Οι πρόγονοι της προϊστορίας έχτιζαν τα πλίθινα σπίτια τους πάνω στους τάφους των πατεράδων και μανάδων τους. Από γενιά σε γενιά όλο και ψηλότερα ανέβαινε το χώμα. Η μνήμη αυτής της συνήθειας έφτασε σε εμάς σαν γεωφυσικό ανάγλυφο. Χορταριασμένες προϊστορικές τούμπες στέκουν βουβές στα παραθαλάσσια τσαΐρια. Δεκάδες στις παραλίες της Χαλκιδικής, όσες είναι στην ενδοχώρα θυμίζουν πως κάποτε εκεί υπήρχε μια ρηχή λιμνοθάλασσα από την οποία έβγαζαν ψαράκια και στρείδια από τα οποία αντλούσαν την περιώνυμη πορφύρα. Η Τούμπα της Θεσσαλονίκης είναι μια τέτοια, πάνω της κόβουν βόλτες τώρα ιαπωνικές λαμαρίνες. Πάνω σε αυτές τις τούμπες τα βράδια οι γέροι αφηγούνταν μύθους και ιστορίες ενώ οι νεότεροι διηγούνταν κατορθώματα από το κυνήγι και όλοι μαζί κοίταγαν τ’ αστέρια. Κάποιοι ερμήνευαν από τις κινήσεις τους τα τρέχοντα άλλοι διάβαζαν τα μελλούμενα. Ύστερα ήρθε ο γραπτός λόγος και η μνήμη όλο και λιγότερο -ίσως και περισσότερο- έπαιζε μικρότερο ρόλο αφού όλα μπορούσαν να σωθούν στο μάρμαρο και την πέτρα, στον πάπυρο, την περγαμηνή και το χαρτί, στις μέρες μας μέσα στην αοριστία του ηλεκτρονικού απείρου.
Στις μέρες μας, οι πρόγονοι, τα αποθαμένα μας, δεν έχουν πάνω απ’ το κεφάλι τους την ασφάλεια και την ησυχία που χαρίζει η οικογενειακή συνέχεια. Στις μέρες μας τους αρχαίους νεκρούς τους ξεχώνουμε, ελπίζοντας ότι θα ανασυνθέσουμε την εξανεμισμένη ιστορία. Δεν κοιτάζουμε απλώς τ’ αστέρια αλλά ταξιδεύουμε σ’ αυτά. Κάποιοι τουλάχιστον ταξιδεύουν, κι αν όχι άνθρωποι, μηχανικοί αντιπρόσωποί μας. Στις μέρες του δικού μας περάσματος από την Τούμπα της ζωής, ξεχώσαμε έναν νεκρό από έναν ξεχωριστό τάφο, τύμβο ολάκερο είχε στη διάθεσή του ο μακαρίτης και παραλλήλως στείλαμε ένα ρομπότ να σκαρφαλώσει σε έναν μετεωρίτη.
Η ανασκαφή της Αμφίπολης μας γυρνάει στο παρελθόν, η Ροζέτα προεικονίζει το μέλλον, και τα δύο έχουν παραδόξως σχέση τόσο με το παρελθόν όσο και το παρών μας.
Στον τύμβο της Αμφίπολης βρέθηκε ένας τάφος. Μεγαλόπρεπος αναμφιβόλως. Με μαρμάρινο περίβολο, σφίγγες στην είσοδο, γυναικεία αγάλματα που ορθοστατούν, καρυάτιδες, ψηφιδωτό κομψοτέχνημα και τον σκελετό ενός νεκρού. Αν τον σκάβαμε μερικά χρόνια πριν θα ήταν ένα ακόμη εύρημα αλλά είναι οι καιροί ζόρικοι και η πολιτική εξουσία επένδυσε στην παραγωγή συναισθήματος. Ο πρωθυπουργός ο ίδιος, υπουργοί και ένα σμάρι πολιτικολογούντων επένδυσαν το μέλλον τους στο ένδοξο παρελθόν και κυρίως σε έναν και μόνον νεκρό από αιώνες. Καλλιέργησαν προσδοκίες, πότισαν επιθυμίες με ανεδαφικές υποθέσεις αφού δεν έχουν τίποτα άλλο να πουν για το σήμερα και το αύριο της χώρας. Δήθεν πως ο νεκρός είναι αυτός που ξεψύχησε στη Βαβυλώνα, ο νεκρός που όλοι ψάχνουν. Και τι δεν είπαν, μήνες τώρα. Πως είναι ασύλητος το τάφος, πως δεν περιμέναμε τζάμπα δυό χιλιάδες χρόνια και βάλε. Ανασύρθηκε όλη η βασιλική γενεαλογία, σύζυγοι, επίσημες και ανεπίσημες, διάδοχοι, στρατηγοί, θησαυροφύλακες, ναύαρχοι, βασιλομήτορες. Όλα αυτά όμως είναι λεπτομέρειες αν ο νεκρός δεν είναι ο Ένας. Όλα τα άλλα, όσες υποθέσεις κι αν γίνονται θα αφήσουν μια στυφή γεύση. Αλλά αυτό είναι αδύνατο. Το ξέρανε από την πρώτη στιγμή αλλά ήταν μια βολική λύση. Αν οι μετρ της οφλαμαπάτης εξαφανίζουν το άγαλμα της Ελευθερίας και το Ταζ Μαχάλ αυτοί εμφάνισαν για μια στιγμή τον Αλέξανδρο. Όμως αν κάτι τέτοιο αποδεικνυόταν τότε θα έπρεπε να πετάξουμε στη φωτιά όλα τα βιβλία που έχουν γραφεί μέχρι τώρα, αφού, αν γι αυτό το θέμα μας έχουν διηγηθεί ψέματα, τότε, αφερέγγυα είναι και όλα όσα ξέρουμε ήδη για τον Αλέξανδρο.
Ωστόσο αυτά που ξέρουμε δεν σηκώνουν αμφιβολίες όσο κι αν επιθυμούμε κάτι διαφορετικό. Οι στρατηγοί του Αλέξανδρου, οι άνδρες που διακινδύνευσαν μαζί του στα πεδία άγριων μαχών, εξάντλησαν την ενεργητικότητά τους στην αλληλοεξόντωση. Ο Πτολεμαίος άρπαξε την σωρό από τον Αρριδαίο που δεν έστεκε καλά στα μυαλά του, έσφαξε στις όχθες του Νείλου τον σοβαρό διεκδικητή Περδίκα κι έστησε μια δυναστεία για διακόσια χρόνια. Μια δυναστεία στην Αίγυπτο που έπεσε από τους Ρωμαίους εκατό χρόνια αργότερα από την Μακεδονία.
Στον τάφο της Αμφίπολης δεν υπήρχε ούτε ίχνος κινητού ευρήματος. Λεηλατήθηκε με τρόπο που δείχνει οργάνωση και ηρεμία που δεν έχουν οι αρχαιοκάπηλοι όλων των αιώνων. Την έχουν μόνο οι εξουσιαστές που κάνανε ως γνωστό πλιάτσικο κανονικό όπου μπορούσαν και στις νεκροπόλεις φυσικά για ανάγκες των θησαυροφυλακίων τους. Μάρμαρα αποκόβονταν από τον περίβολο ακόμη και τον περασμένο αιώνα για να φτιαχτεί το φράγμα και η τεχνητή λίμνη της Κερκίνης και ξαναφαίνονται σήμερα που υποχώρησαν λίγο τα νερά. Το πλιάτσικο ήταν διαχρονικό και ευχαριστημένοι να είμαστε με αυτά που σώθηκαν. Είναι δύσκολο έως αδύνατο είναι να μάθουμε την ταυτότητα του νεκρού. Μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε. Ας φωνασκούν όσο θέλουν στις τηλεοράσεις και στα φέης μπουκ ημεδαπής και αλλοδαπής σχετικοί και άσχετοι. Ας αναλύσουν όσο θέλουν το DNA. Δεν υπάρχει ούτε ένα στοιχείο που να απαντά στο μεγάλο ερώτημα. Ούτε ένα. Όσα κουβεντιάζονται είναι μόνο οι επιθυμίες όσων κυκλοφόρουν γύρω από την μνήμη του Αλέξανδρου σαν τις αλογόμυγες στον Βουκεφάλα.
Κι από την άλλη, είναι η Ροζέτα στον κομήτη Τσούρι. Τι σχέση έχει με όλα αυτά; Είναι η ειρωνεία της ιστορίας που κρυφογελάει. Η Ροζέτα είναι γνωστή ως στήλη που επειδή ήταν γραμμένη στα αρχαία ελληνικά και στα αρχαία και δημώδη αιγυπτιακά επέτρεψε στον Σαμπολιόν να αποκρυπτογραφήσει τα ιερογλυφικά. Η στήλη της Ροζέτας βρέθηκε στο νησί Φίλια, την πήρε ο Ναπολέων και κατέληξε στο Βρετανικό Μουσείο. Η στήλη έχει κατασκευασθεί το 176 π.Χ. επί βασιλείας Πτολεμαίου Έ του επικαλούμενου και Επιφανή, ο οποίος παντρεύτηκε την πρώτη Κλεοπάτρα, κι ύστερα από χρόνια και χρόνια, από Πτολεμαίο σε Πτολεμαίο φτάσαμε ο τελευταίος της δυναστείας να είναι… Κλεοπάτρα, που έμεινε στην ιστορία μόνο για τους έρωτές της με Μάρκο Αντώνιο και τον Ιούλιο Καίσαρα. Αλλά η στήλη της Ροζέτας τι διηγείται; Εδώ συναρτάται πλήρως η ειρωνεία. Η στήλη τοποθετήθηκε για να αναγγείλει μια αμνηστία για φυλακισμένους και κυρίως για οφειλέτες. Η αμνηστία και κυρίως η διαγραφή χρεών δόθηκαν από τον Πτολεμαίο Ε’ το 196 π.Χ. και αναγγέλλονται στην στήλη. Οι Πτολεμαίοι, εξάλλου, είχαν θεσμοποιήσει την διαγραφή χρεών, κατά μέσο όρο, σχεδόν ανά επταετία.
Δεν είναι πια μόνο ειρωνεία. Είναι ιστορικός σαρκασμός. Μια χώρα βυθισμένη οικονομικά ποντάρει το μέλλον της σε έναν σκελετό, που τον έκλεψε ένας διάδοχος, η δυναστεία του οποίου διέγραφε χρέη ενώ, τα δικά μας, είναι γραμμένα σε αγγλικό δίκαιο και η στήλη της διαγραφής τους ταξιδεύει δισεκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά, πάνω σε ένα κομήτη, αλλά οι χρεωμένοι ελπίζουν να πέσει πάνω στα κεφάλια των δανειστών τοκογλύφων, την ίδια στιγμή που η Ροζέτα θα προσεδαφίζεται στην Αμφίπολη και θα λύνει τα μάγια για λογαριασμό μας. Με το συμπάθιο αλλά τα παραμύθια των προγόνων στις προϊστορικές τούμπες ήταν κοντύτερα στην αλήθεια κι ας έβλεπαν τ’ αστέρια αμήχανοι.
* Ο δημοσιογράφος του ρ/σ “Στο Κόκκινο 93,4” Απόστολος Λυκεσάς αρθρογραφεί καθημερινά στο alterthess.gr. Ακούστε ζωντανά στο “Κόκκινο 93,4” την εκπομπή “Ορθά- Κοφτά” με τον Απόστολο Λυκεσά Δευτέρα- Παρασκευή 11:00- 12:00.