Η δίκη του Άντερς Μπρέιβικ ο οποίος κατηγορείται για τις δολοφονίες 77 ανθρώπων πέρυσι στην Νορβηγία είναι χαρακτηριστική για την παρανόηση σχετικά με τις ψυχικές ασθένειες αλλά και την συνήθη πρακτική να αποδίδεται ένα έγκλημα σε μια ψυχική διαταραχή. Και ενώ ο Μπρέιβικ δηλώνει σθεναρά υπέρμαχος του ναζισμού και επικροτητής της πράξης του («Ναι, θα το έκανα και πάλι» δήλωσε χαρακτηριστικά τη δεύτερη ημέρα της δίκης του) νορβηγοί ψυχίατροι ισχυρίζονται ότι ο Μπρέιβικ πάσχει από κάποια ψυχική ασθένεια. Στο ζήτημα αυτό παρεμβαίνει ο Δημήτρης Σκαραγκάς, ψυχίατρος στο ΨΝΘ (Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης) εξηγώντας γιατί ότι ο πολιτικός εξτρεμισμός δεν αποτελεί ψυχιατρική περίπτωση. Η διαπίστωση αυτή αποκτά ιδιαίτερο νόημα στην περίπτωση της Ελλάδας με την άνοδο της Χρυσής Αυγής καθώς και με ότι θα συνεπάγεται η “νομιμοποίηση” των φασιστικών ιδεωδών αν τελικά καταφέρει να μπει στη Βουλή.
Του Δημήτρη Σκαραγκά
Έχουμε γράψει στο παρελθόν1 ότι είναι αδιανόητο για την “υγιή κοινωνία” να δεχθεί ότι κάποιο αποτρόπαιο και ειδεχθές έγκλημα διαπράχθηκε από κάποιο μέλος της, “γέννημα θρέμμα” της. Το άτομο που διαπράττει το αποτρόπαιο έγκλημα θα πρέπει να έχει χαρακτηριστικά που δεν ανήκουν στο κοινωνικό στερεότυπο του ενταγμένου στην κοινωνία πολίτη, θα πρέπει να αποκλίνει.
Όταν το αποτρόπαιο και ειδεχθές έγκλημα αποδίδεται στο νοσηρό ψυχισμό ενός ψυχικά διαταραγμένου ατόμου, αποσβένεται η ευθύνη αυτού που το διέπραξε αλλά ταυτόχρονα αποσβένεται η ευθύνη του ως μέλους της “υγιούς κοινωνίας” και με τον τρόπο αυτό η ευθύνη του ειδεχθούς εγκλήματος αποδίδεται στην ψυχοπαθολογία του ατόμου, ενός ατόμου που θεωρείται ως αποκλίνον από την κοινωνία, ενός ατόμου που θεωρείται “ξένο” προς το “υγιές” σώμα της.
Mε την πρακτική αυτή μπορεί να αποσβεσθεί ο κοινωνικός ή πολιτικός χαρακτήρας της παραβατικής πράξης, με στόχο τη συγκάλυψη του προβλήματος και τη συσκότιση στη διερεύνηση των αιτίων του.
Με τη μεθοδολογία αυτή κατατείνουμε στην αντίληψη ότι κάθε πράξη που προκαλεί τα ήθη της κοινωνίας, δεν ανήκει στη σφαίρα της εγκληματολογίας και του ποινικού δικαίου αλλά στη σφαίρα της ψυχοπαθολογίας, για κάθε πράξη που προκαλεί τα ήθη της κοινωνίας δεν υπάρχει ευθύνη αλλά υπόβαθρο νοσηρότητας.
Η πρώτη επιτροπή των νορβηγών ψυχιάτρων που εξέτασε το μακελάρη της Νορβηγίας αποφάνθηκε ότι στην περίπτωση του Μπράιβικ υπάρχει νοσηρότητα, ότι ο Μπράιβικ δολοφόνησε εν ψυχρώ δεκάδες εφήβους υπό την επήρεια ψυχοπαθολογικού προβλήματος.
Πριν αλέκτωρ λαλήσει τρις, τους διέψευσε ο ίδιος ο Μπράιβικ . Καταθέτοντας στο δικαστήριο, με λόγο απόλυτα δομημένο, που σε καμιά περίπτωση δεν υποδήλωνε κάποιο ψυχικό πρόβλημα, ανέλαβε την ευθύνη των πράξεών του, δηλώνοντας πως ό,τι έκανε υπηρετούσε τις ιδεολογικές του αντιλήψεις για την πατρίδα του και ότι οι πράξεις του μπορεί να είναι πράξεις πολιτικού εξτρεμισμού αλλά δεν ανήκουν στη σφαίρα της ψυχιατρικής παθολογίας. Αναγνωρίζοντας μάλιστα τη βαρύτητα των πράξεών του ζήτησε από τους δικαστές να διατάξουν την τουφέκισή του, διαφορετικά να τον αθωώσουν (επειδή, κατά τον ίδιο, οι πράξεις του είχαν ως στόχο την προστασία της πατρίδας του από τους μουσουλμάνους).
Κάτι άλλο που έγινε εμφανές από την κατάθεση του Μπράϊβικ είναι ότι οι πράξεις του ήταν πολύ καλά προμελετημένες και οργανωμένες. Επίσης, έγινε σαφές ότι, κατά την διάπραξη των εγκλημάτων του εξαπάτησε πολλά θύματα, προκειμένου να τους αφαιρέσει τις ζωές, ενώ όταν έγινε αντιληπτός προσπάθησε να διαφύγει τη σύλληψη. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά των εγκληματικών του πράξεων συνάδουν με πράξεις υγιούς και όχι σχιζοφρενούς ατόμου.
Είναι φανερό ότι η γνωμοδότηση των νορβηγών ψυχιάτρων όχι μόνο ήταν άστοχη αλλά εξυπηρετούσε την προαναφερθείσα κοινωνική απαίτηση για απόσβεση της όποιας κοινωνικής ή πολιτικής ευθύνης για τη διαμόρφωση προσωπικοτήτων του τύπου Μπράϊβικ. Όταν η πολιτική εξουσία γεννά σημαντικά προβλήματα, είναι εύκολο γι αυτήν, προκειμένου να συγκαλύψει τις ευθύνες της, να τα αποδίδει σε μειονότητες τις οποίες προηγουμένως έχει περιθωριοποιήσει και στιγματίσει και οι οποίες λειτουργούν ως αποδιοπομπαίοι τράγοι. Οπότε οι αυτόκλητοι Ράμπο τύπου Μπράιβικ αποτελούν απλά το αυγό του φιδιού που εξέθρεψε η πολιτική εξουσία με την ανοχή της κοινωνίας.
Μια άλλη αντίληψη που κυριαρχεί στην κοινή γνώμη είναι ότι οι άνθρωποι δυσκολεύονται να δεχθούν ότι στις κοινωνίες δεν βασιλεύουν αποκλειστικά το άσπρο και το μαύρο ή το καλό και το κακό, όπου το άσπρο και το καλό είναι προϊόντα της κοινωνίας, ενώ το μαύρο και το κακό δεν προέρχονται από αυτήν. Όπως στη φύση υπάρχει μια τεράστια ποικιλομορφία οργανισμών έτσι και στις ανθρώπινες κοινωνίες υπάρχει μια τεράστια ποικιλομορφία διαφορετικών προσωπικοτήτων, που όλες αποτελούν “φυσικά παιδιά” της ίδιας κοινωνίας. Ανάλογα με τα ανθρωπιστικά ιδεώδη ή την βαρβαρότητα που κυριαρχούν στις κοινωνίες θα διαμορφώνονται προσωπικότητες που θα εκφράζουν τα διάφορα πολιτιστικά χαρακτηριστικά των κοινωνιών. Και οι προσωπικότητες που κοσμούν τις κοινωνίες και οι ειδεχθείς εγκληματίες διαμορφώνονται μέσα στις κοινωνίες, εκφράζοντας, ανάλογα, τις ουμανιστικές αξίες ή τα προβλήματα και τα αδιέξοδα που κυριαρχούν στις κοινωνίες.
Έχουμε κατακρίνει2 τις ουσιοκρατικές αντιλήψεις που κυριαρχούν, οι οποίες αντί να λαμβάνουν υπόψη την πραγματικότητα της εξαιρετικά πολύπλοκης δόμησης του ανθρώπινου εγκεφάλου λόγω της οποίας προκύπτει μια τεράστια γκάμα διαφορετικών ανθρώπινων προσωπικοτήτων, αντίθετα προτείνουν την ύπαρξη από τη μια “πρότυπων” προσωπικoτήτων, προσωπικοτήτων κοινωνικά αποδεκτών και από την άλλη την ύπαρξη αποκλινουσών ή παθολογικών προσωπικοτήτων, όπου οι δεύτερες προσωπικότητες δεν αποτελούν φυσικά προϊόντα των κοινωνιών αλλά προϊόντα παθολογίας. Αυτές οι αντιλήψεις δεν ευσταθούν, στη φύση και στις κοινωνίες επικρατεί η ποικιλομορφία, η διαφορετικότητα, η “πολυχρωμία”
Εν κατακλείδι, ο Μπράιβικ δεν εκφράζει μια ατομική αλλά μια κοινωνική ψυχοπαθολογία.
-
Σκαραγκάς Δ.(2002) “Εγκληματίας ψυχασθενής. Ένας επικίνδυνος μύθος.”, σ. 15. εκδ. Ιανός, Θεσσαλονίκη.
-
Σκαραγκάς Δ. (2012) “Το λάθος της Ψυχιατρικής” , σ. 33, εκδ. Ιανός, Θεσσαλονίκη.