Όταν πριν από 10 χρόνια, το 2005, διοργανώθηκε το πρώτο (Gay) Pride στην Αθήνα σηματοδότησε την αρχή μιας νέας εποχής για το εγχώριο κίνημα των λεσβιών, των ομοφυλόφιλων και των τρανς (ΛΟΑΤ). Μετά από χρόνια ύφεσης, κάποιοι νεότεροι και μεγαλύτεροι άνθρωποι ξανάπιασαν το νήμα των ηρωικών αγωνιστών των τελών του ’70 και του ’80, ξαναφέρνοντας μέρα μεσημέρι στον δημόσιο χώρο το αίτημα για σεβασμό, υπερηφάνεια, ορατότητα, ίσα δικαιώματα. Σε εκείνο το πρώτο pride μάλιστα, επειδή καμιά φορά η ανάγκη σπάει ταμπού από όλες τις πλευρές, στο πλευρό των λίγων διαδηλωτών είχαν βρεθεί αγωνιστές από πολιτικοποιημένες μεταναστευτικές ομάδες, κάνοντας πράξη μια μορφή αλληλεγγύης που συνήθως μένει στα λόγια.
Λίγο πριν το Athens Pride του 2008 έγινε μια ακόμη τομή. Η Ομοφυλοφιλική Λεσβιακή Κοινότητα Ελλάδας (ΟΛΚΕ) μαζί με τα ΜΜΕ της αριστεράς (Στο Κόκκινο 105.5, Εποχή) οργάνωσαν στην Τήλο δύο πολιτικούς γάμους ομόφυλων ζευγαριών. Ο αείμνηστος δήμαρχος του νησιού Τάσος Αλφιέρης, πολιτικά θαρραλέος και ασυμβίβαστα υπέρ των ίσων δικαιωμάτων, με την κίνησή του είπε δημόσια αυτό που όλοι άφηναν για αργότερα, για «όταν τα πράγματα θα ήταν πιο ώριμα»: Το ζήτημα των διακρίσεων μας θίγει όλους και μπορεί να λυθεί πανεύκολα – δεν χρειάζεται να περιμένουμε!
Αόρατες/οι για την πολιτεία
Τα χρόνια περνούσαν. Στο Athens Pride άρχισαν να συρρέουν χιλιάδες άνθρωποι (οι περισσότεροι μάλλον δεν θα γνωρίζουν καν τη βοήθεια που έδωσαν τα πρώτα χρόνια κάποιοι εκπατρισμένοι γείτονες), τα ΛΟΑΤ θέματα κουβεντιάζονταν όλο και πιο ανοιχτά, το διεθνές πλαίσιο άλλαζε ραγδαία. Παρ’ όλα αυτά το κράτος, υπό τον ασφυκτικό έλεγχο του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ, σφύριζε αδιάφορα. Δεν ήταν μόνο η άρνηση θεσμικής αναγνώρισης των ομόφυλων ζευγαριών, που οδήγησε και σε διεθνή καταδίκη, αλλά και η έλλειψη οποιωνδήποτε κινήσεων θα προωθούσαν την ορατότητα και τον σεβασμό τους (η λεγόμενη «ωρίμανση», που τόσο έλεγαν ότι ήθελαν). Έτσι, η ΕΡΤ ποτέ δεν απέκτησε πολιτική προβολής της ΛΟΑΤ κοινότητας με όρους σεβασμού. Τα «φιλελεύθερα» ιδιωτικά κανάλια παρέμειναν προσκολλημένα στην καρικατούρα του ομοφυλόφιλου και, στην καλύτερη περίπτωση, τον χρησιμοποίησαν σαν εξωτική γαρνιτούρα στα σίριάλ τους. Το ΕΣΡ υπερασπίστηκε τον ρατσισμό και την ομοφοβία, το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας δεν περιέλαβε τις τρανς γυναίκες στις γυναίκες που στήριξε, το Υπουργείο Παιδείας δεν προώθησε τη σεξουαλική αγωγή, και πάει λέγοντας. Κόμματα όπως ο ΣΥΡΙΖΑ και οι Οικολόγοι Πράσινοι έπαιρναν σταθερά θέση υπέρ των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤ – ο ΣΥΡΙΖΑ μάλιστα κατέθεσε δυο φορές νομοσχέδιο για την αναγνώριση των γκέι ζευγαριών, αλλά πάντα κοβόταν από τις κυβερνήσεις. Οι κινήσεις τους, ωστόσο, δεν είχαν αντίκτυπο στη γραμμή της επίσημης πολιτείας.
Το νέο σύμφωνο συμβίωσης
Μια τρίτη τομή γίνεται αυτές τις μέρες, και πάλι συνδεδεμένη με το ορόσημο του AthensPride. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης παρουσίασε νομοσχέδιο που θεσπίζει ένα νέο σύμφωνο συμβίωσης, για ομόφυλα και ετερόφυλα ζευγάρια, το οποίο (αντίθετα με το υπάρχον) προβλέπει διευρυμένα δικαιώματα για όσους το συνάπτουν. Πιο συγκεκριμένα, στην πρόταση της κυβέρνησης το σύμφωνο συμβίωσης δεν αποτελεί έναν ιεραρχικά κατώτερο θεσμό από τον γάμο (άρα με λιγότερα δικαιώματα), αλλά έναν παράλληλο θεσμό. Οι σύντροφοι έχουν τα ίδια κληρονομικά, ασφαλιστικά, φορολογικά δικαιώματα έναντι της πολιτείας με αυτά που απολαμβάνουν οι σύζυγοι. Λύνονται έτσι καθημερινά προβλήματα και αδικίες που βίωναν τα ομόφυλα ζευγάρια μέχρι σήμερα. Παράλληλα, η δημόσια διοίκηση (και ίσως και άλλοι θεσμοί) θα κληθεί να ανοίξει για πρώτη φορά τα μάτια της στην κοινωνική πραγματικότητα: να συναλλαχθεί, να μιλήσει και να σχεδιάσει με και για ομόφυλα ζευγάρια. Σίγουρα δεν θα συμβεί χωρίς συγκρούσεις και πισωγυρίσματα, η αλλαγή όμως θα είναι δραματική και γρήγορη.
Το νομοσχέδιο δεν λύνει βέβαια όλα τα προβλήματα που υπάρχουν. Ζητήματα όπως ο πολιτικός γάμος, η γονική μέριμνα τόσο για ετερόφυλα όσο και για ομόφυλα ζευγάρια, αλλά και επιπλέον θέματα, όπως η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου των τρανς συμπολιτών μας παραμένουν εκκρεμή – για κάποια από αυτά άλλωστε χρειάζονται ευρύτερες νομικές αλλαγές. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης δηλώνει πάντως ότι θα συνεχίσει να εργάζεται για την απάλειψη όλων των θεσμικών διακρίσεων. Έχει δίκιο: Δεν έχουμε να κάνουμε με την απόδοση δικαιωμάτων σε κάποιες πληθυσμιακές ομάδες (οπότε θα μπορούσαμε να πούμε «και τόσα καλά είναι»), αλλά με την άρση υπαρκτών, θεσμοθετημένων διακρίσεων εναντίον τους. Με άλλα λόγια, όταν κάποιος ζητάει να μην επιλυθεί ένα από τα παραπάνω ζητήματα, στην πραγματικότητα ζητάει να παραμείνει σε ισχύ μια διάκριση. Ό,τι και αν λέει, ό,τι κι αν νομίζει, δεν υπερασπίζεται κάποια αξία, αλλά την αδικία και την ανισότητα.
Παρότι δεν τα λύνει όλα, όμως, το νέο σύμφωνο συμβίωσης αποτελεί όντως τομή σε σχέση με το παρελθόν, ακόμη και για τα ζητήματα που δεν πιάνει. Τα προηγούμενα νομοθετήματα (όπως π.χ. η πρόταση του ΠΑΣΟΚ και της ΔΗΜΑΡ το 2013) ακολουθούσαν την τακτική της αναγνώρισης περιορισμένων δικαιωμάτων στους τομείς που ρύθμιζαν, αφήνοντας την αίσθηση ότι τελικά όλα παρέμεναν σε εκκρεμότητα. Το σημερινό νομοσχέδιο επιλέγει να πάει τα κεφάλαια που ανοίγει μέχρι το τέρμα, τελειώνοντας οριστικά τη συζήτηση γι’ αυτά, αλλά και βάζοντας ψηλά τον πήχη για τα κεφάλαια που θα ακολουθήσουν. Παράλληλα, αναφέρεται στο σύμφωνο συμβίωσης ως οικογενειακό δεσμό, αναγνωρίζοντας με τον πιο επίσημο τρόπο ότι υπάρχουν διάφορα είδη οικογένειας, τα οποία όλα αξίζουν σεβασμό και προστασία. Απαντάει έτσι με τον καλύτερο τρόπο όχι μόνο στις συντηρητικές αντιλήψεις που βλέπουν στις ομόφυλες σχέσεις σχέδιο ευτελισμού του θεσμού της οικογένειας, αντί για δικαίωση και αποθέωσή του, αλλά και σε αριστερές αντιλήψεις (π.χ. ΚΚΕ) που διαφωνούν με την αναγνώριση δικαιωμάτων γιατί «οι ομόφυλες σχέσεις ανήκουν στην ιδιωτική σφαίρα και άρα δεν χρειάζονται κρατική ρύθμιση» (για κάποιον ακαθόριστο λόγο βέβαια οι ετερόφυλες σχέσεις, όπως και ένα σωρό άλλα πράγματα, χρειάζονται…).
Οικογενειακή υπόθεση
Μεγαλώνοντας στις δεκαετίες του ’80 και του ’90, το σύνθημα κατά του ρατσισμού που άκουγα κατά κόρον είχε να κάνει με την «ανοχή στη διαφορετικότητα», επηρεασμένο από την αντίστοιχη αγγλική ορολογία. Όσοι από τότε ή στην πορεία δυσανασχετούσαμε με αυτό, ονειρευόμενοι «έναν κόσμο που να χωράει πολλούς κόσμους» (ευχαριστώ αριστερά! ευχαριστώ αντιρατσιστικό φεστιβάλ!), σήμερα μπορούμε να χαμογελάμε που η χώρα μας αφήνει πίσω της την ανοχή και μπαίνει στον δρόμο της αποδοχής. Και μακάρι αυτό το χαμόγελο να μην το κρατήσουμε για τους εαυτούς μας, αλλά με καθαρή, δημόσια στάση να το περάσουμε και σε όσους ακόμη δεν έχουν πειστεί· στις δημόσιες υπηρεσίες, στα σώματα ασφαλείας, στα σχολεία, στον αθλητισμό, στους συγγενείς, στους συναδέλφους, στους γείτονες, στους (πολιτικούς) συντρόφους. Δηλαδή στις οικογένειές μας.
Ο Παναγιώτης Πάντος είναι μέλος του ΔΣ του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς.
Πηγή: RedNotebook.gr