Η φράση του τίτλου, δανεισμένη από τους indignados της Puerta del sol της Μαδρίτης, συμπυκνώνει μια αλήθεια για το συστημικό χαρακτήρα του αδιεξόδου στο οποίο φαίνεται να έχει περιέλθει ο κόσμος.
Η κρίση δεν είναι του καπιταλισμού, κρίση είναι ο καπιταλισμός. Που σημαίνει πως η λύση της κρίσης είναι ισχυρά συνδεδεμένη με την υπέρβαση του καπιταλισμού, με μια συστημική μεταβολή ιστορικής κλίμακας.
Δεν είναι μόνο το γεγονός πως η τελευταία οικονομική κρίση, η οποία το 2008 έφερε το παγκόσμιο σύστημα στα πρόθυρα της κατάρρευσης, έχει αντικειμενικά γελοιοποιήσει τη καπιταλιστική οικονομολογική σοφία. Δεν είναι, ακόμη, το δεδομένο, για όποιον έχει μάτια να δει, πως είναι ακριβώς η καπιταλιστική λογική που κάνει όλο και περισσότερο ανεπίλυτα τα οικολογικά, ενεργειακά και διατροφικά προβλήματα του πλανήτη, απειλώντας τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού με διαρκή επιδείνωση των όρων ζωής. Είναι και που όλα αυτά συμβαίνουν ακριβώς τη στιγμή που ο καπιταλισμός «τέλειωσε την ιστορία» εδώ και 25 χρόνια μένοντας χωρίς αντίπαλο και αποκτώντας στη διάθεσή του το σύνολο της γήινης επικράτειας και πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια νέων εργατικών χεριών προς εκμετάλλευση.
Για να αποδειχτεί πως, όσο «καθαρότερος» γίνεται, τόσο επαυξάνονται τα αδιέξοδα και οι διακινδυνεύσεις. Για να αποδειχτεί, δηλαδή, πως είχε δίκιο ο Μαρξ όταν έγραφε πως το όριο του κεφαλαίου είναι το ίδιο το κεφάλαιο, πως η λογική μιας παραγωγής με αποκλειστικό γνώμονα το κέρδος είναι ιστορικά καταδικασμένη αφ’ εαυτής.
Είναι, όμως, καλά νέα αυτά; Η απάντηση, νομίζω, είναι εξαρτάται.
Γιατί, αν δεν συμβούν αυτά που πρέπει να συμβούν, το μέλλον, μάλλον, προβλέπεται ζοφερό. Όλοι μπορούμε να διαπιστώσουμε πόσο κοντά βρίσκονται μείζονες πολεμικές απειλές σε ολόκληρο τον κόσμο, πόσο ο ανοιχτός ναζισμός επανακάμπτει ως «απάντηση στο σάπιο πολιτικό σύστημα» σε πολλές γωνιές του πλανήτη. Και όλοι μπορούμε να αντιληφθούμε τη σημασία της ερώτησης «πόσα αεροπλανοφόρα θα χρειαζόμασταν αν κατέρρεε η παγκοσμιοποίηση;». που θέτει η επισημότατη βρετανική Επιθεώρηση Στρατηγικής Ασφάλειας και Άμυνας.
Γιατί, όμως, τα δεδομένα κακά για τον καπιταλισμό μαντάτα έχουν βρει τόσο απροετοίμαστους τους αντικαπιταλιστές;
Νομίζω πως η βασική αιτία είναι το γεγονός ότι η πολύμορφη καπιταλιστική κρίση βρήκε τους ιστορικούς πολιτικούς αντιπάλους του συστήματος να μπουσουλάνε ακόμα μετά από μια περίοδο καταστροφικής ήττας, που έθετε υπαρξιακού τύπου ερωτήματα.
Ο Ήγκλετον αναρωτιόταν μήπως η τελική μάχη για τους κομμουνιστές είχε ήδη δοθεί στην πρώτη μεσοπολεμική εποχή των εργατικών επαναστάσεων και η ευκαιρία είχε οριστικά χαθεί, ο Τζέημσον θεωρητικοποιούσε μια κατάσταση, στην οποία ήταν ευκολότερο να συλλάβουμε το τέλος του κόσμου παρά το τέλος του καπιταλισμού, ενώ ο Ζίζεκ ισχυριζόταν πως είναι αδύνατο να ξεφύγουμε από την καπιταλιστική πνευματική συνθήκη, που άλλοι την εννοιολόγησαν ως μεταμοντέρνα, στο μέτρο που εμείς οι ίδιοι συμμετέχουμε ενεργητικά, «συνειδητά», στην αναπαραγωγή της.
Όπως καλά το θέτει ο Μέισον[1], «[μ]έχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’90 η μαζική κουλτούρα στη Δύση είχε διαποτιστεί από αυτό το πνεύμα της ανικανότητας. Στο μέλλον οι ιστορικοί του κινηματογράφου θα αναγνωρίζουν το θέμα αυτό ως κυρίαρχο στις ταινίες του Χόλλυγουντ του 2000. Από το Μάτριξ και το Ζωντανή Μετάδοση: The Truman Show ως την Τριλογία του Μπορν, από την Αιώνια Λιακάδα ενός Υπέροχου Μυαλού σε ταινίες τόσο διαφορετικές όσο το Άβαταρ και το Inception. Όλες διαπερνώνται από την ιδέα της «χειραγωγήσιμης συνείδησης», από την υποψία πως ο ήρωας βρίσκεται παγιδευμένος μέσα σε ένα κακόβουλο σύστημα που ελέγχει το μυαλό του και το οποίο δεν μπορεί να νικήσει. Δεν πρόκειται για τον εξωγενή έλεγχο που περιέγραψε ο Όργουελ στο 1984, αλλά για μια εκ των προτέρων προγραμματισμένη εναλλακτική πραγματικότητα εναντίον της οποίας ο ήρωας αδυνατεί να αξιοποιήσει βασικές ανθρώπινες αξίες, όπως η αγάπη και η αξιοπρέπεια».
Σε ό,τι αφορά την Αριστερά, η ίδια συνθήκη παρήγαγε αισθήματα παραίτησης και ματαιότητας, με συνέπεια η σκέψη για το μέλλον και τις αντικαπιταλιστικές εναλλακτικές να υποκαθίσταται από εκλογικεύσεις της ιστορικής ήττας. Καμιά συνεκτική εναλλακτική δεν ήταν, στην πραγματικότητα, νοητή.
Κι ύστερα ήρθαν τα subprimes. Ο Γκρήνσπαν αναλύθηκε σε κλάματα. Η Ελισάβετ ρωτούσε τους LSE -δες πως κι αποδείχτηκαν τόσο βλάκες. Και το επερχόμενο χάος έκανε το Νταβός να τρέμει.
Ισχυρίζομαι πως, σε ό,τι αφορά τις ουσιώδεις προοπτικές του συστήματος, βρισκόμαστε στην ίδια φάση. Όσο κι αν φαίνεται πως ο ultra αυταρχικός νεοφιλελευθερισμός έχει κατισχύσει, κάθε άλλο παρά έχουμε μια οριστική κατάσταση.
Και θα το αντιληφθούμε έτσι αν υπερβούμε τις σταθερές της Αριστεράς της «μεταμοντέρνας συνθήκης». Αν αρχίσουμε να «ξαναπιστεύουμε» στον κομμουνισμό, αν δείχνουμε διαρκώς τον καπιταλισμό και επενδύουμε στην «δημιουργική καταστροφή» του, όπως αυτός πάγια επιβιώνει κι αναπαράγεται μέσω της δικής μας καταστροφής.
Ο παγκόσμιος κύκλος των εξεγέρσεων των τελευταίων χρόνων ίσως αποδειχτεί περισσότερο αποτελεσματικός τελικά από ό,τι εκείνος του 1848 ή του 1968. Όσο κι αν πολλοί ριζοσπάστες κρατούν μικρό καλάθι και «κριτική απόσταση», νομίζω, θα πρέπει να προσέξουμε σ’ αυτές αυτά που είναι «δευτερεύοντα» ή «απολίτικα», περισσότερο από τα «κλασικά επαναστατικά εικονογραφημένα», προκειμένου να συγκροτήσουμε τις προγνώσεις και τις προσδοκίες μας. Για να δώσω ένα μόνο παράδειγμα, οι πορείες των Παλαιστινίων εφήβων στη Γάζα που φωνάζουν «Γαμιέται η Χαμάς» την ίδια στιγμή που εξεγείρονται εκατοντάδες χιλιάδες Ισραηλινοί στο Τελ Αβίβ σηματοδοτεί περισσότερο από τα φοβερά και τρομερά πολιτικά προγράμματα τους μελλοντικούς δρόμους.
Και να μην ξεχνιόμαστε: η παγκόσμια πρώτη αυτού του εξεγερσιακού κύκλου έγινε στην Ελλάδα το Δεκέμβριο του 2008. Λίγο μιλάμε και σκεφτόμαστε, πλέον, πάνω σε αυτό. Κακώς.
Κάνω μια υπόθεση εργασίας: η εκτόξευση του ΣΥΡΙΖΑ οφείλει περισσότερα και από το κάλεσμα για ενότητα και κυβέρνηση της Αριστεράς στη στάση του το Δεκέμβρη. Αυτό σημαίνει να λες πως η νίκη του απαιτεί επένδυση στον κοινωνικό ριζοσπαστισμό και όχι αν θα προτείνει την έξοδο από το ευρώ.
Νομίζω πως αξίζει να κάνουμε περισσότερο αυτήν τη συζήτηση.