αστέρων) ύφος του παραληρήματος και της συνωμοσιολογίας ο συγγραφέας “αποκαλύπτει” πως: “Η δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου ήταν ένα προμελετημένο έγκλημα. Ένα έγκλημα του ελληνικού παρακράτους και των ξένων αφεντικών του… Με το έγκλημα αυτό, το παρακράτος δημιούργησε ένα δόλωμα, για να παρασύρει μια ολόκληρη γενιά στην παγίδα. Με μια ωμή δολοφονία την ανάγκασε να βγει στους δρόμους, για να τα “σπάσει”, γιατί γνωρίζει πώς να επιβάλλεται σε “ζημιάρηδες”. Προσπάθησε να παρασύρει τη γενιά του Αλέξη σε εσφαλμένες επιλογές, ώστε να εξασφαλίσει το άλλοθι να της επιβάλλει τις νέες πολιτικές του. Η γενιά αυτή θα πρέπει να προσέξει, γιατί κάποιοι έχουν βάλει ως άμεσο στόχο τους να την αλυσοδέσουν. Η γενιά, η οποία είναι καταδικασμένη να ζήσει χειρότερα από την προηγούμενη, πρέπει να πειστεί από τώρα να το αποδεχθεί αυτό ως μια μη αναστρέψιμη πραγματικότητα… Θα αφήσει τον Αλέξη να γίνει άθελά του το αίτιο του ολέθρου της ή θα τον μετατρέψει στη μοιραία “σφαίρα”, που θα εκτελέσει το παρακράτος της μεταπολίτευσης;”. Τα σχόλια είναι, νομίζουμε, περιττά.
 
            Στη δεύτερη κατηγορία που περιλαμβάνει, επίσης, τρία βιβλία εντάσσουμε τις απόπειρες καταγραφής των γεγονότων με πλούσιο -κυρίως, αλλά όχι μόνο, φωτογραφικό- υλικό αλλά με ελάχιστη, έως καθόλου, ανάλυση και ερμηνεία. Οι απόπειρες αυτές μάλλον αποτελούν τις πιο ουσιαστικές, έως τώρα, προσεγγίσεις. Πρώτος ο δημοσιογράφος Άρης Χατζηστεφάνου βγάζει -μέσα στο 2008, πότε πρόλαβε;- το Δεκέμβρης ’08: Ιστορία, ερχόμαστε… κοίτα τον ουρανό (Λιβάνης, 107 σελ., 12,12 ευρώ). Ένα χρόνο αργότερα ο δημοσιογράφος Αλέξανδρος Κυριακόπουλος και ο φωτογράφος Ευθύμιος Γουργούρης επιμελούνται την Ανησυχία: Μια καταγραφή του αυθόρμητου τον Δεκέμβριο του 2008 (Καστανιώτης, 2009, 288 σελ., 20,05 ευρώ), που περιέχει αυτό ακριβώς που δηλώνει ο υπότιτλος και διατίθεται και δωρεάν στην ιστοσελίδα του εκδότη (www.kastaniotis.com). Φέτος, τέλος, και καθώς ο Δεκέμβρης του ’08 αποκτά επετειακά χαρακτηριστικά, η δημοσιογράφος Μελίνα Χαριτάτου-Συνοδινού εκδίδει το Στάχτη και… Burberry: Ο Δεκέμβρης 2008 μέσα από συνθήματα, εικόνες και κείμενα (ΚΨΜ, 152 σελ., 15,00 ευρώ). Τα όποια κέρδη αυτού του βιβλίου θα διατεθούν στην Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων.
 

  Στην τελευταία κατηγορία ανήκει μόνο ένα βιβλίο. Ο Μάνος Κοντολέων με το Ανίσχυρος άγγελος (Πατάκης, 2010, 130 σελ., 8,04 ευρώ) δίνει το πρώτο -και μέχρι στιγμής μοναδικό- λογοτεχνικό έργο που ανεφέρεται άμεσα στον προπέρσινο Δεκέμβρη. Ο συγγραφέας είναι βέβαια πασίγνωστος και ιδιαίτερα πετυχημένος στο χώρο της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας κι αυτό το βιβλίο του είναι μεταξύ των υποψηφίων για το φετινό βραβείο αναγνωστών του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου. Ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι το βιβλίο του “είναι ένα μυθιστόρημα. Πράγμα που σημαίνει πως από τη μια εστιάζεται κυρίως σε ατομικές αντιδράσεις και από την άλλη πως δεν ακολουθεί τα όσα συνέβησαν, αντίθετα συχνά τα αναστρέφει ή και τα παραποιεί προσπαθώντας να κατανοήσει την αλήθεια των ηρώων του. Αυτών και μόνο”. Κεντρική ηρωίδα είναι η έφηβη κόρη ενός αστυνομικού που σκοτώνει ένα μαθητή. Από το μυθιστορήμα και την πορεία προς την ενηλικίωση της κοπέλας παρελαύνουν κακοί και καλοί αστυνομικοί, καλοί και κακοί διαδηλωτές. Κι εδώ βρίσκεται -κατά τη γνώμη μας- το κεντρικό ηθικό δίδαγμα του έργου: ό,τι και νάσαι, όποιος και νάσαι, νάσαι καλός άνθρωπος. Σωστό, αλλά είναι άραγε τυχαίο ότι κάποιοι είναι αστυνομικοί και κάποιοι διαδηλωτές; Δεν νομίζω.
 
 
 
Επί του πιεστηρίου, που λέει ο λόγος, εμφανίστηκε κι ένα όγδοο βιβλίο. Last but not least, το βιβλιαράκι αυτό αποτελεί μια πολύ ουσιαστική συνεισφορά στη μελέτη των όσων έγιναν πριν δυο χρόνια. Το Οι ιστορικοί μιλάνε για τον “Δεκέμβρη” του 2008 (Ασίνη, 71 σελ., 9,50 ευρώ) αποτελεί απομαγνητοφώνηση μιας δημόσιας συζήτησης του Ομίλου για τη μελέτη της ιστορίας και της κοινωνίας (ΟΜΙΚ) που έγινε στις 21.1.2010 στο Ινστιτούτο “Νίκος Πουλαντζάς” με εισηγητές τους ιστορικούς Βασίλη Κρεμμυδά, Παρασκευά Ματάλα και Χρήστο Χατζηιωσήφ. Ο ζωντανός αυτός διάλογος αποδεικνύεται ιδιαίτερα ενδιαφέρων όχι γιατί ξεφεύγει από τη γενικότερη αμηχανία (ήταν ή όχι εξέγερση; υπήρχε πολλή βία; τι είναι βία; κλπ.), αλλά ακριβώς γιατί θέτει ερωτήματα και ψάχνει απαντήσεις που ξεκινούν από τις πολιτικές απόψεις όσων συμμετέχουν σ’ αυτόν αλλά, τουλάχιστον, δεν θέτει τα γεγονότα μέσα σε προκατασκευασμένα κουτιά ερμηνείας.
 
Βαρλαάμ Μουχαμπέτης