Πόσα δεν έχουν γραφτει για το “Πολυτεχνείο” για την εξέγερση των φοιτητών, και όχι μόνο, το Νοέμβρη του ’73 που σηματοδότησε ως γεγονός την αρχή του τέλους της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα. Μιας δικτατορίας που όπως και να το κάνουμε δεν αμφισβητήθηκε μαζικά από τον ελληνικό λαό παρά μόνο από τους γνωστούς κυνηγημένους του μετεμφυλιακού κράτους, τις οργανώσεις των και από κάποιους αξιοσέβαστους γι’ αυτή τους την στάση μη αριστερούς πολιτικούς.
Τι ήταν όμως αυτή εξέγερση; Ποιός ήταν ο καταλυτικός της ρόλος στα γεγονότα; Η νέα περίοδος που άνοιξε με την πτώση της Χούντας, ονόματι “μεταπολίτευση” έχει πλέον κλείσει; Το παρακάτω, μικρό για την πολυπλοκότητα και τη σημασία του θέματος κείμενο θα προσπαθήσει να απαντήσει στα παραπάνω αποτελώντας το πρώτο από μια σειρά κειμένων αφιερώματος στα 40 χρόνια από τον Νοέμβρη του ’73.
Βλέποντας το πολιτικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται ως συμβάν η εξέγερση του Πολυτεχνείου, το 1973 βρίσκει τον δικτάτορα Παπαδόπουλο να έχει ξεκινήσει μια διαδικασία φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος. Με χαλκευμένο δημοψήφισμα η Ελλάδα από Βασίλειο γίνεται Δημοκρατία με τον Παπαδόπουλο Πρόεδρο και τον Σπύρο Μαρκεζίνη πρωθυπουργό.
Ωστόσο το πείραμα της φιλελευθεροποίησης του απομονωμένου από την Ευρώπη καθεστώτος πλαισίωναν αντιστασιακές δράσεις από τους εξόριστους πολιτικούς και διανοούμενους που όξυναν την διεθνή κατακραυγή. Παράλληλα οι πρώτες ισχυρές αντιστάσεις στην δικτατορική κυβέρνηση συνέβησαν στο πρώτο μισό του ’73 με την δυναμική επανεμφάνιση του φοιτητικού κινήματος με την κατάληψη της Νομικής τον Φεβρουάριο και με το Κίνημα του Ναυτικού. Και οι δύο αυτές εκδηλώσεις αιτούνταν όχι την φιλελευθεροποίηση αλλά την ανατροπή του καθεστώτος.
Η κατάληψη του Πολυτεχνείου στις 14 Νοεμβρίου πυροδοτεί μια μαζική ανταπόκριση της αθηναϊκής κοινωνίας η οποία δεν είχε προηγούμενο μέσα στην επταετία. Η αλληλεγγύη στους αγωνιζόμενους φοιτητές ήταν μεγάλη και ενισχύονταν από την λειτουργία του παράνομου ραδιοσταθμού που εξέπεμπε μέσα από το Πολυτεχνείο. Το καθεστώς πλέον αμφισβητούνταν ανοιχτά και μάλιστα με συνθήματα εξόχως ανατρεπτικά, ενάντια στην Βορειοατλαντική Συμμαχία (ΝΑΤΟ) και στους Αμερικάνους ενώ εκφράζονταν αιτήματα που δεν περιορίζονταν στα της ελευθερίας και της δημοκρατίας αλλά περνούσαν στο πεδίο της οικονομίας. Οι φοιτητές και οι εργαζόμενοι που έτρεξαν στο πλάι τους αιτούνταν “ψωμί” και γράφανε σε πλακάτ “πεινάμε θα σας φάμε” σε μια περίοδο που στην χώρα ήταν ορατές οι συνέπειες της πετρελαϊκής κρίσης.
Τα αιτήματα αυτά επανέφεραν μετά από μια επταετία, με τον πιο δυναμικό τρόπο αυτό που τρομοκράτησε στην δεκαετία του 60′ το μετεμφυλιακό καθεστώς, το κοινωνικό μπλόκ των εργαζομένων και της νεολαίας που βγαίνει στους δρόμους και διεκδικεί. Από τη μία πλευρά βέβαια, αυτή η κινητοποίηση των κοινωνικών δυνάμεων δεν εμφανίζεται παρά ως μια αυθόρμητη αντίδραση απέναντι στο καθεστώς με ελάχιστη διάρκεια καθώς η καταστολή που ακολουθεί την εξέγερση είναι σκληρή. Από την άλλη ωστόσο, η δυναμική της ήταν τέτοια ώστε το “ανανεωμένο” καθεστώς υπό τον Ιωαννίδη να μην έχει την δυνατότητα για καμία πολιτική στήριξη από το πολιτικό προσωπικό της Δεξιάς, προοπτική που είχε ανοίξει ο Παπαδόπουλος, αλλά ακόμη και οι Αμερικανοί έμοιαζαν κρύοι, αν όχι εχθρικοί, απέναντι στην εξέλιξη που πήραν τα πράγματα.
Όπως αναφέρει και ο Σπ. Σακελαρόπουλος1 “ουσιαστικά μέσω του Πολυτεχνείου όλο το πολιτικό μετατοπίζεται δυνάμει προς τα αριστερά. Είναι εμφανές πως ότι νέο προκύψει δεν θα είχε καμία σχέση με το μετεμφυλιακό κράτος των λειψών πολιτικών δικαιωμάτων, της ανέχειας και της περιθωριοποίησης του μισού του ελληνικού πληθυσμό.”
Με άλλα λόγια η εξέγερση του Πολυτεχνείου επικαθορίζει την επόμενη χρονική περίοδο μετά και την αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Πρόκειται για μια περίοδο στις αρχές της όποιας, η Ελλάδα ζει τον δικό της Μάη του ’68, οι εργατικές και φοιτητικές κινητοποιήσεις γίνονται καθημερινότητα.
Αν και η δεξιά παράταξη η οποία είχε χαρακτηρίσει και χαρακτηριστεί από την μετεμφυλιακή περίοδο έβλεπε τον ηγέτη της και πρωθυπουργό να κατηγορείται για “σοσιαλμανία” το κόμμα που κατάφερε να εκφράσει το επανερχόμενο κοινωνικό μπλοκ, των “μη προνομιούχων” όπως εύστοχα το ονόμασε, ήταν το ΠΑΣΟΚ. Μιλώντας εναντίον της δεξιάς, αναφερόμενο στην μεγάλη κληρονομιά του ΕΑΜικού κινήματος και με επιπλέον ισχυρό αριστερίζοντα λόγο ενάντια στο ΝΑΤΟ, τους Αμερικάνους και την ΕΟΚ το ΠΑΣΟΚ αναδείχτηκε στην εξουσία ως “δικαίωση του Νοέμβρη”, των “ηττημένων του Εμφυλίου” και των διωκόμενων από το μετεμφυλιακό κράτος και τη δικτατορία.
Η συνέχεια είναι γνωστή και σχηματικά θα μπορούσε κάποιος να την περιγράψει σαν μια μετάβαση από τα συνθήματα της μεταπολίτευσης και της Αλλαγής, στον ερχομό του νεοφιλελευθερισμού, της καταπάτησης των εργασιακών δικαιωμάτων, της εκχώρησης του δημόσιου στο ιδιωτικό και του πλουτισμού των λίγων σε βάρος των πολλών, χορτασμένων ωστόσο με τα ψεύτικα όνειρα του χρηματιστηρίου και του lifestyle.
Η συνέχεια αυτή της μεταπολίτευσης δεν απέφυγε να εντάξει στον στενό της πυρήνα πρόσωπα-ήρωες της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου, που εμφανίζονταν πλέον ως υπουργοί των μεγάλων έργων, προπαγανδιστές των χρηματιστηριακών επενδύσεων, ταγοί του εκσυγχρονισμού και του “τρίτου δρόμου” και απορρίπτοντες μετά βδελυγμίας των αξιών της ηττημένης και “ξεπερασμένης” όπως έλεγαν αριστεράς. Οι “κουφάλες”, αυτοί “που προδώσανε”2 τις αξίες και το όραμα της Εξέγερσης πρόδωσαν μαζί και την κοινωνία που αγωνιζόταν και προσδοκούσε να πάρει την ζωή στα χέρια της και να κερδίσει αυτά που της ανήκουν.
Όμως αυτή η συνέχεια διεκόπη από την τομή του Δεκέμβρη του 2008 όταν η ελληνική κοινωνία εκδηλώθηκε αυθόρμητα εξαιτίας της δολοφονίας ενός νέου παιδιού την ίδια στιγμή που οδηγούνταν σε μια άνευ προηγουμένου κρίση της οποίας τα σημάδια ήταν ήδη ορατά. Τα ανεπανάληπτα γεγονότα του Δεκέμβρη, όπως ακριβώς και το Πολυτεχνείο, μπορεί να μην οδήγησαν σε κάποια ανατροπή αλλά αποτέλεσαν την απαρχή της επανεμφάνισης του λαϊκού παράγοντα στις εξελίξεις. Αυτή η επανεμφάνιση κλιμακώθηκε το καλοκαίρι του 2011 όταν και τα αλλεπάλληλα σοκ του Μνημονίου οδήγησαν χιλιάδες κόσμου στις πλατείες και τις διαδηλώσεις αναγκάζοντας το πολιτικό σύστημα σε μια άνευ προηγουμένου αναδίπλωση που κατέληξε στη συνεργασία των κυρίαρχων πολιτικών πόλων από το 1974 μέχρι τότε.
Φτάνοντας στη σημερινή συγκυρία μοιάζει ασήμαντη η ονοματολογία και περιοδολόγηση της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας με αφορμή την επέτειο του Πολυτεχνείου. Σήμερα, από τους τότε πρωταγωνιστές, τους φοιτητές, άλλοι “προδώσανε” το όραμα της Εξέγερσης άλλοι έμειναν συνεπής “εραστές των ονείρων που δεν σβήνουν” και αγωνίστηκαν πιστεύοντας στη δημιουργία του καινούριου που θα πλαισιώσει τον λαϊκό παράγοντα που αναλαμβάνει τον πρωταγωνιστικό του ρόλο.
Δεν έχει σημασία να ανατρέξουμε στα γεγονότα του Νοέμβρη του 1973 αν είναι να τα βλέπουμε ως μια παλιά ιστορία, ένα όνειρο που χάθηκε και μας δημιουργεί συναισθήματα. Το Πολυτεχνείο δεν “ζει στις καρδιές μας” αλλά αποτελεί ένα μάθημα που μας υπενθυμίζει ότι οι από κάτω γράφουν την ιστορία και μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο.
Βασίλης Στόλης
1Σπύρος Σακελλαρόπουλος, “Τα αίτια της πτώσης της δικακτορίας”, Ελευθεροτυπία, 20 Απριλίου 2007.
2Οι λέξεις και φράσεις “κουφάλες” “προδώσανε”, “εραστές των ονείρων δεν σβήνουν” καθώς και ο τίτλος του άρθρου είναι παρμένες αυτούσιες ή παραλλαγμένες από το γνωστό τραγούδι σε στίχους και μουσική του Διονύση Τσακνή «Νοέμβρης ’91» (στο δίσκο «Αλήτης καιρός»/1991)