Μία μέρα πριν τον δεύτερο γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών και ενώ υποψήφιοι μοίραζαν υποσχέσεις για την ανάπτυξη που έφτασε ή θα φτάσει στις ζωές μας, στο «Πάρκο Τσέπης», σε έναν μικρό χώρο μη δομημένης γης στην οδό Αγαπηνού στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, συλλογικά εγχειρήματα της πόλης συζητούσαν για την αποανάπτυξη!
Γράφει η Σταυρούλα Πουλημένη
Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα δράσης για την αποανάπτυξη και στο πλαίσιο δράσεων που έγιναν σε όλο τον κόσμο, η Πρωτοβουλία Γειτονιάς της Αλεξάνδρου Σβώλου, η ΚονS2επτ, οι Περιβολάρηδες της Θεσσαλονίκης, η Βιο.Με., το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας, το Bίος Coop και ο Φάρος του Κόσμου καλούσαν την 1η του Ιούνη σε ένα Πικ-Νικ Αποανάπτυξης το οποίο έφερε κοντά ανθρώπους από τη γειτονιά -και όχι μόνο- για να μοιραστούν ιδέες που οδηγούν σε μία κοινωνία με περισσότερη περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική δικαιοσύνη. Εκτός από τα εργαστήρια, τις εκθέσεις φωτογραφίας και τα παιχνίδια του κόσμου, όσοι και όσες ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα έφαγαν και ήπιαν, τα παιδιά έπαιξαν σε ένα τόσο απλό και αυτονόητο- ίσως όμως όχι και τόσο- πικ-νικ!
Το Πάρκο Τσέπης δημιουργήθηκε τον Οκτώβριο του 2017 από την «Πρωτοβουλία Γειτονιάς της Αλεξάνδρου Σβώλου» που αποφάσισε να αξιοποιήσει ένα εγκαταλελειμμένο οικόπεδο και να το μετατρέψει σε έναν χώρο συνύπαρξης των κατοίκων της γειτονιάς. «Η ιδέα προήλθε μέσα από την διοργάνωση “Δείπνο της Άνοιξης” που γίνεται μία φορά το χρόνο στη γειτονιά και την ανάγκη οι συναντήσεις αυτές να βρουν μια πιο μόνιμη βάση, στη λογική της ανάκτησης του δημόσιου χώρου. Το πάρκο δημιουργήθηκε μέσα από διαδικασίες συμμετοχικού σχεδιασμού και ήδη έχουν γίνει πολλά πράγματα όπως εργαστήρι φυσικής δόμησης, έχουν ενισχυθεί οι δράσεις και με καινούργια άτομα, ενώ κάνουμε νέα βήματα με την κατασκευή ενός ξυλόφουρνου, μιας ψησταριάς, φυτεύσεις των παρτεριών κ.ά.» λέει ο Βαγγέλης Χατζής μέλος της Πρωτοβουλίας της Γειτονιάς Αλεξάνδρου Σβώλου.
«Θέλουμε να δώσουμε χώρο για να αλληλεπιδρούν οι άνθρωποι. Έτσι, με πρωτοβουλία πολλών εγχειρημάτων εκθέσαμε φωτογραφίες παιδιών Ρομά από τον “Φάρο του Κόσμου”, που χρησιμοποιούν τη φωτογραφία ως μέσο μάθησης, οι Περιβολάρηδες έκαναν γεύμα με λαχανικά και τουρσιά, το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας διοργάνωσε παιχνίδια απ’ όλο τον κόσμο, η ΒΙΟΜΕ έκανε εργαστήρια για φυσικά καθαριστικά, υπήρξε γενικά μια ποικιλία δράσεων στις οποίες ενεπλάκησαν και πολλοί περαστικοί» συμπλήρωσε ο Σωτήρης Διττόπουλος, λέγοντας πως οι συνελεύσεις της γειτονιάς γίνονται εντός του πάρκου ενώ τα Σαββατοκύριακα συνεχίζονται οι εργασίες καθώς το πάρκο είναι ακόμη υπό κατασκευή.
Τόσο τα εγχειρήματα που συμμετείχαν όσο και η ίδια η Πρωτοβουλία Γειτονιάς της Αλεξάνδρου Σβώλου προχώρησαν στη δράση αυτή θεωρώντας ότι το πάρκο ως ένα αστικό πείραμα νοηματοδοτεί πολύ καλύτερα μία γιορτή για την αποανάπτυξη.
Το γιατί συμβαίνει αυτό μας εξήγησε ο Γιώργος Μελισσουργός από την ΚΟΙΝΣΕΠ-ΚονS2επτ: «Στη συζήτηση για την αποανάπτυξη τίθεται το θέμα της μείωσης της κατανάλωσης και της παραγωγής που αυξάνει την ευημερία και σέβεται τις οικολογικές συνθήκες του πλανήτη, αλλά όλα αυτά εντός ενός συμβιωτικού πλαισίου. Το πάρκο είναι μια υποδομή που αν και το διαχειρίζεται η Πρωτοβουλία της Γειτονιάς Αλεξάνδρου Σβώλου είναι διατεθειμένη να το ανοίξει ευρύτερα και να αποτελέσει έναν χώρο συνάντησης και επικοινωνίας μεταξύ διαφορετικών εγχειρημάτων, συλλογικοτήτων και ατόμων της πόλης».
Κατά τη διάρκεια του σχετικού εργαστηρίου τέθηκε το ερώτημα: «Τι σημαίνει η αποανάπτυξη για μας;» το οποίο χωρίστηκε σε διάφορες δράσεις. Μία από αυτές ήταν η προβολή της ταινίας «The impossible hamster and economic growth», όπου γίνεται μία εισαγωγή στην κριτική στην ανάπτυξη και την μεγέθυνση, ότι δεν γίνεται να μεγαλώνουμε επ’ άπειρον σε έναν πλανήτη με περιορισμένους οικονομικούς πόρους. Πρόκειται για μία γαλλική σχολή σκέψης από την οποία προέρχεται ένας από τους βασικούς θεωρητικούς της αποανάπτυξης, ο Serge Latouche.
«Παίζουμε με τον ορισμό της αποανάπτυξης καθώς η έννοια αυτή δεν έχει έναν μονοδιάστατο ορισμό. Σε αυτό το πλαίσιο επιλέξαμε το “Research and Degrowth”, πήραμε τον ορισμό που είναι μεταφρασμένος στα ελληνικά και σχολιάζαμε. Στην διαδικασία αυτή ο κόσμος μπορούσε να ταυτιστεί με ένα μεγάλο μέρος του ορισμού, κάτι που επιβεβαιώνει έρευνες που έχουν γίνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο κυρίως με τις κριτικές στην κατανάλωση, ότι δηλαδή η κατανάλωση δεν είναι πανάκεια για την ευημερία και ότι υπάρχουν και άλλες μεταβλητές για το πώς μπορούμε να είμαστε ευτυχισμένοι και ολοκληρωμένοι άνθρωποι».
Πόσο εύκολο όμως είναι να μιλάει κανείς για αποανάπτυξη σε καιρούς κρίσης και ενώ ένα μεγάλο κομμάτι του δημόσιου λόγου κατακλύζεται από κυβερνητικές και αντιπολιτευτικές υποσχέσεις περί οικονομικής ανάπτυξης ως συστατικό στοιχείο μιας ευημερούσας κοινωνίας;
«Η αποανάπτυξη είναι μία λέξη – βόμβα. Έρχεται προβοκατόρικα να ανοίξει συζητήσεις. Όταν μιλάμε για ανάπτυξη, διερωτόμαστε για ποιον, είναι δίκαιη, σέβεται τις οικολογικές συνθήκες του πλανήτη;. Υπάρχουν πολλές κριτικές που λένε ότι μπορεί να μη χρειαζόμαστε την ανάπτυξη, ότι μπορούμε να αποαποικιοποιήσουμε το φαντασιακό μας. Εύστοχα φέρνει ένα παράδειγμα ο Κορνήλιος Καστοριάδης, που μιλάει για τη χώρα των παππούδων του, την Ελλάδα -όταν δεν είχε “φτάσει” ακόμη η έννοια της προόδου- οι οποίοι προτού πεθάνουν συνέχιζαν να φυτεύουν μία ελιά ενώ ήξεραν ότι δεν θα πάρουν ποτέ το λάδι ή τις ελιές από εκεί. Το έκαναν για τους επόμενους» απαντάει ο Γ. Μελλισουργός, διερωτόμενος «αν η ανάπτυξη έρθει έτσι όπως μας την λένε, θα μας ωφελήσει; Πώς μπορούμε να αναπτυχθούμε σε έναν πλανήτη με περιορισμένους πόρους;»
Η αποανάπτυξη, σύμφωνα με τον ίδιο, δεν αφορά μόνο ένα αδιόρατο μέλλον αλλά μπορεί να ενταχθεί εντός ενός συνόλου πολιτικών που προσπαθούν να φέρουν τα μέλλοντα στο εδώ και το τώρα. «Αυτό που συζητήσαμε είναι κάποιες στρατηγικές για να φτάσει κανείς στο μέλλον που θέλει, μία από αυτές είναι ο εναντιωματικός ακτιβισμός. Είναι κάτι που το ξέρουμε στην Ελλάδα και το εξωτερικό από τα κινήματα ενάντια στις εξορύξεις και συνδέεται με την περιβαλλοντική δικαιοσύνη ή αλλιώς την περιβαλλοντική αδικία. Μια άλλη στρατηγική μιλάει για την οικοδόμηση εναλλακτικών. Στη Θεσσαλονίκη στα χρόνια της κρίσης δημιουργήθηκε ένας πρώτος πυρήνας που έχει αρχίσει να δικτυώνεται είτε μιλάμε για εγχειρήματα Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, συνεργατικά όπως η ΒΙΟΜΕ, το Βίος coop, οι Ακυβέρνητες Πολιτείες, το Εκλεκτίκ ή και άτυπα εγχειρήματα όπως η ΠΕΡΚΑ, το Πάρκο Τσέπης. Επιπλέον, βασικό μέλημα όσων ασχολούνται με την αποανάπτυξη είναι ένας “μη ρεφορμιστικός ρεφορμισμός”, κάποιες αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο, αλλαγές που έρχονται με διαδικασίες από τα κάτω και είναι ευρύτερα αποδεκτές από την κοινωνία».
Σημαντική πλευρά της όλης συζήτησης ήταν ακόμη ότι, ενώ η αποανάπτυξη αντιλαμβάνεται τα όρια που υπάρχουν, δεν συνιστά ένα καταστροφολογικό σενάριο, κάτι που τελευταία κερδίζει χώρο στον δημόσιο λόγο. Όπως καταλήγει ο Γιώργος Μελλισουργός «αντίθετα προτείνει εναλλακτικές στο πώς θα μπορούσαμε να δράσουμε εδώ και τώρα από το κοινοτικό επίπεδο μέχρι και σ΄αυτό των δημόσιων πολιτικών, εθνικών και ευρωπαϊκών. Ότι πάντα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας ότι ο πλανήτης έχει κάποια όρια, ότι πρέπει να μοιράζονται οι πόροι με δίκαιο τρόπο δημοκρατικά και στο τέλος τέλος ότι όλο αυτό το κάνουμε για να ζούμε καλύτερα».