Η Διεθνής Ημέρα Τρανς Μνήμης είναι ημέρα θλιβερού απολογισμού, αλλά και τιμής και μνήμης όσων ατόμων υπήρξαν θύματα ανθρωποκτονίας εξαιτίας τρανσφοβικού μίσους, σε κάποιο σημείο στον πλανήτη. Φέτος θρηνούμε ακόμη 271 τρανς άτομα σύμφωνα με το ‘’Πρόγραμμα παρακολούθησης τρανς δολοφονιών’’ http://transrespect.org/en/transgender-day-of-remembrance-15-tmmupdate/ της Transgender Europe. http://tgeu.org/ Προφανώς και τα στοιχεία αυτά δείχνουν μόνο την κορυφή του παγόβουνου των ανθρωποκτονιών των τρανς ανθρώπων.
Η Διεθνής Ημέρα Τρανς Μνήμης πέρα από την καταδίκη των εγκλημάτων μίσους και την τιμή όσων τρανς ανθρώπων έχασαν τη ζωή τους γιατί ήθελαν να είναι ο εαυτός τους, αποτελεί αφορμή για να αναδείξουμε τις διακρίσεις και τον πολυδιάστατο αποκλεισμό που υφίστανται οι τρανς άνθρωποι. Ταυτόχρονα μας υπενθυμίζει ότι πρέπει να εντείνουμε τις προσπάθειές μας για να διασφαλίσουμε ότι όλα τα άτομα θα ζουν σε συνθήκες ασφάλειας, ελεύθερα και με αξιοπρέπεια, χωρίς αποκλεισμούς και θεσμικό ρατσισμό –ανεξάρτητα από το σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου τους.
Η Διεθνής Ημέρα Τρανς Μνήμης είναι μια ημέρα που μας πονά όλους και όλους και όχι μόνον την τρανς κοινότητα. Το να είσαι τρανς άνθρωπος, ακόμα και το 2015, ενδεχόμενα αυτό σε φέρνει πιο κοντά στο θάνατο καθώς σύμφωνα με τα δεδομένα είναι πιο πιθανόν να υπάρξει απόπειρα αυτοκτονίας ή ανθρωποκτονία. Για όσο καιρό, λοιπόν, τα LGBTQI δικαιώματα δεν διασφαλίζονται ως πλήρη δικαιώματα και ίδια με κάθε πολίτη, για όσο καιρό δεν υπάρχει νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου μέσω του δικαιώματος στον αυτοπροσδιορισμό, αλλά ετικέτες παθολογικοποίησης των τρανς ανθρώπων, για όσο καιρό δεν κερδίζεται η μάχη κατά των διακρίσεων που αντιμετωπίζουν οι τρανς άνθρωποι, τότε για όλο αυτό το διάστημα η απόσταση μεταξύ ζωής και θανάτου για ορισμένα άτομα θα παραμένει μικρή.
Η Διεθνής Ημέρα Τρανς Μνήμης είναι μια ημέρα που μας αφορά όλους και όλες και όχι μόνον την τρανς κοινότητα. Όταν τα βασικά τους ανθρώπινα δικαιώματά καταστρατηγούνται, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος στη ζωή, στη φυσική ακεραιότητα, στην αξιοπρέπεια και στην υγεία, τότε αυτό προσβάλει την αξιοπρέπεια όλων μας γιατί τα δικαιώματά τους δεν είναι ειδικά, διαφορετικά ή ξεχωριστά. Είναι απλά ανθρώπινα δικαιώματα και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι οικουμενικά και δεν είναι διαπραγματεύσιμα. Το ελπιδοφόρο στοιχείο είναι ότι διεθνώς στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπάρχει μια αυξανόμενη αναγνώριση ότι η ταυτότητα φύλου συνιστά ένα ξεχωριστό πεδίο διακρίσεων.
Οφείλουμε να παραδεχθούμε –αλλά όχι να αποδεχθούμε – ότι ζούμε σε μια κοινωνία, όπου οι διακρίσεις με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου -τόσο σε κοινωνικό, όσο και σε θεσμικό επίπεδο- αποτελούν καθημερινότητα. Ξαναείδαμε τελευταία με αφορμή τη διαβούλευση για την επέκταση του συμφώνου συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια τις ομοφοβικές αντιδράσεις που υπάρχουν σε τμήμα της κοινωνίας μας και τη ρητορική μίσους που καταγράφηκε στη διαδικτυακή διαβούλευση.
Είναι καιρός πια η ελληνική πολιτεία να προστατέψει το δικαίωμα της κοινωνικής αυτής ομάδας να ζει ελεύθερα και ισότιμα, χωρίς να βιώνει συστηματικές διακρίσεις, απαξίωση, εκφοβισμό, βίαιες επιθέσεις και δολοφονίες. Σημειωτέον ότι πολλά από τα παραπάνω περιστατικά δεν αξιολογούνται και δεν καταγράφονται ως τρανσφοβικά αδικήματα, ή άλλοτε υποτιμάται η σοβαρότητά τους, ή αποσιωπούνται.
Είναι πολύ θετικό ότι περνάμε ως κοινωνία –έστω και με δειλά βήματα -από την αποσιώπηση στη δράση κατά της ομοφοβίας και τρανσφοβίας. Απαιτείται πολυεπίπεδη και συστηματική δουλειά για να αποδομηθούν οι κυρίαρχοι Λόγοι περί ετεροσεξουαλικότητας, ομοφοβίας και τρανσφοβίας που βρίσκονται στη δημόσια σφαίρα της μαζικής κουλτούρας, της πολιτικής και της πολιτείας. Σε αυτό το πεδίο πολύ σημαντικός είναι και ο ρόλος της εκπαίδευσης -αν και το είδος της εκπαίδευσης που παρέχουμε στα παιδιά δεν είναι ανεξάρτητο από τα παραπάνω.
Δυστυχώς το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν φαίνεται εξοικειωμένο με τις σύγχρονες αντιλήψεις σε θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτοτήτων φύλου.
Σύμφωνα με τη Σύσταση της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης τo Μάρτιο του 2010, τα κράτη μέλη οφείλουν να λάβουν επαρκή νομοθετικά και άλλα μέτρα ώστε να διασφαλίσουν ότι το δικαίωμα στην εκπαίδευση μπορεί να απολαμβάνεται χωρίς διάκριση στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας του φύλου. Η απόλαυση αυτού του δικαιώματος συνεπάγεται τη δυνατότητα εκπαίδευσης σε ένα ασφαλές περιβάλλον, χωρίς βία, εκφοβισμό, κοινωνικό αποκλεισμό ή οποιαδήποτε άλλη μορφή διακριτικής ή εξευτελιστικής μεταχείρισης που να σχετίζεται με το σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου. Συγχρόνως, πρέπει να ληφθούν κατάλληλα μέτρα σε όλα τα επίπεδα με σκοπό την προώθηση της αμοιβαίας ανεκτικότητας και σεβασμού στα σχολεία. Τέτοια μέτρα πρέπει να περιλαμβάνουν την παροχή αντικειμενικών πληροφοριών σχετικά με το σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου στα αναλυτικά προγράμματα και στο εκπαιδευτικό υλικό αλλά και την παροχή στους μαθητές και στις μαθήτριες των απαραίτητων πληροφοριών, προστασίας και στήριξης ώστε να τους/τις διευκολύνουν να ζήσουν σε αρμονία με τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου τους. Επιπρόσθετα, τα κράτη μέλη μπορούν να εφαρμόσουν πολιτικές ισότητας και ασφάλειας στα σχολεία και να διασφαλίσουν πρόσβαση σε κατάλληλη επιμόρφωση σε θέματα διακρίσεων.
Το σχολείο οφείλει να διασφαλίζει τα παραπάνω. Οι εμπειρίες όμως των διεμφυλικών ατόμων αποδεικνύουν ότι το δικαίωμα αυτό δεν έχει διασφαλιστεί, ο κοινωνικός στιγματισμός είναι ορισμένες φορές τόσο ακραίος που έχει σοβαρές επιπτώσεις στους νέους ανθρώπους καθώς μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη ψυχική υγεία τους, να υπονομεύσει την εκπαιδευτική επιτυχία και τις ευκαιρίες μάθησης, να οδηγήσει σε μειωμένη σχολική φοίτηση και πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου. Οι διεμφυλικοί μαθητές και μαθήτριες συναντούν ιδιαίτερες δυσκολίες πρόσβασης στο σχολείο και εξαιτίας της πολιτικής του σχολείου σχετικά με το ντύσιμο, τις εγκαταστάσεις υγιεινής που είναι για αγόρια ή για κορίτσια και το πώς θα τους/τις αποκαλούν.
Γενικά στο εκπαιδευτικό μας σύστημα το τοπίο της σεξουαλικότητας οργανώνεται μέσα στο πλαίσιο ενός ετεροσεξουαλικού αυτονόητου μέσα στο οποίο διαπραγματεύονται καθημερινά και ενεργά τις ταυτότητές τους οι μαθητές και οι μαθήτριες. Οι ετεροσεξουαλικές προσδοκίες φέρνουν μαθητές και μαθήτριες που είναι αβέβαιοι, ή που έχουν διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, ή ταυτότητα φύλου σε εξαιρετικά δυσχερή θέση -παρά, τη συνήθη ρητορική για ελεύθερη και ολόπλευρη ανάπτυξη της υποκειμενικότητας των μαθητών/τριών.
Ο επίσημος σχολικός θεσμός φαίνεται να ‘’αγνοεί’’ το Λόγο περί σεξουαλικότητας καθώς δεν υπάρχει η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και έτσι οι νέοι/ες δεν έχουν την ευκαιρία να διερευνήσουν εναλλακτικούς τρόπους ενεργού εμπλοκής στις διαδικασίες κατασκευής σεξουαλικών νοημάτων και ταυτοτήτων. Επιπλέον, υπάρχει αναγκαιότητα να ανοίξει ένας γόνιμος διάλογος για το θέμα της ομοφοβίας και της τρανφοβίας στην εκπαίδευση έτσι ώστε να συμπεριληφθεί στη συζήτηση και στις πολιτικές καταπολέμησης του εκφοβισμού στην εκπαίδευση και αυτή που προέρχεται από το φερόμενο σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα/έκφραση φύλου. Είναι ένα εκπαιδευτικό ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί γιατί έχει επίδραση στα άτομα που τον υφίστανται, στα άτομα που το διαπράττουν, στους παρατηρητές /τριες και συνολικά το σχολείο, παρεμποδίζει το δικαίωμα στην εκπαίδευση για Όλα τα Παιδιά, είναι μια μορφή διάκρισης και αποκλεισμού και παραβιάζει την αρχή για ασφαλή σχολεία. Τέλος, κρίνεται απαραίτητο να συμπεριληφθούν τα ζητήματα των έμφυλων ταυτοτήτων και της σεξουαλικότητας στην κατάρτιση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων και να ενημερωθούν υπεύθυνα οι Σύλλογοι Γονέων.
Συμπερασματικά
Είναι καιρός πια η ελληνική πολιτεία να αναγνωρίσει την ύπαρξη των διεμφυλικών ατόμων στη δημόσια σφαίρα. Να τους/τις αντιμετωπίσει ως ισότιμους πολίτες, με πλήρη δικαιώματα που θα ζουν στο φως, θα είναι ορατοί και ορατές, θα έχουν ισότιμη πρόσβαση στην εκπαίδευση χωρίς να κινδυνεύουν από εκφοβισμό, θα έχουν ισότιμη πρόσβαση στην αγορά εργασίας, θα έχουν ισότιμη πρόσβαση στην περίθαλψη και σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής.
Θα πρέπει να συστρατευθούμε όλοι και όλες για να καταργηθεί κάθε αναχρονιστική νομοθετική διάταξη που συμβάλλει σε διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου.
Θα πρέπει να συστρατευθούμε όλοι και όλες για να υλοποιηθεί άμεσα το κύριο αίτημα της Νομικής Αναγνώρισης της Ταυτότητας Φύλου, δηλ η εισαγωγή ενός θεσμικού πλαισίου που θα θέτει γρήγορες και διαφανείς διοικητικές διαδικασίες μέσω των οποίων τα διεμφυλικά άτομα θα έχουν τη δυνατότητα αλλαγής των εγγράφων τους στη βάση του αυτοπροσδιορισμού και χωρίς την προϋπόθεση της επέμβασης. Δηλ χωρίς στείρωση και άλλες ιατρικές διαδικασίες, ψυχιατρικές διαγνώσεις, ακύρωση τυχόν γάμου και μόνον εφόσον το επιθυμούν, να έχουν πλήρη πρόσβαση στη διαδικασία επαναπροσδιορισμού φύλου.
Η Δήμητρα Κογκίδου είναι Καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, ΑΠΘ