Της Σταυρούλας Πουλημένη
Με την απόφαση του δικαστηρίου ολοκληρώνεται τη Δευτέρα στο Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων Θεσσαλονίκης η δίκη δύο στελεχών της Ελληνικός Χρυσός, που ξεκίνησε στις 21 Οκτωβρίου μετά από αναβολές. Πρόκειται για μια περιβαλλοντική δίκη η οποία πραγματοποιείται εφτά χρόνια μετά τη δίωξη που ασκήθηκε και πάνω από δέκα μετά τις διαπιστωμένες παραβάσεις της νομοθεσίας. Αυτή η καθυστέρηση για τα περιβαλλοντικά ζητήματα έχει πάντα μια σημασία γιατί, αφενός, πολλά έχουν αλλάξει τα τελευταία χρόνια στην περιβαλλοντική νομοθεσία (όχι πάντα σε θετική κατεύθυνση για το περιβάλλον και ειδικότερα όσον αφορά τη δραστηριότητα της συγκεκριμένης εταιρείας), αφετέρου επειδή ζητήματα ύψιστου δημοσίου ενδιαφέροντος εξετάζονται όταν πλέον κανείς δε γνωρίζει τι επιπτώσεις μπορεί να είχαν στο περιβάλλον οι διαπιστωμένες πριν από χρόνια από την Επιθεώρηση Περιβάλλοντος πράξεις και παραλείψεις τους.
Τα δύο στελέχη κατηγορούνται για υποβάθμιση του περιβάλλοντος κατ` εξακολούθηση στις περιοχές του Στρατωνίου και της Ολυμπιάδας Χαλκιδικής σε βαθμό κακουργήματος. Σύμφωνα με το βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Χαλκιδικής, οι δύο κατηγορούμενοι με περισσότερες από μία πράξεις και με πρόθεση προκάλεσαν υποβάθμιση στο περιβάλλον, με παραλείψεις που αντιβαίνουν τους νόμους και με την επιβαρυντική διάταξη ότι σκόπευαν να προσπορίσουν οικονομικό όφελος στην εταιρεία Ελληνικός Χρυσός. Το αδίκημα αφορά την περίοδο 2012-2014. Η δίωξη έγινε μετά από καταγγελίες πολιτών του Δήμου Αριστοτέλη και σχετική επιστολή του Δήμου αναφορικά με πιθανολογούμενη ρύπανση υδάτων. Η δικογραφία περιλαμβάνει στοιχεία των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος μέσα από τους ελέγχους που διενήργησαν αλλά και της ίδιας της εταιρείας που προσκομίστηκαν κατά τη διάρκεια της ανάκρισης. Περιλαμβάνει, ακόμη, τις Πράξεις Βεβαίωσης Παραβάσεων, έτσι όπως εκδόθηκαν από το Υπουργείο Περιβάλλοντος (ΥΠΕΝ). Να σημειωθεί ότι για τις παραβάσεις αυτές είχαν επιβληθεί πρόστιμα στην εταιρεία από το Υπουργείο Περιβάλλοντος καθώς, ενώ υπήρξαν συστάσεις της Επιθεώρησης προς την εταιρεία με σχετική αλληλογραφία, αυτή τελικά δε συμμορφώθηκε.
Οι δύο Επιθεωρητές Περιβάλλοντος, που κατέθεσαν ως μάρτυρες κατηγορίας, μίλησαν για τους ελέγχους που διενήργησαν την περίοδο 2012-2014, τόσο στην Ολυμπιάδα όσο και στο Στρατώνι.
Μέσα από τους ελέγχους τους στην Ολυμπιάδα διαπίστωσαν πληθώρα περιβαλλοντικών παραβάσεων (π.χ. πλημμελής διαχείριση συμπυκνώματος πυριτών, πλημμελής διαχείριση στερεών και υγρών αποβλήτων) με αποτέλεσμα, σύμφωνα με τις Πράξεις Βεβαίωσης Παραβάσεων και το βούλευμα, να μην αποτρέπεται η ρύπανση περιβάλλοντος και να διασφαλίζεται η προστασία της ανθρώπινης υγείας. Μεταξύ άλλων παραβάσεων, αναφέρεται και η ελλιπής τήρηση όρων και απαιτήσεων για έργα αποκατάστασης στους χώρους απόθεσης παλαιών τελμάτων Ολυμπιάδας (από παλαιότερες μεταλλευτικές δραστηριότητες). Η υλοποίησή τους θα βοηθούσε στην αποφυγή διαφυγής όξινων απορροών και στη μείωση της διαχρονικής επιβάρυνσης της περιοχής.
Οι Επιθεωρητές επικεντρώθηκαν σε θέματα διαχείρισης υγρών αποβλήτων, αναφέροντας ότι μέσα από τους ελέγχους τους, τόσο στο Στρατώνι όσο και στην Ολυμπιάδα, διαπιστώθηκε ότι η εταιρεία διέθετε επεξεργασμένα υγρά απόβλητα στο περιβάλλον με υπερβάσεις ως προς τα επιτρεπόμενα όρια διάθεσης βαρέων μετάλλων, καθώς και του pΗ, κατά παράβαση των περιβαλλοντικών όρων της ΚΥΑ ΕΠΟ του 2011, με την οποία αδειοδοτήθηκε η μεταλλευτική δραστηριότητα στη Β.Α. Χαλκιδική.
Αναφέρθηκαν ακόμη σε ετήσιες εκθέσεις της ίδιας της εταιρείας για τα έτη 2011-2012-2013, διαπιστώνοντας ότι διέθεσε υγρά απόβλητα με υπερβάσεις σε βαρέα μέταλλα, ενώ στις 5-4-2013 διέθεσε όξινες απορροές δια μέσου οχετού σε κλάδο του ρέματος Μαυρόλακκα, με σημαντικά υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων, κάτι που προκάλεσε ρύπανση του περιβάλλοντος.
Οι Επιθεωρητές, εμβαθύνοντας στις παραβάσεις της εταιρείας όσον αφορά την ελλιπή παρακολούθηση των ποιοτικών παραμέτρων των υγρών αποβλήτων, επεσήμαναν περιπτώσεις όπου η εταιρεία δεν παρακολουθούσε την ποιότητα των υγρών αποβλήτων σύμφωνα με τα αυστηρότερα όρια της ΚΥΑ 2011 αλλά με τα επιεικέστερα όρια της απόφασης του Νομάρχη Χαλκιδικής του 1985.
Ανάλογες παραβάσεις που βρίσκονται και στο σχετικό παραπεμπτικό βούλευμα αφορούν, μεταξύ άλλων, τη διάθεση από τις μονάδες κατεργασίας νερών του μεταλλείου στο Στρατώνι (κατά την περίοδο 4/10/2012 έως 28/8/2014) μη επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων, με σημαντικές υπερβάσεις ως προς τα επιτρεπόμενα όρια βαρέων μετάλλων στο σημείο εκβολής στη θάλασσα και στο ρέμα του Κοκκινόλακα, με αποτέλεσμα την πρόκληση σοβαρής ρύπανσης στα επιφανειακά ύδατα της περιοχής και υποβάθμιση του περιβάλλοντος.
Βασικά επιχειρήματα των συνηγόρων των κατηγορουμένων ως προς το θέμα αυτό ήταν, μεταξύ άλλων, ότι είτε κάποιες παράμετροι των υγρών αποβλήτων έπρεπε να μετριούνται με τα επιεικέστερα όρια που ορίζει η απόφαση του Νομάρχη, είτε ότι με τη νέα Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων του 2023 οι υπερβάσεις δεν ισχύουν, καθώς ισχύουν επιεικέστερα όρια. Ως εκ τούτου, οι συνήγοροι των κατηγορουμένων ισχυρίστηκαν ότι οι κατηγορούμενοι δεν πρέπει να οδηγηθούν σε ποινική καταδίκη. Επιπλέον ανέφεραν, κατά περιπτώσεις παραβάσεων που συζητήθηκαν, ότι δεν αρκεί να υπάρχει κίνδυνος αλλά ότι πρέπει να διαπιστωθεί αν αυτός επήλθε.
Ωστόσο, τόσο ο συνήγορος υποστήριξης της κατηγορίας όσο και η δικηγόρος του Δημοσίου παρέθεσαν πίνακες παραβάσεων που αφορούν τα απόβλητα, τόσο στο Στρατώνι όσο και στην Ολυμπιάδα, που αποδεικνύουν ότι η εταιρεία παραβίαζε τα επιτρεπόμενα όρια τόσο βάσει της ΚΥΑ ΕΠΟ του 2011 (δηλαδή σύμφωνα με την αδειοδότηση που είχε λάβει), την Απόφαση Νομάρχη του 1985 (δηλαδή τα επιεικέστερα όρια) αλλά και βάσει της νέας Απόφασης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων του 2023.
Σημαντικό κομμάτι της ακροαματικής διαδικασίας κατέλαβαν τοποθετήσεις των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος σχετικά με παραλείψεις της εταιρείας στην κατασκευή του Χώρου Υγειονομικής Ταφής Επικινδύνων Αποβλήτων (ΧΥΤΕΑ) Κοκκινόλακα, που συνιστά τον αποδέκτη όλων των αποβλήτων που προκύπτουν από τις αποκαταστάσεις των ρυπασμένων περιοχών από παλαιότερες χρήσεις αλλά και των μελλοντικών. Η εταιρεία, σύμφωνα με τους ελέγχους που διενέργησαν, δεν είχε τοποθετήσει στον πυθμένα του ΧΥΤΕΑ στρώση συμπυκνωμένης αργίλου πάχους 0,5m, κατά παράβαση των διατάξεων της ΑΕΠΟ που είχε λάβει από το ΥΠΕΝ. Αντίθετα, τοποθέτησε έναν γεωσυνθετικό φραγμό πάχους μερικών χιλιοστομέτρων, που, σύμφωνα με τους Επιθεωρητές, δεν ικανοποιούσε την μακροπρόθεσμη προστασία του περιβάλλοντος στο ενδεχόμενο διάρρηξης ή τεμαχισμού της μεμβράνης λόγω γήρανσης ή σεισμού. Επιπλέον, η εταιρεία θα έπρεπε για οποιεσδήποτε διαφοροποιήσεις ως προς την κατασκευή του να ζητήσει την τροποποίηση των περιβαλλοντικών όρων από το ΥΠΕΝ. Το επιχείρημα της εταιρείας ήταν ότι ο γεωσυνθετικός φραγμός συνιστούσε ισοδύναμο του φυσικού αργιλικού φραγμού.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το ζήτημα της κατασκευής του ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακα δεν είναι μια ανούσια τεχνική συζήτηση αλλά ένα σοβαρό περιβαλλοντικό ζήτημα, μιας και καθημερινά εναποτίθενται απόβλητα της δραστηριότητας της εταιρείας σε αυτόν. Κάτοικοι της περιοχής είχαν προβεί στο παρελθόν σε καταγγελίες σχετικά με την μονομερή αλλαγή σχεδιασμού και υλοποίησης της κατασκευής του ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακα ήδη από το 2013, με αποκλειστική ευθύνη της εταιρίας κατά παράβαση των αντίστοιχων περιβαλλοντικών όρων της ΑΕΠΟ, κάτι που, όπως ισχυρίζονταν οι ίδιοι, θέτει σε κίνδυνο το περιβάλλον και την υγεία των κατοίκων, ειδικά σε περίπτωση ατυχήματος (αστοχίας υλικού, σεισμού κτλ).
Μάλιστα, οι συνήγοροι των κατηγορουμένων κατέθεσαν τεχνική έκθεση που διενεργήθηκε στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Υπηρεσίες Τεχνικού Συμβούλου στο πλαίσιο των ελέγχων της Επιστημονικής Επιτροπής στο έργο κατασκευής της στεγάνωσης λεκάνης του χώρου απόθεσης αποβλήτων ΧΥΤΕΑ» προκειμένου να αποδείξουν το ισοδύναμο της τοποθέτησης γεωσυνθετικού φραγμού με την φυσική άργιλο. Η τεχνική έκθεση εκπονήθηκε από το εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας και Υδρογεωλογίας του Τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ και ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 2019. Ωστόσο, η έκθεση αυτή, όπως επεσήμανε ο συνήγορος υποστήριξης της κατηγορίας, που ανέφερε σημεία από αυτήν, τονίζει, μεταξύ άλλων, τη σημασία του γεωλογικού φραγμού από στρώμα συμπυκνωμένης αργίλου ικανού πάχους για τη διασφάλιση της στεγανότητας του ΧΥΤΕΑ. Όσον αφορά το γεωσυνθετικό φραγμό που τοποθέτησε η εταιρεία, ο συνήγορος υποστήριξης της κατηγορίας δήλωσε ότι η έκθεση εμπεριέχει στοιχεία των εταιρειών που κατασκευάζουν αυτά τα υλικά και στα οποία φαίνεται ότι η διάρκεια ζωής (durability) της μεμβράνης που χρησιμοποιήθηκε στο ΧΥΤΕΑ είναι μόλις 25 χρόνια.
Στην έκθεση επισημαίνεται, ακόμη, ότι υπάρχει συζήτηση και αξιολόγηση για πιθανή θραύση ενός γεωσυνθετικού φραγμού, κυρίως από σεισμικές φορτίσεις.
Αξίζει ως εκ τούτου να λάβει κανείς υπόψη (πράγμα που υπενθυμίζει και η ίδια η έκθεση) ότι ο ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακα βρίσκεται πάνω σε σεισμογόνο περιοχή, συγκεκριμένα στο ρήγμα του Στρατωνίου, που είναι το σημαντικότερο ρήγμα της περιοχής και συνδέεται με την εκδήλωση του καταστροφικού σεισμού του 1932.
Ο συνήγορος υποστήριξης της κατηγορίας συμπληρωματικά εξέθεσε ότι από την ίδια την τεχνική έκθεση προέκυψε ότι υπάρχουν υπόγεια νερά ακριβώς κάτω από τον ΧΥΤΕΑ και μάλιστα σε απόσταση μικρή από τη στεγάνωση και επεσήμανε ότι η ίδια η επιτροπή που συνέταξε την τεχνική έκθεση συνέστησε στην εταιρεία να προβαίνει σε συνεχή και συστηματική παρακολούθηση της ποιότητας του υπόγειου νερού στην περιοχή του ΧΥΤΕΑ, καθώς και των επιφανειακών νερών κατάντη του χώρου απόθεσης. Εντούτοις, όπως ο ίδιος ο συνήγορος υποστήριξης της κατηγορίας ανέφερε, η εταιρεία δε προέβη σε καμία μέτρηση της ποιότητας των υπογείων νερών.
Στην ακροαματική διαδικασία κατέθεσε, μεταξύ άλλων, ως μάρτυρας κατηγορίας ο πρώην δήμαρχος Αριστοτέλη, Γιώργος Ζουμπάς, αναφέροντας πολλαπλές προσφυγές του Δήμου στα δικαστήρια λόγω ανησυχίας των κατοίκων σχετικά με τη διαχείριση των προϊόντων και των αποβλήτων εκ μέρους της εταιρείας αλλά και την επιστημονική αναζήτηση που έκανε ο Δήμος εκείνη την περίοδο για τους κινδύνους που υπάρχουν από τη δραστηριότητα της.
Παράλληλα, ως μάρτυρας κατηγορίας κατέθεσε ο Κυριάκος Παναγιωτόπουλος, ομότιμος καθηγητής Εδαφολογίας του Τμήματος Γεωπονίας του ΑΠΘ, αναφέροντας σημεία από την εμπειρία του ως μέλος (από το 2016-2019) της Επιτροπής Ελέγχου Τήρησης των Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Ε.Τ.Π.Ο). Ο ίδιος αναφέρθηκε συγκεκριμένα σε αναλύσεις που έγιναν ως προς την τήρηση των περιβαλλοντικών όρων και τις σχετικές υπερβάσεις από τα επιτρεπτά όρια που διαπίστωσε η Ε.Ε.Τ.Π.Ο, επισημαίνοντας παράλληλα ότι σε ελάχιστες χώρες τέτοια βαριά βιομηχανική δραστηριότητα βρίσκεται τόσο κοντά σε κατοικημένες περιοχές, με ό,τι αυτό συνεπάγεται ως προς την επικινδυνότητα μιας τέτοιας συνθήκης. Για τους κινδύνους που προκαλούνται στη δημόσια υγεία από την έλλειψη μέτρων προστασίας μίλησε ως μάρτυρας κατηγορίας και ο Ομότιμος Καθηγητής Υγιεινής, Κοινωνικής Ιατρικής & Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας του ΑΠΘ, Αλέξης Μπένος. Ο ίδιος σημείωσε την βλαπτικότητα του αρσενικού στην υγεία των ανθρώπων, τονίζοντας ότι η έκθεση σε αυτό προκαλεί πολλαπλές ασθένειες (καρκίνο του δέρματος, καρδιαγγειακά νοσήματα, καρκίνο του ήπατος και του νεφρού). Αντίστοιχες επιπτώσεις έχουν βαρέα μέταλλα όπως ο μόλυβδος και ο ψευδάργυρος. Σύμφωνα με τον ίδιο, επιπτώσεις μπορεί να υπάρχουν λόγω έκθεσης σε αυτά ακόμη και όταν δεν ξεπερνιούνται τα επιτρεπόμενα από τη νομοθεσία όρια. Συνεπώς, ο κίνδυνος για τη δημόσια υγεία πολλαπλασιάζεται όταν αυτά υπερβαίνουν τα προβλεπόμενα όρια.
Στην απολογία της, η μία εκ των κατηγορουμένων ισχυρίστηκε ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν υποβάθμιση του περιβάλλοντος εκ μέρους της εταιρείας και οι χειρισμοί της εταιρείας δεν προκαλούσαν κίνδυνο ούτε στο έδαφος ούτε στο νερό. Η ίδια, όπως και οι συνήγοροί της, εστίασαν ακόμη στο μεγάλο χρηματικό ύψος της επένδυσης που έχει κάνει η εταιρεία (3 δις ευρώ) στην περιοχή, καθώς και στο μεγάλο χρηματικό ύψος της αποκατάστασης των παλιών τελμάτων και τη λήψη μέτρων περιβαλλοντικής προστασίας.
Η εισαγγελέας πρότεινε την ενοχή ενός εκ των δύο κατηγορουμένων ως υπευθύνου και εκ του ρόλου του για ρύπανση και υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Αντίθετα, πρότεινε την αθώωση της δεύτερης κατηγορούμενης λόγω του ότι δεν είχε ιθύνοντα ρόλο στην εταιρεία.
