«Άγρια συμμορία» του Σαμ Πέκινπα
από τον Γιάννη Ν. Γκακίδη
Εμβληματικό γουέστερν που ξεφεύγει από τα εγνωσμένα πλαίσια του είδους, τόσο ιδεολογικά, όσο και αισθητικά. Η αποτύπωση της βίας καταγράφεται , σε χορευτικό ρυθμό, με άφθονο αίμα να ρέει μέχρι τελευταίας ρανίδας. Η «Άγρια Συμμορία» δεν είναι παρά η απεικόνιση της Άγριας Δύσης. Και η Δύση εξακολουθεί, παρά τις όποιες πολιτισμικές δρασκελιές της, να είναι άγρια. Μας το τονίζει η χαριστική βολή στον αρχηγό της συμμορίας, τον Πάικ, που δίνεται από έναν πιτσιρικά. Αν θέλετε το ανάγετε και στον ευρύτερο ανθρώπινο πολιτισμό, η αγριότητα του οποίου εξακολουθεί να υφίσταται. Την αγριότητα δε αυτή, της Δύσης τη βιώνουμε σήμερα σε άλλες μορφές μεν, αλλά το ίδιο άγριες, ως προς τις συνέπειες της. Οι ήρωες του Πέκινπα, δείχνουν να θέλγονται από τον τυχοδιωκτικό χαρακτήρα της ζωής που, έχουν επιλέξει, αναγκαστικά ή με ιδία βούληση. Ανάμεσά τους ωστόσο, υπάρχουν και αυτοί που φέρουν την μελαγχολία της απογοήτευσης και της αποστέρησης. Ο θάνατος του «έρωτα» για τον Πάικ είναι κομβικό σημείο στη ζωή του και δείχνει να τον έχει στιγματίσει. Η ομάδα είναι πολύ σημαντικό πράγμα για τα μέλη της συμμορίας του Πάικ. Γι’ αυτούς η ομάδα είναι η αναφορά στην οικογένεια, τη δική τους οικογένεια. Ο ρεαλισμός στα όρια του κυνισμού, αλλά και ο συναισθηματισμός έχει και τούτος το μερίδιό του σε αυτή την ιδιότυπη βιοποριστική συνύπαρξη. Εξάλλου παρά τις όποιες κορώνες, ρεαλισμού και προσήλωσης στο όνειρο της φυγής δια του χρήματος, η ίδια η ομάδα θα πέσει αύτανδρη και ηρωικά υπακούοντας στο θυμικό της. Στη ζυγαριά του απολογισμού στο τέλος βαραίνει η φιλία, απέναντι σε οποιοδήποτε υλικό αγαθό. Στο διάολο και τα πουγκιά με τον χρυσό. Ως προς το αισθητικό κομμάτι με την καταγραφή της βίας, με τη γοητευτική χρήση του slow motion, ενυπάρχει ο κίνδυνος της ωραιοποίησης. Αλλά με προσεκτικότερη ματιά, μάλλον έχει τη λειτουργία της αποτροπής. Ο Πέκινπα γίνεται ηθελημένα εμφατικός, επειδή ο στόχος του είναι αποτρεπτικός. Έχοντας στις φλέβες του ινδιάνικο αίμα, σίγουρα έφερε μέσα του μεταφερόμενες μνήμες βίας που, ασκήθηκε στους προγόνους του. Δεν τον απασχολεί μόνο η ζωή, αλλά και ο θάνατος, ο οποίος δείχνει να του τριβελίζει το μυαλό. Το έδειξε αργότερα και με το «Φέρτε μου το Κεφάλι του Αλφρέντο Γκαρσία». Εξάλλου κι αυτός δεν είναι παρά μέρος της ζωής, έστω σε θέση επιλόγου. Ο θάνατος, που πρέπει στους άνδρες, οφείλει να είναι ηρωικός. Είναι αλήθεια πως ο θάνατος των ηρώων έχει μιαν ομορφιά, άγρια μεν, αλλά γοητευτική. Αυτή η επιμονή της μάχης μέχρι τελευταίας ρανίδας, μοιάζει με άρνηση του θανάτου. Αν η τελευταία επιχείρηση της συμμορίας σημαίνει κατά δήλωσή του αρχηγού τους, απόσυρση σε μιαν ήσυχη ζωή, εντούτοις όλα θα έρθουν τούμπα, όταν το θυμικό προς χάριν της φιλίας, υπερκεράσει τη λογική. Η τελική μάχη δεν είναι παρά μια μυσταγωγία θανάτου. Βέβαια πριν τον θάνατο, προβάλλεται η βία, μια κλιμακούμενη βία που, δεν φαίνεται να αιτιολογείται. Θα έλεγε κανείς μια αναίτια βία. Ε αυτό το αναίτιο είναι και το έρεισμα για αποτροπή της βίας. Και όσο πιο αναίτια φαίνεται, τόσο πιο αποδιωχτική γίνεται. Στο επίκεντρο της ιστορίας είναι οι άνδρες και η ταινία φαίνεται να απευθύνεται σε άνδρες. Και ενώ καίγεται το πελεκούδι, βλέπουμε τις περιφερόμενες βιοποριστικές πουτάνες, να σαλιαρίζουν για τον επιούσιο. Η καταγραφή του βασανισμού του Άνχελ και η διασκέδαση του κοινού με συμμετοχή παιδιών, θυμίζει ρωμαϊκή αρένα και φυσικά έχει αποτρεπτική λειτουργία. Αυτό ωστόσο για τη συμμορία του γέρο Πάικ, θα είναι το έναυσμα υπεράσπισης της τιμής και της αξιοπρέπειας του φίλου και κλιμάκωση της βίας στο δρόμο μιας τιμημένης αυτοχειρίας.
Δεξιοτεχνική σκηνοθετική καθοδήγηση όχι μόνο για το εξαιρετικό αισθητικό αποτέλεσμα της αιματηρής βίας, αλλά και για το σασπένς που προσφέρει σε επιμέρους σκηνές, όπως αυτής της χειρουργικής επιχείρησης κατάληψης του τρένου.
Η μαεστρία του Πέκινπα είχε τη συνδρομή του μαγικού διευθυντή φωτογραφίας Λουσιέν Μπάλαρντ. Στο συνολικό αποτέλεσμα και η εξαιρετική ερμηνευτική παρουσία των: Ουίλιαμ Χόλντεν, Έρνεστ Μπόργκναϊν, Ρόμπερτ Ράιαν, Έντμοντ Ο’ Μπράιαν, Γουόρεν Όουτς, Τζέιμ Σάντσεζ, Εμίλιο Φερνάντεζ.
* Η Άγρια συμμορία προβάλλεται από την Ταινιοθήκη της ΕΡΤ-3 τη Δευτέρα 8 Σεπτεμβρίου στις 21:00 στην Αγγελάκη 14.