Το καλοκαίρι του 1945 η χώρα βρίσκεται σε μια ιδιόμορφη κατάσταση, ανάμεσα στη Συμφωνία της Βάρκιζας και στην έναρξη του Εμφυλίου. Σ’ αυτό το θολό πλαίσιο οι εξελίξεις στον συνδικαλιστικό χώρο έχουν ιδιαίτερη σημασία. Στις 27.7.1945, λοιπόν, στις 6.30 μ.μ. το Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης καλεί πανεργατική συγκέντρωση στο γήπεδο του «Ηρακλέους» (δηλ. στο χώρο της σημερινής πλατείας Χημείου στο ΑΠΘ). Η «συγκέντρωσις των αριστερών εργατών», όπως τη χαρακτηρίζει σε τίτλο μονόστηλού της η «Μακεδονία»,[1] ξεκινά με «την ανάκρουσιν του Εθνικού Ύμνου», κατόπιν χαιρετίζει «εκ μέρους της διοικήσεως του Εργατικού Κέντρου ο κ. Μελανθίδης, μεθ’ ο έλαβε τον λόγον ο πρόεδρος του Κέντρου κ. Πιτιανούδης», ο οποίος ως μέλος του Εργατικού ΕΑΜ είχε μιλήσει σε συγκέντρωση στο Εργατικό Κέντρο στη διάρκεια της Κατοχής (25.3.1944).[2] Ο βασικός ομιλητής της συγκέντρωσης «εξέθεσε διά μακρών την παρούσαν κατάστασιν των εργαζομένων και ανέπτυξε τα εκκρεμμή ζητήματα που απασχολούν αυτούς. Καταλήγων καταφέρθη κατά των ανελευθέρων μέτρων, τα οποία καταργούν τας συνδικαλιστικάς ελευθερίας και το δικαίωμα της απεργίας και εκάλεσε τους εργαζόμενους να αγωνισθούν διά την επιτυχίαν των επιδιώξεών των».
Η συγκέντρωση ενέκρινε ψήφισμα δέκα σημείων, τα οποία ήταν:
«1) Η άμεσος αναπροσαρμογή των προπολεμικών μισθών εις τον σημερινόν τιμάριθμον ακρίβειας ζωής.
2) Η κατάργησις των φασιστικών νόμων 1984, 1986, 450, διά των οποίων καταργούνται αι συνδικαλιστικαί ελευθερίαι και το δικαίωμα της απεργίας.
3) Η κατάπαυσις της διώξεως των εργατοϋπαλλήλων εν τη επιδιώξει των διακδικήσεών τους.
4) Η σύστασις και λειτουργία ταμείου ανεργίας.
5) Η εξίσωσις των γυναικείων μισθών και ημερομισθίων μετά των ανδρών.
6) Η άμεσος λειτουργία των εργοστασίων και των βιομηχανικών επιχειρήσεων.
7) Η οικονομική ενίσχυσις των ανέργων και η χορήγησις εις τούτους δωρεάν των τροφίμων της Ούνρα.
8) Η προστασία της υγείας των νέων εργατών.
9) Σχηματισμός αντιπροσωπευτικής κυβερνήσεως.
10) Άμεσος αποφυλάκισις όλων των κρατουμένων διά το κίνημα αντιστάσεως».
Τα δύο τελευταία (και όχι στενά συνδικαλιστικά) σημεία προστέθηκαν, σύμφωνα με το ρεπορτάζ της εφημερίδας, «κατ’ απαίτησιν της συγκεντρώσεως». Επίσης, εγκρίθηκαν δύο τηλεγραφήματα, ένα συγχαρητήριο «προς το Εργατικόν κόμμα της Αγγλίας και τον ηγέτην του κ. Άτλυ», που μόλις είχε κερδίσεις στις πρώτες μεταπολεμικές βρετανικές εκλογές τον Τσώρτσιλ, κι ένα προς τη ΓΣΕΕ «διά του οποίου ζητείται να δοθή εντολή διά την έναρξιν των αρχαιρεσιών εις την πόλιν μας».[3]
Στα συγχαρητήρια προς το βρετανικό Εργατικό Κόμμα συμπίπτουν κι άλλες παρατάξεις, πέρα από τον Εργατικό Αντιφασιστικό Συνασπισμό (ΕΡΓ.Α.Σ.) που ελέγχει το Ε.Κ.Θ. «Η σοσιαλεργατική παράταξις απέστειλε προς το Εργατικόν κόμμα της Αγγλίας θερμόν χαιρετιστήριον τηλεγράφημα διά την θριαμβευτικήν νίκην του, την οποία κρίνει ότι θα οδηγήση εις την παγίωσιν της ειρήνης εις τον κόσμον». Παράλληλα κι οι συμμετέχοντες σε σύσκεψη στα «γραφεία της Ανεξαρτήτου Συνδικαλιστικής Παρατάξεως» ενέκριναν την αποστολή σχετικού τηλεγραφήματος που χαρακτήριζε την εκλογική νίκη των Εργατικών «νίκην της Δημοκρατίας και του Σοσιαλισμού κατά του φασισμού». Επιπλέον, «οι ομιλήσαντες» σ’ αυτή τη σύσκεψη (που πραγματοποιήθηκε την επομένη της συγκέντρωσης του ΕΚΘ) «επετέθησαν κατά των οικονομικών μέτρων του κ. Βαρβαρέσσου ως στρεφομένων κατά των εργαζομένων», αλλά όσον αφορά την τακτική του Εργατικού Κέντρου τη χαρακτήρισαν «ως αποσκοπούσα πάντοτε εις το να ωφελήση το ΚΚΕ πολιτικώς».[4]
Εξάλλου, στις 29.7 αναμενόταν από την Αθήνα η Γραμματεία της ΓΣΕΕ με σκοπό να πραγματοποιήσει την ανασύνθεση της διοίκησης του ΕΚΘ,[5] ενόψει των εκλογών για το 8ο συνέδριο της συνομοσπονδίας που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί τον Σεπτέμβριο, αλλά τελικά πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 1946. Οι συνδικαλιστές που θα έρχονταν από την πρωτεύουσα είχαν όλοι μακρά και διαφορετική ιστορία στον χώρο. Συγκεκριμένα ήταν οι:
Κώστας Θέος, καπνεργάτης, μέλος του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ σε διαφορετικές περιόδους, δυο φορές βουλευτής στο Μεσοπόλεμο, υποψήφιος δήμαρχος Θεσσαλονίκης το 1929, αλλά και γενικός γραμματέας της Ενωτικής ΓΣΕΕ την ίδια χρονιά, γραμματέας επίσης του Εργατικού ΕΑΜ μετά την απόδρασή του από το σανατόριο της Πέτρας Ολύμπου τον Ιούλιο του 1942, στο 7ο συνέδριο του ΚΚΕ τον Οκτώβριο του 1945 βγαίνει μόλις αναπληρωματικό μέλος της Κεντρικής Επιτροπής, αλλά τον Μάρτιο του 1946 εκλέγεται γραμματέας της ΓΣΕΕ καθώς ο ΕΡΓΑΣ είχε 1.531 συνέδρους·[5]
Ιωάννης Καλομοίρης, δεξιός συνδικαλιστής, συνεργάστηκε με τον Αρ. Δημητράτο κι ήταν μέλος της διοίκησης της ΓΣΕΕ ήδη από το 3ο συνέδριο (1926, με την παρέμβαση της δικτατορίας του Πάγκαλου), καθώς και μετά τον αποκλεισμό των κομμουνιστών στο 4ο συνέδριο (1928) αλλά και ύστερα από την αποχώρηση των ρεφορμιστών και σοσιαλιστών (5ο συνέδριο, 1930), παράλληλα υπήρξε και υποψήφιος βουλευτής με το Λαϊκό Κόμμα, παρέμεινε στη διοίκηση της συνομοσπονδίας και κατά τη δικτατορία του Μεταξά, με την έναρξη της Κατοχής θα αναλάβει γενικός γραμματέας της Εθνικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος (όπως είχε μετονομαστεί η ΓΣΕΕ) θέση όπου θα παραμείνει πέντε μήνες ενώ κατόπιν συνεχίζει τη συνεργασία με τους ναζί αλλά ταυτόχρονα εντάσσεται και στο Εργατικό ΕΑΜ(!), μετά την Κατοχή είναι επικεφαλής μιας μικρής συντηρητικής ομάδας που με 54 συνέδρους συμμετέχει στο 8ο συνέδριο της ΓΣΕΕ και κατόπιν ξαναμπαίνει στις διορισμένες από τις κυβερνήσεις του Εμφυλίου διοικήσεις της συνομοσπονδίας·[6]
Φώτης Μακρής, κύριος εκπρόσωπος της Δεξιάς στον συνδικαλιστικό χώρο (αν και το 1944 ήταν μέλος του Εργατικού ΕΑΜ) ηγούνταν των διορισμένων διοικήσεων της ΓΣΕΕ από τις αρχές του 1945 αλλά δεν συμμετείχε στο 8ο συνέδριο επειδή η παράταξή του ήταν μειοψηφία καθώς είχε εκλέξει 456 συνέδρους, μετά όμως τις βουλευτικές εκλογές (31.3.1946) που έδωσαν την απόλυτη πλειοψηφία στην Ηνωμένη Παράταξη Εθνικοφρόνων (με την οποία ήταν υποψήφιος βουλευτής) προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας που καθαίρεσε την εκλεγμένη διοίκηση της συνομοσπονδίας ενώ ο ίδιος διορίστηκε επικεφαλής της από την κυβέρνηση στις 30.7.1945, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1964 οπότε κηρύχθηκε έκπτωτη η υπ’ αυτόν διοίκηση με νόμο της κυβέρνησης της Ένωσης Κέντρου·[7]
Ιωάννης Πατσατζής, συνεργάτης του Καλομοίρη, ήταν κι αυτός στις διοικήσεις της συνομοσπονδίας επί Κατοχής, παρέμεινε στο πλευρό του στη συνέχεια και στις 9.6.1948 κατέλαβε τη θέση του ταμία της ΓΣΕΕ·[8]
Δημήτρης Στρατής, σιδηροδρομικός και σοσιαλιστής, συμμετέχει ήδη στο 3ο συνέδριο της ΓΣΕΕ, όπου συμμαχεί με τους συντηρητικούς Καλομοίρη-Δημητράτο, και στο 4ο (1928) εκλέγεται γενικός γραμματέας και το 1929 εργατικός γερουσιαστής, κατόπιν είναι επικεφαλής των Ανεξάρτητων Εργατικών Συνδικάτων που αποχωρούν με τη σειρά τους από τη συνομοσπονδία και συγκροτούν την Πανελλήνια Συνομοσπονδία Εργασίας, στην Κατοχή είναι μέλος της ηγεσίας του Εργατικού ΕΑΜ, ακολούθως γενικός γραμματέας του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδος, που αποχωρεί από το ΕΑΜ τον Απρίλιο του 1945 μαζί την Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας (του Ηλ. Τσιριμώκου) με την οποία ενοποιείται στο ΣΚ-ΕΛΔ, επικεφαλής της σοσιαλεργατικής παράταξης, που θα έχει 105 αντιπροσώπους στο 8ο συνέδριο της ΓΣΕΕ, και στη συνέχεια του Κινήματος Ελεύθερου Συνδικαλισμού (ΚΕΣ), το οποίο τον Μάιο του 1955 ενοποιείται με το Εργατικό Συνδικαλιστικό Κίνημα Ελλάδας (ΕΣΚΕ, η συνδικαλιστική παράταξη της ΕΔΑ), παράλληλα στέλεχος του Δημοκρατικού Κόμματος Εργαζομένου Λαού (ΔΚΕΛ) από την ίδρυσή του το 1953 και από το 1958 μόνιμα συνεργαζόμενος με την ΕΔΑ (θα εκλεγεί μάλιστα και βουλευτής) και στη δικτατορία θα εξοριστεί σε Γυάρο και Λέρο,[9] ο οποίος βρίσκονταν ήδη στην πόλη.[10]
Ο έλεγχος των σωματείων είχε αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία, όχι μόνο επειδή σε λίγο θα γίνονταν εθνικές εκλογές αλλά και γιατί αυτά μπορούσαν να ασκήσουν πιέσεις για την κατανομή της συμμαχικής βοήθειας, μέσω της ΟΥΝΡΑ (United Nations Relief and Rehabilitation Administration – Υπηρεσία Ανακούφισης και Αποκατάστασης των Ηνωμένων Εθνών),[11] όπως άλλωστε βλέπουμε και στο έβδομο σημείο του ψηφίσματος της εργατικής συγκέντρωσης στο γήπεδο του «Ηρακλή».
Όμως ούτε η Γραμματεία της ΓΣΕΕ ήρθε στη Θεσσαλονίκη, ούτε η ανασύνθεση της διοίκησης του ΕΚΘ έγινε τότε. Δηλώσεις του Φ. Μακρή σε σχέση με το αίτημα για αντιπροσωπευτική κυβέρνηση προκάλεσαν την αντίδραση του Κ. Θέου, επακολούθησε σύσκεψη της διοίκησης της ΓΣΕΕ και έντονες αντιπαραθέσεις στο συνδικαλιστικό κίνημα.[12]
Σε τοπικό, τώρα, επίπεδο συνεχίστηκαν οι εργατικές συγκεντρώσεις. Μια βδομάδα, μετά τη συγκέντρωση του ΕΚΘ κλήθηκε αντίστοιχη του Εθνικού Μετώπου Εργασίας (ΕΜΕ), που επιθυμούσε ο όγκος της δικής του συγκέντρωσης να «αποτελέση απάντησιν εις τους κομμουνιστάς».[13] Σε σχετική του προκήρυξη το Μέτωπο καλούσε τους Έλληνες εργάτες. «Με εθνικό φανατισμό», έλεγε, «με εθνική συνοχή φανερώστε την ακατάλυτη ενότητα και τη χαλύβδινη πίστι σας για μας και τα παιδιά μας μέσα στη μεγάλη Ελλάδα. Εμπρός για τους καινούργιους ειρηνικούς αγώνας με σκοπό την αναγνώρισι του μόχθου μας και την απονομή κοινωνικής δικαιοσύνης». Στη συγκέντρωση καλούσε επίσης και η Εθνική Νεολαία Ελλάδος ΕΘ-ΝΕ (πρώην ΕΔΕΕ-ΕΔΕΣ).[14]
Πράγματι, η συγκέντρωση πραγματοποιήθηκε –σε κλειστό χώρο– και συγκεκριμένα στο Κρατικό (ή Εθνικό κατ’ άλλα δημοσιεύματα) Θέατρο. Επειδή το σημερινό κτίριο του Κρατικού Θεάτρου δεν υπήρχε ακόμη (όπως και το ΚΘΒΕ σαν θεσμός) το λογικό συμπέρασμα είναι ότι μιλάμε για το Βασιλικό Θέατρο, λίγο πιο πέρα. Μετά τον χαιρετισμό εκπροσώπου της Γραμματείας του ΕΜΕ «έλαβον αλληλοδιαδόχως τον λόγον οι κάτωθι εργατικοί αντιπρόσωποι: 1) Μπάλτας ή Αμερικάνος των Τροχ/κών. 2) Γ. Σκούρας των Σιδηροδρομικών. 3) Αντιγ. Κελαδής της Καπνοβιομηχανίας και 4) Μικές Μαθιουδάκης του Ταμείου Ύδρευσης». Βασικός ομιλητής ήταν «ο Γεν. Γραμματεύς του ΕΜΕ Θεοχαρίδης όστις ανέλυσε τας οικονομικάς διεκδικήσεις της δεινώς μαστιζομένης σήμερον εργατικής τάξεως και υπέδειξεν την ανάγκην κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, ως απαραιτήτου προϋποθέσεως, διά την ανορθωτικήν προσπάθειαν του Έθνους. Ο ομιλητής κατεφέρθην εν συνεχεία κατά της πολιτικής τους Εργ. Κέντρου, την οποίαν εχαρακτήρισεν ως πολιτικήν εξηρτημένην και εχρωμάτισε με δριμείας φράσεις την πολιτικήν του ΕΑΜ, του ΣΚΕ και του ΚΚΕ ειπών μεταξύ άλλων ότι πρόκειται περί “πρακτόρων του Σλαβισμού”. Ομιλών για τας εθνικάς διεκδικήσεις, είπεν ότι το ΕΜΕ θέλει Μεγάλη Ελλάδα και εάν αυτό σημαίνει ιμπεριαλισμόν ή φασισμόν το ΕΜΕ δέχεται τον χαρακτηρισμόν». Στο τέλος, «υπό της συγκεντρώσεως ενεκρίθη η αποστολή τριών τηλεγραφημάτων: 1) Προς τα εθνικόφρονα κόμματα διά του οποίου ζητείται η ενοποίησις και η συνεργασία των πολιτικών κομμάτων με αποκλεισμόν των κομμουνιστών. 2) Προς τον κ. Βούλγαρη [τότε πρωθυπουργό], διά του οποίου ζητείται η παραμονή τους εις την αρχήν. 3) Προς την Γ.Σ.Ε.Ε. διά του οποίου εγκρίνουν τας δηλώσεις του κ. Μακρή και ζητούν την έκπτωσιν της σημερινής διοικήσεως του Εργ. Κέντρου».[15]
Υπενθυμίζουμε ότι βρισκόμαστε στις αρχές Αυγούστου του 1945, τρεις μήνες μόλις μετά τη συνθηκολόγηση της ναζιστικής Γερμανίας κι ενώ ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν έχει ακόμα τελειώσει (οι ατομικές βόμβες θα πέσουν τις αμέσως επόμενες ημέρες κι η Ιαπωνία θα συνθηκολογήσει τον Σεπτέμβριο). Βέβαια τι πρόβλημα να έχει με το χαρακτηρισμό «φασίστας» ο Δημήτρης Θεοχαρίδης; Υπάλληλος της Επιθεώρησης Νομαρχιών Μακεδονίας στη διάρκεια της Κατοχής, συνεργάστηκε με τον διαβόητο Δάγκουλα και μεσολάβησε μεταξύ Κισά Μπατζάκ και του προϊσταμένου του Αθ. Χρυσοχόου. Στη συνέχεια εκλέχθηκε βουλευτής του Λαϊκού Κόμματος το 1946 και το 1950, διατέλεσε δε και υφυπουργός διοικητής Κεντρικής Μακεδονίας και αργότερα Εφοδιασμού (φροντίζοντας να εφοδιάσει με είδη προς διανομή εθνικόφρονες ενώσεις, όπως το ΕΜΕ και τον Εθνικό Σύνδεσμο Τροχιοδρομικών). Μετά την αποτυχία του στις εκλογές του 1951 ασχολήθηκε με τη συγγραφή άρθρων και βιβλίων με χαρακτηριστικούς τίτλους («Ο κομμουνισμός με μάσκα και χωρίς μάσκα», 1952· «Η κόκκινη καταιγίδα», 1959· «Η Μακεδονία στις φλόγες», 1968).[16]
Παραπομπές:
[1] Μακεδονία, 27.7.1945.
[2] http://metwpoistorias.blogspot.gr/2010_01_01_archive.html.
[3] Μακεδονία, 28.7.1945.
[4] Μακεδονία, 29.7.1945.
[5] Γιώργος Λεοντιάδης – Μποριάνα Μπουζάσκα, Το ΚΚΕ μέσα από τα αρχεία του Κομμουνιστικού Κόμματος Βουλγαρίας, τ. Α΄ 1920-1935, Νόβολι, Αθήνα 2010, σ. 271· Ευάγγελος Χεκίμογλου, Ο Νικόλαος Μάνος και ο Μεσοπόλεμος στη Θεσσαλονίκη, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών – University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2010, σ. 322· Γιώργος Μαργαρίτης, Ιστορία του Ελληνικού Εμφύλιου Πόλεμου 1946-1949, Τόμος 1, 5η έκδ., Βιβλιόραμα, Αθήνα 2005, σ. 143.
[6] http://www.gsee.gr/left_menu_files· Κώστας Θέος, Τα ελληνικά συνδικάτα στην πάλη ενάντια στον φασισμό και για την ανεξαρτησία τους, 4η έκδ., Ειρήνη, Αθήνα 1978, σ. 12-34· Γ. Μαργαρίτης, Ιστορία του Ελληνικού Εμφύλιου Πόλεμου 1946-1949, Τόμος 1, ό.π., σ. 143.
[7] http://metwpoistorias.blogspot.gr/2010/01/1944.html· Κ. Θέος, Τα ελληνικά συνδικάτα στην πάλη…, ό.π., σ. 33-37· Γ. Μαργαρίτης, Ιστορία του Ελληνικού Εμφύλιου Πόλεμου 1946-1949, Τόμος 1, ό.π., σ. 141, 156· Ηλίας Νικολακόπουλος, Η καχεκτική δημοκρατία: Κόμματα και εκλογές, 1946-1967, 6η έκδ., Πατάκης, Αθήνα 2010, σ. 69, 343.
[8] Κ. Θέος, Τα ελληνικά συνδικάτα στην πάλη…, ό.π., σ. 33-37· http://metwpoistorias.blogspot.gr/2009/08/9.html.
[9] http://www.gsee.gr/left_menu_files· Γ. Μαργαρίτης, Ιστορία του Ελληνικού Εμφύλιου Πόλεμου 1946-1949, Τόμος 1, ό.π., σ. 141· Ηλ. Νικολακόπουλος, Η καχεκτική δημοκρατία…, ό.π., σ. 72, 184, 230, 328· http://raskolnikovgr.blogspot.gr/2010/04/stratis.html.
[10] Μακεδονία, 29.7.1945.
[11] Γ. Μαργαρίτης, Ιστορία του Ελληνικού Εμφύλιου Πόλεμου 1946-1949, Τόμος 1, ό.π., σ. 97.
[12] Μακεδονία, 1, 2 & 7.8.1945.
[13] Μακεδονία, 1.8.1945.
[14] Μακεδονία, 2.8.1945.
[15] Μακεδονία, 4.8.1945.
[16] Στράτος Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων: Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη, 1941-1944, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 318, 484· Στράτος Δορδανάς, Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη: Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στη Μακεδονία, 1945-1974, Εστία, Αθήνα 2011, σ. 273-281.