Συνέντευξη στον Κ. Τερζή
«Είμαι υπερήφανη που συνάντησα αυτές τις γυναίκες και μέτρησα ξανά τον κόσμο με έναν άλλον πήχη», μας έλεγε η Αλίντα Δημητρίου κάπου δύο χρόνια πριν, με αφορμή την προηγούμενη ταινία της, τη «Ζωή στους βράχους», δεύτερο μέρος της τριλογίας της για τους αγώνες των γυναικών στην Ελλάδα. Μια τριλογία που ξεκίνησε από την περίοδο της Κατοχής, πέρασε στα χρόνια του Βουνού με τον Δημοκρατικό Στρατό και φτάνει τώρα, στο τρίτο μέρος, στα χρόνια της αντίστασης στη χούντα των συνταγματαρχών. Δουλειά μιας μικρής ομάδας, με επικεφαλής την Αλίντα Δημητρίου, χωρίς χρηματοδότηση από πουθενά… Οι δύο πρώτες ταινίες, τα «Πουλιά στο βάλτο» και η «Ζωή στους βράχους», διακινήθηκαν με σχεδόν «αντάρτικη» μέθοδο, από συλλογικότητες κάθε είδους μέχρι σχολεία, και αγαπήθηκαν ιδιαίτερα από τους νέους («τη στάση των γυναικών εκείνης της εποχής, οι νέοι την κάνουν πλατφόρμα δράσης για τις δικές τους ανάγκες, για τα δικά τους οράματα… και έτσι προχωρούν οι ταινίες», μας είχε πει η Αλίντα Δημητρίου).
Η Αλίντα Δημητρίου έχει κερδίσει ένα μεγάλο στοίχημα: Τις τελευταίες δεκαετίες οι ιστορικοί προβληματίζονται έντονα γύρω από το ζήτημα της «προφορικής μνήμης» και πώς αυτή προσεγγίζεται ή αποτυπώνεται φιλμικά, τη σχέση μεταξύ ατομικής και συλλογικής μνήμης, τον ρόλο της βιωμένης εμπειρίας… Η προφορική ιστορία αναδεικνύεται προνομιακό εργαλείο για να μελετηθούν οι τρόποι με τους οποίους τα δρώντα υποκείμενα εκφράζουν ρήξεις μέσα στον ιστορικό χρόνο, εμπειρίες ανάτασης, αλλά και οδύνης. Αναμφίβολα, η προφορική ιστορία συνδέεται επίσης με τον εκδημοκρατισμό της Ιστορίας και την ανάδειξη προσώπων που είχαν αποκλειστεί ή είχαν περιθωριοποιηθεί στην ιστορική αφήγηση. Είναι φανερό πως η Αλίντα Δημητρίου, που στήνει την κάμερα και συζητά η ίδια με τις γυναίκες που προσεγγίζει, κατάφερε να δημιουργήσει μια θεμελιακή σχέση εμπιστοσύνης, ώστε τα πρόσωπα που εμφανίζονται στον φακό να μιλήσουν για εξαιρετικά επώδυνες εμπειρίες… Στα «Κορίτσια της βροχής» πενήντα γυναίκες μιλάνε για τα χρόνια της νιότης τους, χρόνια που συνέπεσαν με την απριλιανή δικτατορία στην Ελλάδα, και εκείνες αισθάνθηκαν την υποχρέωση να την πολεμήσουν. Φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν, είδαν τον εαυτό τους να συνθλίβεται, στερήθηκαν την ελευθερία, στερήθηκαν τα στοιχειώδη δικαιώματά τους… Τα κορίτσια που μέσα από τη φυλακή ονειρεύονταν τη βροχή, ονειρεύονταν να νιώσουν τη βροχή πάνω στο βασανισμένο σώμα τους…
Το μοντάζ της ταινίας είναι καταιγιστικό, «χωρίς ανάσα», ο λόγος των γυναικών «τρέχει» και στριμώχνει τον θεατή ώστε να νιώσει άβολα, ώστε να συμμεριστεί σε κάποιο βαθμό την καταδίωξη που υπέστησαν αυτές οι γυναίκες. Στα ενδιάμεσα, εκεί που περιμένεις κάποια «αναπαράσταση» της περιόδου της δικτατορίας, η Αλίντα Δημητρίου χρησιμοποιεί φωτογραφίες από διαδηλώσεις τού σήμερα, το «τότε» και το «τώρα» συναντιούνται καθώς η αφήγηση on camera «εκείνων των χρόνων» συμπλέκεται με τις γνώριμες σε όλους μας εικόνες της σύγχρονης μνημονιακής Ελλάδας…
* Από τις γυναίκες της Αντίστασης στην Κατοχή στις γυναίκες του Βουνού, και τώρα μ’ ένα άλμα στο χρόνο είκοσι χρόνια αργότερα, στις γυναίκες που αγωνίστηκαν ενάντια στην απριλιανή δικτατορία. Ποιο είναι το νήμα που συνδέει την έρευνά σας, την τριλογία που ολοκληρώνεται τώρα;
Τις γυναίκες αυτής της τριλογίας τις συνδέουν οι πολιτικοί αγώνες που συμμετείχαν. Αυτό είναι το νήμα. Μια γυναίκα που εμφανίζεται και μιλάει στα «Κορίτσια της βροχής» μου είπε: «είμαστε η συνέχεια των γυναικών της Αντίστασης, και η δική μας συνέχεια είναι η σημερινή νεολαία». Και αυτό το είπε μια γυναίκα που η χούντα της αφαίρεσε τη δυνατότητα να κάνει παιδιά.
* Αγώνας για ελευθερία, για αξιοπρέπεια, για χειραφέτηση… Εχετε πει ήδη, μιλώντας για τη δουλειά σας, ότι προσεγγίσατε τους «στρατιώτες», όχι τους ηγέτες… Ωστόσο και μόνο ο όρος «στρατιώτης» υποδηλώνει την ύπαρξη «στρατηγών», που απουσιάζουν εκκωφαντικά και από τις τρεις ταινίες σας…
Οι στρατηγοί είναι εξουσία, και εγώ δεν αναφέρομαι στην εξουσία, η οποία λίγο – πολύ θεωρεί τους απλούς ανθρώπους παράπλευρες απώλειες. Εξουσία είναι επίσης και οι ειδήμονες της Ιστορίας, που δεν διακρίνουν τους ανώνυμους, δεν αφουγκράζονται τον πόνο τους…
* Τα «κορίτσια» της περιόδου 1968-69 προέρχονται από τις Λαμπράκισσες, τη γενιά του 114, των Ιουλιανών, των συναυλιών του Μίκη Θεοδωράκη… Είναι μια διαφορετική γενιά από τη γενιά της Νομικής και του Πολυτεχνείου. Ανθρωπολογικά, ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους; Αποφασιστικότητα; Εντιμότητα; Κάποιοι έχουν μιλήσει ακόμη και για ρομαντισμό…
Ναι, πράγματι, έχουμε δύο φουρνιές γυναικών. Αυτές που ήταν Λαμπράκισσες και κακοποιήθηκαν στην οδό Μπουμπουλίνας, και μια δεύτερη γενιά, κυρίως φοιτήτριες, που ξεπετάγονται σιγά – σιγά μέσα από το φοιτητικό κίνημα το οποίο αρχίζει να διαμορφώνεται μετά το 1970. Είναι αυτές που έλαβαν μέρος στη Νομική και μετά στο Πολυτεχνείο. Το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι το ήθος και η ταπεινότητά τους. Τις χαρακτηρίζει η αντοχή και η πίστη σε αυτό που κάνανε. Δεν ξεπούλησαν τίποτε στα χρόνια που ακολούθησαν. Όσο για τον ρομαντισμό που αναφέρατε, αναρωτιέμαι, πώς μπορεί να συμβαδίσει με την κακοποίηση που υφίσταντο;
* Απέναντι στον «Άντρα» ανακριτή και βασανιστή, που εκμεταλλεύτηκε το φύλο της κοπέλας για να την «σπάσει» και να την εξευτελίσει, βγαίνουν φοβίες που η γυναίκα δεν ήξερε καν ότι υπήρχαν. Πώς τις πλησιάσατε; Είναι κατανοητό ότι ακόμη και η ανάμνηση των βασανιστηρίων είναι επώδυνη… Πώς αναδείξατε κινηματογραφικά αυτή τη βάναυση σύγκρουση εκείνης της εποχής;
Δεν έχω συνταγή. Θα μπορούσα όμως να πω ότι όλα είναι βατά όταν αγαπάς, κι εγώ τις αγαπούσα και αγαπούσα με πάθος αυτό που έκανα. Βέβαια η ανάμνηση των βασανισμών είναι επώδυνη. Μερικές αρνήθηκαν, δεν μπορούσαν να ξεπεράσουν την ανάμνηση του πόνου και να λάβουν μέρος στην ταινία, ενώ άλλες δέχτηκαν γιατί κατανόησαν ότι είχαν χρέος ως ιστορικά πρόσωπα απέναντι στις γενιές που έρχονται. Κινηματογραφικά; Έναν καταιγισμό από κοντινά-κοντινά πλάνα, χωρίς ανάσα για τον θεατή, εδώ και τώρα, όπως δεν είχαν κι αυτές ανάσα όταν τις κακοποιούσαν. Και ήταν είκοσι χρονώ…
* Ακόμα και όσες από τις κοπέλες εκείνης της περιόδου είχαν όλες τις προϋποθέσεις να διαδραματίσουν «ηγετικό» ρόλο αργότερα, μετά το 1974, δεν το έπραξαν, αλλά στάθηκαν «διακριτικά» στο φόντο της πολιτικής σκηνής της αριστεράς. Φίλος μου δημοσιογράφος, μου έλεγε ότι σε ένα αφιέρωμα που έκαναν στην εφημερίδα του πριν από χρόνια γι’ αυτές, δεν ήθελαν καν να δημοσιευτεί ομαδική φωτογραφία τους, «για να μη νομίζει ο κόσμος ότι περνούσαμε την ώρα μας τραβώντας φωτογραφίες»…
Πράγματι, όλες αυτές οι γυναίκες δεν ζήτησαν να ηγηθούν, δεν εκμεταλλεύτηκαν τις ταλαιπωρίες τους, και η επίσημη ιστορία τις «αντάμειψε» με σχεδόν μηδενική αναφορά. Μια γυναίκα μου είπε ότι η πολιτεία της έδωσε την ευχή της… Σε όλες τις φυλακές και τις εξορίες έβγαζαν φωτογραφίες, ακόμα και στο Μακρονήσι. Έδειχναν ανέμελες, κεφάτες, για να τις βλέπουν έτσι οι δικοί τους και να μη στενοχωριούνται. Ήταν κι αυτό ένας τρόπος αντίστασης…
* Είστε εδώ και πολλά χρόνια στην αριστερά, έστω κι αν αρνείστε την κομματική ιδιότητα. Με τις ταινίες σας δίνετε φωνή -για πρώτη φορά στην οθόνη- στις «απλές» γυναίκες του αριστερού κινήματος, φέρνετε στο προσκήνιο ζητήματα που απασχολούν και σήμερα τον κόσμο της Αριστεράς, και μάλιστα είναι εντυπωσιακή η απήχηση που έχει η δουλειά σας στους νέους… Ωστόσο δεν έχετε συμπεριλάβει αναφορές στον «μηχανισμό», στα λάθη των καθοδηγητών… Η ιστορική-αγωνιστική μνήμη της αριστεράς είναι η σημαντικότερη παρακαταθήκη της για το μέλλον, αλλά πώς να διδαχθούν οι νεότεροι αν δεν παρουσιάζεται η διαλεκτική σχέση ηγεσίας-απλών μελών που καθόρισε το κίνημα;
Είναι άλλο η ιστορική – αγωνιστική μνήμη και άλλο η εμμονή στην εξομολόγηση των λαθών του μηχανισμού. Αυτό που ζητάτε είναι μια άλλη ταινία. Και καλό θα ήταν να ξεκινήσει η Δεξιά με την καταγραφή των δικών της λαθών.
* Ποια είναι η αριστερά του μέλλοντός σας, κυρία Αλίντα; Μέσα από τη διαδρομή που κάνατε στο χρόνο, μιλώντας με τη «ζωντανή Ιστορία», ποια αριστερά έχετε στο μυαλό σας και στην καρδιά σας;
Είναι η αριστερά που σέβεται τον άνθρωπο, η αριστερά που είναι πάντα παρούσα και συνιστά το αντίπαλον δέος στην αλαζονεία της εξουσίας. Με την αριστερά όχι μόνο οραματίζεσαι, αλλά είσαι σίγουρος ότι ο αγώνας θα οδηγήσει κάποτε -τα ιστορικά φαινόμενα δεν προσμετρώνται με τον βιολογικό χρόνο- στην αξιοπρεπή ύπαρξη του ανθρώπου, στην κατάργηση βίας σε άνθρωπο από άνθρωπο.
* Στην ταινία εμφανίζονται και καταθέτουν τη μαρτυρία τους οι (με αλφαβητική σειρά): Μαρία Αγγελάκη, Αριάδνη Αλαβάνου, Δήμητρα Αποστόλου, Παναγιώτα Αρμάου, Κίτυ Αρσένη, Νάντια Βαλαβάνη, Σούλα Γεωργιάδου, Ελένη Γκολέμα, Ελλη Γρηγοριάδου, Βέρα Δαμόφλη, Εύα Θεοδωρακάκη, Μαρία Θεοδωράκη, Ντίνα Θεοφίλου, Μπούλη Θεοφυλακτοπούλου, Πόπη Καζλάρη, Μαρία Καλλέργη, Δώρα Καλλιπολίτη, Ρία Καλφακάκου, Ασπασία Καρά, Πόπη Κατσίγρα, Γεωργία Κοντόζογλου, Ντίνα Κούκου, Αγγελική Κουτσουμπού, Αντωνία Κυβέλου, Κούλα Κωνσταντινίδου, Κατερίνα Κωτσάκη, Ελλη Λαζαρίδη, Γιούλη Λιναρδάτου, Ιωάννα Μακρή, Νατάσα Μερτίκα-Ξενάκη, Αλεξάνδρα Οικονομάκου, Νίτσα Οικονομίδου, Κατερίνα Παπαγκίκα, Μαρία Πίνιου, Βάσω Πιστόλη, Μάγδα Πίτακα, Πόλυ Σαββινίδου, Σελήνη Σαββινίδου, Αφρούλα Σαπουτζή, Γεωργία Σαρηγιαννίδου, Σοφία Σμυρνή, Ευαγγελία Τζιβάνη, Κάλια Τουρνάκη, Ολγα Τσολακίδου, Κάτια Χαραλαμπάκη, Μαρία Χατζηνικολάου, Πάτρα Χατζησάββα].
«Τα κορίτσια της βροχής» προβάλλονται από την Πέμπτη 12 Ιανουαρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (Ιερά Οδός 48 και Μεγάλου Αλεξάνδρου, τηλ. 210 3609695).
Αναδημοσίευση από την Αυγή