Και μετά εκείνος… από- συγκροτήθηκε. Όταν γινόταν αναφορά στις μεγάλες πρωτοπορίες του `70, η από- προσωποποίηση έδειχνε ως κύριο σύμπτωμα. Ο Ανθρωπάκος (1977) του Μονιτσέλι είναι πολύ κοντά στον Ένοικο (1970) του Πολάνσκι. Όταν στο εκπληκτικό φιλμ του τελευταίου το τέλος έρχεται με μια κραυγή που θυμίζει σειρήνα, φαίνεται ως ο Μονιτσέλι να παραλαμβάνει τούτο το στρίγκλισμα και να το μετατρέπει σε ύποπτο, επικίνδυνο ψίθυρο.
Κι αν οι φιλολογίζοντες φιλοσοφούντες μπορούν να γράψουν για τη μοναξιά των μεγαλουπόλεων, την εχθρότητα του τσιμέντου, το επικίνδυνο του απρόσωπου. Τους, όμως, γλιστράει (λέτε ασυνείδητα;) ένας «υδράργυρος» άκρως θανατηφόρος (έτσι ή αλλιώς).
Η έκρηξη των πτωματικών αερίων (τι φρικαλέο εύρημα) είναι η σουρεαλιστική αναφορά του Μονιτσέλι (τιμητική προς τους Φερέρι και Μπουνιουέλ) πως τινάζεται στον αέρα μια κοινωνία ζόμπι, συναισθηματικών πτωμάτων, ψυχικά δέσμιων σε μια αφασική καταστολή. Αν ο πολιτισμός τελείωσε (δες Μεγάλο φαγοπότι), τότε ας ανατινάξουμε αυτούς που τον διέλυσαν, δηλαδή τον μικροαστό με την ιδεολογία του. Και φυσικά κάθε μικροαστός ή μικροαστή (εσείς) θα προλάβει να δηλώσει πως η από- συγκρότησή του υπήρξε περιστασιακή, όταν διέπραξε τα κορυφαία ολισθήματά του. Κι ακόμα θα σας εξομολογηθεί:
1.Το `κανα για το παιδί μου (κατά το Αμάρτησα για το παιδί μου).
2.Το `κανα για το άδικο.
3.Το `κανα γιατί έξω στην κοινωνία υπάρχει ατιμωρησία.
4.Το `κανα γιατί για μένα το παν είναι η οικογένεια.
5.Το `κανα για να βολέψω το αγόρι μου.
6.Το `κανα για να εκδικηθώ.
7.Το `κανα για να ισοφαρίσω τη θλίψη μου.
Είναι τυχαίο πως ο μικροαστός της ταινίας (Σόρντι) έχει και μια παράλυτη γυναίκα; Ο Μονιτσέλι, αθροίζει κοινωνικό φασισμό (παρόλο ότι ο ήρωάς του υπήρξε αντιστασιακός), η σύζυγος παράλυτη (ο νοών νοείτω) και διακοσμητική, κι ο γιος φλωράκι. Δέσαμε.
Κι άμα κοιτάω δίπλα μου τέτοιες οικογένειες, βλέπω με το τηλέφωνο στο χέρι αγωνίες του στιλ πώς θα ταχτοποιήσουμε το παιδί, για να συνεχίσει τη δική μας πορεία, δηλαδή τη διαδρομή του σαλιαγκού, την ηρεμία του θανάτου, την αδιαφορία για τα κοινά.
Θέλει κουράγιο να δεις αυτή την ταινιάρα και να μην αυτοκτονήσεις μετά, βλέποντας τις τεράστιες ομοιότητές σου με τον πάτερ- φαμίλια.
Θέλει πολλή ελπίδα για να πιστέψεις πως όσοι τη δουν, μπορούν να αλλάξουν ανατρεπτικά.
Θέλει, όμως σύγκριση να νιώσετε γιατί ποτέ μα ποτέ η Ελλάδα δεν θα αλλάξει, αν δεν συγκροτηθεί με πλατιά πλειοψηφία, που δεν θα υποχωρήσει με τίποτα μπρος στο ποτάμι της Ιστορίας, όταν της κόψεις τα προνόμια.
Η ταινία του Μονιτσέλι με φοβίζει. Με τρομάζει ο παγωμένος, μολυβί ουρανός της, τα απαλά, αλαφροΐσκιωτα βήματα του μικροαστού (διαθέτει και ένα φθηνό αυτοκίνητο μικρού κυβισμού και ένα μικρό εξοχικό. Σας θυμίζουν τίποτα όλα αυτά;) Αγωνιώ από τις σκοτεινές γωνίες, από το σπίτι με την παράλυτη, φοβάμαι σφαιριστήρια και καφέ, γιατί κρύβουν σκιές και κινδύνους.
Και στο τέλος ο Μονιτσέλι ξεχνάει Φερέρι και Μπουνιουέλ και πάει κατ’ ευθείαν στον Γουάιλερ (Ο συλλέκτης), αλλά και στο αμερικανικό, ψυχοπαθολογικό θρίλερ. Τόσο επικίνδυνο και διεφθαρμένο τέλος δεν ξανάγινε. Μικροαστός, μετά φασίστας (η αυτοδικία είναι κοινωνικός φασισμός), αποσυ- συγκρότηση, από- προσωποποίηση, ψυχοπάθεια, ιδέες μεγαλείου, άνοδος στο επίπεδο του θεϊκού, λειτουργία ως δικαστή- τιμωρού..
Η πορεία είναι ξεκάθαρη. Το περιστασιακό συγκροτείται ως μόνιμο, ως μια καρπεντερίστικη απειλή (Ζουν ανάμεσά μας) και το οικείο σκοτάδι που μας σκεπάζει στον πελώριο τάφο της χώρας, όπου τα πάντα είναι ήρεμα, αφασικά, α- νόητα, σηπτικά, κατεσταλμένα.
* Ο Ανθρωπάκος προβάλλεται από την Ταινιοθήκη της ΕΡΤ-3 τη Δευτέρα 15 Σεπτεμβρίου στις 21:00 στην Αγγελάκη 14.