Χάρη στη ραγδαία ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, τα τελευταία χρόνια συντελούνται τεράστιες ανακατατάξεις στο επίπεδο του καταμερισμού της εργασίας, με προφανείς συνέπειες και στο επίπεδο της ταξικής διάρθρωσης. Σε ολόκληρη την Ευρώπη συμβαίνει τούτη την περίοδο συμπίεση των μεσαίων στρωμάτων προς τα κάτω. Μάλιστα, στις χώρες του μνημονίου και, ακόμα περισσότερο στην Ελλάδα, η συμπίεση των, λαϊκής κατά το πλείστον προέλευσης, μεσαίων στρωμάτων παράγει εκρηκτικές κοινωνικές καταστάσεις και διαμορφώνει συμπαγείς συμμαχίες με τα κατώτερα λαϊκά στρώματα. Τα πρώτα σημάδια της συμμαχίας των από κάτω άρχισαν να αχνοφαίνονται ήδη από τη δεκαετία του ’80, κοινωνικά, όμως, εκφράστηκαν με σαφήνεια μέσω των πολύμορφων κινημάτων κοινωνικής αντίστασης και ανυπακοής των δεκαετιών του ’90 και του ‘2000. Όλη αυτή την περίοδο, εκτός από την κοινωνική, τα λαϊκά στρώματα ψηλαφούσαν και την πολιτική τους έκφραση στον χώρο της ριζοσπαστικής αριστεράς, και, τελικά, τη βρήκαν, μάλλον αυθόρμητα, στον ΣΥΡΙΖΑ.
Η ανάγνωση των ιδεολογικών προταγμάτων και των πολιτικών προτεραιοτήτων που θέτουν οι νέες συμμαχικές διαμορφώσεις έχουν κρίσιμη σημασία για τις πολιτικές εξελίξεις και απαιτείται να βρεθούν στο κέντρο της ανάλυσής του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό, επειδή, τα στρώματα των από κάτω περιλαμβάνουν στις τάξεις τους ικανό αριθμό ανθρώπων υψηλής μόρφωσης, μεταπτυχιακού και διδακτορικού επιπέδου, και, μάλιστα, σε χώρους που καθορίζουν αποφασιστικά τις κοινωνικές εξελίξεις (πληροφορική, βιοτεχνολογία, τεχνολογία υλικών, νανοτεχνολογία, ιατρική τεχνολογία, περιβάλλον, επικοινωνίες κλπ).
Σε μια απόπειρα ανάγνωσης της δυναμικής αυτών των καταστάσεων, θα παρατηρούσε κανείς ότι, τα μνημόνια επέτειναν δραματικά τα χρόνια φαινόμενα κοινωνικού αποκλεισμού των από κάτω, και, ιδιαίτερα, των πιο παραγωγικών ηλικιακών κατηγοριών από τα 18 έως τα 45. Η ανεργία, το κομματικό κράτος, η διαφθορά, η φαυλότητα των διοικούντων, η διαπλοκή ακυρώνουν τις φιλοδοξίες και, εν τέλει, αποκόπτουν τις διόδους κοινωνικής ένταξης της πλειονότητας των λαϊκών στρωμάτων, ιδιαίτερα των νεότερων, την ίδια στιγμή που οι αναδιαρθρώσεις στην παραγωγική αλυσίδα σπρώχνουν μαζικά στο περιθώριο ανθρώπους μέσης ηλικίας.
Η ακραίες πολιτικές που επέβαλαν τα μνημόνια επέτρεψε στα, καλά εφοδιασμένα αυτά στρώματα, να αποκτήσουν συνείδηση του αποκλεισμού τους, να διεκδικήσουν τη θέση τους στο πλέγμα της εξουσίας και με τον τρόπο αυτό να προσδώσουν κυβερνητικό περιεχόμενο στις λαϊκές διεκδικήσει. Αυτό εξηγεί σε έναν βαθμό και το γεγονός ότι, όταν το 2012 ο ΣΥΡΙΖΑ μίλησε για τη δυνατότητα κυβέρνησης της αριστεράς, η λαϊκή ψήφος κατευθύνθηκε μαζικά στην κάλπη του. Επιπρόσθετα, λόγω του υψηλού τους μορφωτικού επιπέδου, καθώς και της επαφής τους με κρίσιμους τομείς της παραγωγικής διαδικασίας, μερίδες των μεσαίων στρωμάτων μπορούν να διεκδικήσουν την ιδεολογική και πολιτική ηγεμονία και να παίξουν ρόλο οργανικού διανοούμενου. Για πρώτη φορά μεταπολιτευτικά βρισκόμαστε σε φάση ώριμης διεκδίκησης της εξουσίας από τη συμμαχία λαϊκών κοινωνικών δυνάμεων, ενώ το αποτέλεσμα των πρόσφατων εκλογών, περισσότερο ίσως και από το δημοψήφισμα, έκανε πολιτικά εμφανή την ταξική διαίρεση της κοινωνίας.
Πολλοί ξαφνιάστηκαν και θεώρησαν παράδοξη την εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ, μετά την υπογραφή του τρίτου μνημονίου. Άλλοι, μίλησαν για μεταλλάξεις και μερικοί για προδοσίες. Δε συμμερίζομαι αυτές τις ερμηνείες, τις οποίες θεωρώ μάλλον επιπόλαιες. Δεν μεταλλάσσονται τόσο γρήγορα, τόσο εύκολα, τόσο μαζικά και τόσο βαθειά συνειδήσεις με μακρύτατο ιστορικό πίσω τους. Αντίθετα, εκτιμώ ότι οι νίκες του ΣΥΡΙΖΑ οφείλονται στο γεγονός ότι μπόρεσε να εκφράσει πολιτικά το ριζοσπαστισμό της συμμαχίας των μεσαίων με τα κατώτερα στρώματα και αυτό επιβεβαιώθηκε εκλογικά τρεις φορές με ιδιαίτερη έμφαση να αξίζει στην τελευταία. Για τον λόγο αυτό, εκτιμώ, ακόμη, ότι ο ΣΥΡΙΖΑ διαθέτει μακρύ ορίζοντα εξουσίας, σε αντίθεση με το Ποτάμι, το ΠΑΣΟΚ, παλιότερα τη ΔΗΜΑΡ που επεδίωξαν να εκφράσουν την ίδια συμμαχία, δεν διέγνωσαν, όμως, τα ριζοσπαστικά της γνωρίσματα, στάθηκαν σε μικροπολιτικά επιφαινόμενα και γι’ αυτό απέτυχαν.
Κάτω από αυτό το πρίσμα, η αποχώρηση της, κατά βάση συντηρητικής, αριστερής πλατφόρμας λειτουργεί μάλλον ευεργετικά, αφού απελευθερώνει το ριζοσπαστισμό του ΣΥΡΙΖΑ από τα αφόρητα συντηρητικά βαρίδια του κρατισμού, του κεντρικού σχεδιασμού, του ελέγχου των μαζικών χώρων, των ιδεοληψιών και, κυρίως, την παντελή έλλειψη της διαλεκτικής από το λόγο της πολιτικής.
Ειδικότερα, ο κρατισμός που βρίσκεται σε πλήρη σύγκρουση με οτιδήποτε διεθνιστικό, αποτελούσε τροχοπέδη για το ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό επειδή αγνοεί βάναυσα το γεγονός ότι, από την εποχή του ελληνικού διαφωτισμού και δώθε, το ιδεολόγημα του ευρωπαϊσμού – της Δύσης καλύτερα- σε αντίθεση με την τάχατες βαρβαρότητα της ανατολής, βρίσκεται καλώς ή κακώς (κακώς θα έλεγα) στον πυρήνα της εθνικής ιδεολογίας. Ειδικότερα, η μόρφωση των μεσαίων στρωμάτων στο διεθνιστικό πλαίσιο της τρέχουσας επιστημονικής και τεχνολογικής πράξης προσδίδει στην αναζήτηση της κοινωνικής τους ανάδυσης δυτικές, κυρίως ευρωπαϊκές, προοπτικές. Αυτή την εποχή, η αναζήτηση προσωρινής επαγγελματικής διεξόδου στη Δύση, και η προοπτική της επιστροφής, με την επιστροφή της χώρας στη δυτικότροπη κανονικότητα -όπως κι αν κατασκευάζεται στο φαντασιακό αυτή η κανονικότητα-, αποτελούν την τρέχουσα καταφυγή. Να γιατί, όταν ήρθαν αντιμέτωπα με το δίλημμα μνημόνιο ή συμμετοχή στο κέντρο της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής, τα μεσαία και τα λαϊκά στρώματα και, προπάντων, οι νέοι άνθρωποι, παράβλεψαν τα αβυσσαλέα βάρη του μνημονίου, τα κατέταξαν σε δεύτερη θέση και τάχθηκαν, με βαριά καρδιά είναι αλήθεια, πλην μαζικά, με αυτό που στο φαντασιακό τους απεικονίζεται ως πρωτεύον, δηλαδή την προοπτική της Ευρώπης.
Δυστυχώς, η αριστερή πλατφόρμα (και όχι μόνον αυτή), δεν αντιλαμβάνεται ότι, σε, αντίθεση με τα περιφερειακά, στοιχεία, όπως ο ευρωπαϊσμός, που βρίσκονται στον πυρήνα της ιδεολογίας αλλάζουν με μεγάλη βραδύτητα (αιώνων θα έλεγα). Και γι’ αυτό, ο λόγος για την αριστερή ιδεολογία που εκφέρει η πλατφόρμα και, το χειρότερο, ομάδες που θέλουν να μιλήσουν ριζοσπαστικά, εκφράζει είτε μια συναισθηματική αποφόρτιση, είτε έναν ατελέσφορο βολονταρισμό, που εκφυλίζονται μοιραία σε βερμπαλισμό. Έτσι, όπως συμβαίνει και με τις αναλύσεις του φοβικού ΚΚΕ, η μη ρεαλιστική εμμονή στη δραχμή, η άρνηση του διεθνισμού, η οπισθοδρόμηση πίσω στα κινήματα του ’90 και του ‘2000, καθιστούν αυτές τις αναλύσεις ανίκανες να περιγράψουν τις κοινωνικές αναδιαρθρώσεις που χαρακτηρίζουν την εποχή της κρίσης, καθώς και τις πολιτικές προτεραιότητες και τις ιδεολογικές προκείμενες των αποκάτω. Σχεδόν νομοτελειακά, οι απόπειρες αυτές αναμένεται να οδηγηθούν αργά ή γρήγορα στην αποσάθρωση.
Κοντολογίς, αυτή τη στιγμή ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται στο γήπεδο χωρίς αντίπαλο, είτε από τα δεξιά του, είτε από τα αριστερά του. Αλλά αυτό δεν είναι καθόλου καλό. Πράγματι, στο πλαίσιο της αυτονομίας των δομών, το κόμμα δεν έχει ανακαλύψει τρόπο συμβίωσης με την κυβέρνηση και την αυτονομίας της, αλλά, ούτε και με την κοινωνία και τη δική της αυτονομία. Ακόμη, παρατηρούνται σοβαρά ζητήματα ελλείμματος δημοκρατίας και, το χειρότερο, δείγματα προσωπολατρίας και μικροπολιτικής, που συνοδεύονται από ατολμία σε πολλούς τομείς της πολιτικής καθημερινότητας. Η αδήριτη ανάγκη αντιμετώπισης των κοινωνικών αδιεξόδων της εποχής απαιτεί την καταπολέμησης όλων αυτών των δυσλειτουργιών, ενώ καθίσταται απολύτως επείγουσα η διεύρυνση της ριζοσπαστικότητας του ΣΥΡΙΖΑ με όρους κοινωνίας και κινημάτων, και όχι με όρους μικροπολιτικής.