Είναι τα γονίδια που καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά και την εμφάνιση των ψυχικών διαταραχών; Αν ναι, εφόσον η συμπεριφορά μας είναι προκαθορισμένη από τα γονίδιά μας, μήπως η ανθρώπινη ελεύθερη βούληση αποτελεί μια ψευδαίσθηση ή μιαν ανθρώπινη ναρκισσιστική φαντασίωση; Aν όχι, τότε τι καθορίζει τη συμπεριφορά μας; Ποιος ο ρόλος του περιβάλλοντος στη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς; Πού θα καταλήξουν οι προσπάθειες της επιστήμης της τεχνητής νοημοσύνης να προσομοιώσουν υπολογιστικά την ανθρώπινη νοημοσύνη;
Είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος ένας ψηφιακός υπολογιστής υψηλότατων δυνατοτήτων, ώστε είναι ζήτημα χρόνου, τελικά, να δημιουργηθεί το κατάλληλο υπολογιστικό πρόγραμμα που θα τον υποκαταστήσει; Στο βιβλίο του Δημήτρη Σκαραγκά «Το λάθος της ψυχιατρικής», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ιανός, μεταξύ άλλων θεμάτων που αφορούν την επιστημολογία των Νευροεπιστημών και της Ψυχιατρικής, δίνεται έμφαση στην κυρίαρχη, στις μέρες μας, ερευνητική κατεύθυνση του ρόλου των γονιδίων στη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και στις προσπάθειες της επιστήμης της τεχνητής νοημοσύνης να προσομοιώσει υπολογιστικά την εγκεφαλική λειτουργία.
Mε την αποκάλυψη της δομής του DNA και του ρόλου των γονιδίων, σε συνδυασμό με την αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος στα 2000, δημιουργήθηκε η προσδοκία ότι θα κατανοήσουμε το γενικό σχέδιο σύμφωνα με το οποίο διαμορφώνεται ο άνθρωπος, θα κατανοήσουμε τις ανθρώπινες λειτουργίες και θα λύσουμε τα προβλήματα της σωματικής και ψυχικής υγείας του ανθρώπου.
Όμως αποδείχθηκε ότι, τελικά, ούτε το μυστικό της ζωής αποκαλύφθηκε και, όπως δήλωσε ο εκ των πρωτεργατών της χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος, Francis Collins: “οι συνέπειες της αποκωδικοποίησης του ανθρώπινου γονιδιώματος για την κλινική ιατρική έχουν υπάρξει μέχρι σήμερα περιορισμένες…” Κι αυτό συνέβη διότι, όπως αποδείχθηκε, ούτε το φαινόμενο της ζωής ανάγεται στις φυσικοχημικές ιδιότητες του DNA, ούτε η ανάπτυξη και η λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού ερμηνεύεται αποκλειστικά με την αποκάλυψη της δομής του ανθρώπινου γονιδιώματος.
Σήμερα τείνει να εξαλειφθεί η αντίληψη ότι η ανάπτυξη και η λειτουργία των διαφόρων οργανισμών καθοδηγείται αποκλειστικά και στερεότυπα από ένα γενετικό πρόγραμμα και διαμορφώνεται η αντίληψη ότι η ανάπτυξη οικοδομείται μέσα από την αλληλεπίδραση του γενετικού υλικού και επιγενετικών παραγόντων.
Μια σειρά ερευνητών, σήμερα, θεωρεί ότι υπερεκτιμήθηκε ο ρόλος των γονιδίων στην ανάπτυξη και λειτουργία των οργανισμών, αμφισβητεί ότι τα γονίδια αποτελούν ένα γενικό πρόγραμμα ανάπτυξης των οργανισμών και προτείνει την αντίληψη ότι τα γονίδια σε συνδυασμό με εξωτερικούς παράγοντες, με τους οποίους αλληλεπιδρούν, φέρουν σε πέρας την ανάπτυξη και τη λειτουργία των οργανισμών.
Αυτές οι αντιλήψεις φέρουν στο προσκήνιο το σημαντικό ρόλο του περιβάλλοντος στην ανάπτυξη και τη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού και ειδικότερα στην διαμόρφωση του ανθρώπινου εγκεφάλου και την οργάνωση της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς του ανθρώπου.
Σήμερα είναι γνωστό ότι τα περιβαλλοντολογικά ερεθίσματα συμβάλλουν καθοριστικά στην ωρίμανση και την τελική διαμόρφωση του ανθρώπινου εγκεφάλου, με αποτέλεσμα, λόγω των διαφορετικών ερεθισμάτων που δέχεται ο κάθε άνθρωπος, να διαμορφώνεται ένας διαφορετικός εγκέφαλος για κάθε άνθρωπο που οδηγεί στην διαμόρφωση μιας διαφορετικής προσωπικότητας.
Έχει αποδειχθεί ότι το ανθρώπινος εγκέφαλος είναι εξαιρετικά ευαίσθητος στα περιβαλλοντολογικά ερεθίσματα. Αυτή η ιδιότητα του εγκεφάλου, η πλαστικότητά του, σε συνδυασμό με την μακρόχρονη παιδική ηλικία του ανθρώπου (στα πλαίσια της οποίας ωριμάζει ο ανθρώπινος εγκέφαλος), αποτελούν τους δύο καθοριστικούς παράγοντες οι οποίοι παρεμποδίζουν την τυφλή προσκόλληση του ανθρώπου σε μια γενετικά προγραμματισμένη συμπεριφορά, περισσότερο από κάθε άλλο ζωντανό οργανισμό.
Υπό το πρίσμα αυτών των αντιλήψεων, θεωρείται ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος, το πλέον θαυμαστό και πολύπλοκο όργανο στη φύση, δεν είναι έρμαιο ούτε των γονιδίων του, ούτε του περιβάλλοντός του κι ότι η εγκεφαλική λειτουργία διαμορφώνεται μέσα από την αλληλεπίδραση γονιδίων και περιβαλλοντολογικών ερεθισμάτων. Μέσα από αυτήν την αλληλεπίδραση, η εγκεφαλική λειτουργία, δηλαδή ο νους, παράγει τις νοητικές λειτουργίες, δηλαδή τη σκέψη, την κρίση, τη μνήμη, την ανθρώπινη συνείδηση, την ελεύθερη βούληση.
Ο Δημήτρης Σκαραγκάς γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου ζει και εργάζεται. Σπούδασε Ιατρική και ειδικεύθηκε στη Νευρολογία και Ψυχιατρική. Είναι διδάκτορας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Εργάστηκε με παιδιά με βαριά νοητική υστέρηση, με άτομα εξαρτημένα από ουσίες, με ψυχικά διαταραγμένους παραβάτες και ασχολήθηκε με τις σχέσεις Δικαίου και Ψυχιατρικής. Για πολλά χρόνια εργάστηκε σε τμήμα οξέων περιστατικών του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, όπου εργάζεται μέχρι σήμερα με το βαθμό του διευθυντή. Δημοσίευσε εργασίες του σε επιστημονικά περιοδικά και άλλα έντυπα. Εξέδωσε τα βιβλία «Εγκληματίας ψυχασθενής. Ένας επικίνδυνος μύθος» (2002) και «Eυαίσθητος εγκέφαλος» (2010).