Από το Πάπιγκο ως τη Ρόδο και από τον Βόλο ως τη Σύρο, μια νέα ανησυχητική τάση εξαπλώνεται: τα eco-SLAPPs.
Τα eco-SLAPPs είναι μια διακριτή κατηγορία καταχρηστικών αγωγών (SLAPPs), τα οποία βάζουν στο στόχαστρο πολίτες, ομάδες, συλλογικότητες και δημοσιογράφους που υπερασπίζονται το περιβάλλον και τον δημόσιο χώρο από παραβιάσεις της νομοθεσίας και καταπατήσεις.
Σκοπός αυτών των αγωγών, με τις οποίες πανίσχυρα πρόσωπα, επιχειρήσεις ή οργανισμοί εγείρουν υπέρογκες διεκδικήσεις εναντίον όσων ασκούν κριτική και αντιδρούν, είναι ο εκφοβισμός, η αποδυνάμωση και τελικά η φίμωσή τους.
Με αυτόν τον τρόπο, τα eco-SLAPPs εμποδίζουν την ανοιχτή και ουσιαστική διαβούλευση με φορείς και πολίτες των τοπικών κοινωνιών και μετατοπίζουν το πεδίο αντιπαράθεσης από τον δημόσιο διάλογο στη δικαστική αίθουσα.
Η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕλΕΔΑ) με την υποστήριξη του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ προχώρησε σε μια έρευνα και στην αντίστοιχη έκδοση, που μέσω της μελέτης συγκεκριμένων υποθέσεων επιχειρούν να φωτίσουν τις πολλαπλές διαστάσεις του φαινομένου.
Η έρευνα αυτή έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό στη μελέτη του φαινομένου στη χώρα μας. Βασίζεται στα ευρήματα και την εμπειρία του έργου «SLAPP Proof: Συνηγορία για την Ελευθερία της Έκφρασης και της Πληροφόρησης», που για πρώτη φορά χαρτογράφησε το τοπίο των SLAPPs στην Ελλάδα. Ωστόσο, από τη μεριά της εστιάζει αποκλειστικά σε SLAPP υποθέσεις με περιβαλλοντικό χαρακτήρα, εξετάζοντας τόσο τα χαρακτηριστικά και τις επιπτώσεις τους, όσο και τις συνθήκες μέσα στις οποίες εκδηλώνονται. Οι υποθέσεις αφορούν διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές της χώρας και ποικίλα θεματικά πεδία, ώστε να αποτυπωθεί η πολυμορφία και η κλίμακα του φαινομένου.
Όπως αναφέρεται μεταξύ άλλων στα συμπεράσματα της έρευνας (ολόκληρη την έρευνα μπορείτε να δείτε εδώ)
Με την πρακτική των SLAPPs ως μέσο φίμωσης του δημόσιου διαλόγου και της δημόσιας συμμετοχής να βαίνει ολοένα αυξανόμενη, οι συνέπειες, τόσο για τη δημοκρατία όσο και για το δημόσιο συμφέρον, αποκτούν ανησυχητικές διαστάσεις. Το δημόσιο συμφέρον μπορεί να πλήττεται με μια σειρά από παραβιάσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων, ωστόσο η επιβάρυνση του περιβάλλοντος ίσως να αποτελεί ένα από τα πιο απτά παραδείγματα προσβολής του, υπό την έννοια ότι το ανθρώπινο δικαίωμα στο βιώσιμο και υγιές περιβάλλον είναι κάτι που αφορά όλους και όλες μας με τον πιο άμεσο και αδιαμεσολάβητο τρόπο, χωρίς καμία εξαίρεση.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι eco-SLAPPs, δηλαδή οι αγωγές που γίνονται για να φιμωθεί ο δημόσιος διάλογος και η δημόσια συμμετοχή σε σχέση με υποθέσεις που έχουν στον πυρήνα τους την επιβάρυνση του περιβάλλοντος, αποτελούν ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ως προς τις καταστροφικές συνέπειες που οι αγωγές αυτές μπορεί να έχουν για όλους και όλες μας, καθώς δύνανται να επηρεάσουν την αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος, υποχρέωση που επιβάλλεται στο κράτος και από το άρθρο 24 του Συντάγματος.
Μελετώντας τις SLAPP αγωγές, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο, όσο και στη χώρα μας, γίνεται φανερό ότι υπάρχει μια τάση αύξησης των καταχρηστικών αγωγών που αφορούν το περιβάλλον. Αυτό δεν είναι ανεξήγητο: όσο οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, αλλά και οι περιπτώσεις καταπάτησης γης, γίνονται ολοένα και πιο εμφανείς και οι φωνές όσων υπερασπίζονται το περιβάλλον πληθαίνουν, τα συμφέροντα που πλήττονται από αυτή την κριτική απαντούν στην αυξανόμενη πολιτική πίεση που δέχονται, αντεπιτιθέμενα σε όσους και όσες ασκούν κριτική στις επιζήμιες για το περιβάλλον πρακτικές τους.
Η παρούσα μελέτη εκκινεί από την υπόθεση πως οι eco-SLAPPs αποτελούν μια μεγάλη, διακριτή κατηγορία SLAPP αγωγών, που ναι μεν μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά με τις υπόλοιπες, αλλά έχουν ταυτόχρονα τα δικά τους ειδικά χαρακτηριστικά. Η μελέτη και η συγκριτική ανάλυση των ειδικών χαρακτηριστικών τους αποσκοπεί στην συλλογή και την τεκμηρίωση των υφιστάμενων δεδομένων προκειμένου, αφενός να αναδειχθούν οι ιδιαίτερες επιπτώσεις τους, αφετέρου να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο κατανόησης που θα βοηθήσει στην αποτελεσματική καταπολέμησή τους. Σε αυτό το πλαίσιο, η παρούσα έρευνα χαρτογραφεί το τοπίο των eco-SLAPPs στην Ελλάδα και εξετάζει τις ομοιότητες και τις διαφορές με τις υπόλοιπες SLAPP αγωγές.
Σύμφωνα με τα συμπεράσματα, κοινός παρονομαστής, σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, είναι το ισχυρό οικονομικό κίνητρο των εναγόντων να επεκτείνουν ή να εντείνουν τις δραστηριότητές τους, ακόμη και όταν αυτές προκαλούν σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις ή κοινωνικές αντιδράσεις.
Κύριο χαρακτηριστικό των eco-SLAPPs αποτελεί το στοιχείο της τοπικότητας. Χαρακτηριστικό είναι ότι σχεδόν όλες οι υποθέσεις που εξετάστηκαν στην παρούσα έρευνα εντοπίζονται σε νησιά και άλλους δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς στην Ελλάδα, περιοχές που το φαινόμενο του υπερτουρισμού εντείνει τις πιέσεις προς το φυσικό περιβάλλον, τις υποδομές και την κοινωνική συνοχή.
Όπως γενικά συμβαίνει με τις SLAPP αγωγές, η ανισορροπία ισχύος (ενάγοντος-εναγόμενου) επιβεβαιώνεται και για τις eco-SLAPPs, ωστόσο εδώ γίνονται ορατά δύο ειδικά χαρακτηριστικά που έχουν να κάνουν με την ταυτότητα των «θυτών» και των στόχων των eco-SLAPP αγωγών:
Πρώτον, η συντριπτική πλειοψηφία των εναγόντων απαρτίζεται από ισχυρά οικονομικά πρόσωπα (όμιλοι, εταιρείες, επιχειρηματίες), πράγμα που μεταφέρει την ανισορροπία ισχύος κυρίως στο οικονομικό πεδίο.
Τα θύματα-στόχοι των eco-SLAPP αγωγών στη μεγάλη πλειοψηφία τους είναι απλοί πολίτες (δηλαδή όχι όσοι/ες είχαν εμπλοκή στην εκάστοτε υπόθεση λόγω του επαγγελματικού τους προφίλ, ως δημοσιογράφοι ή πολιτικά πρόσωπα) . Αυτό, όπως επισημαίνεται στην έρευνα, έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς γίνεται αντιληπτό πως η ανισορροπία ισχύος μεταξύ εναγόντων και εναγόμενων είναι ακόμα μεγαλύτερη, εφόσον δεν υπάρχει κανένα οργανωμένο επαγγελματικό, πολιτικό ή οικονομικό πλέγμα προστασίας για τον/ην πολίτη-στόχο της SLAPP αγωγής, που αντιμετωπίζει την επίθεση στηριζόμενος/η στις δικές του/της και μόνο δυνάμεις.
Οι SLAPPs έχουν τη μορφή αγωγών, με τις οποίες αξιώνονται υπέρογκα ποσά αποζημίωσης και οι οποίες εδράζονται σε, κατά βάση, αστήρικτες αιτιάσεις. Στις υποθέσεις που εξετάστηκαν στην παρούσα έρευνα, η συνηθέστερη νομική βάση των eco-SLAPP αγωγών είναι η αποκατάσταση της ηθικής βλάβης με χρηματική ικανοποίηση εξαιτίας προσβολής της προσωπικότητας των εναγόντων λόγω φερόμενης συκοφαντικής τους δυσφήμησης, εξύβρισης τους και παράνομης επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων. Ενίοτε, οι αγωγές περιλαμβάνουν (συνήθως συνοδευτικά) και αξιώσεις διαφυγόντων κερδών.
Στην πλειονότητα των υποθέσεων που μελετήθηκαν, καταγράφηκαν συστηματικές παραβιάσεις της (περιβαλλοντικής ή άλλης σχετικής) νομοθεσίας, οι οποίες έχουν αναγνωριστεί από τα αρμόδια ελεγκτικά όργανα και, σε αρκετές περιπτώσεις, έχουν οδηγήσει σε πρόστιμα ή και καταδικαστικές αποφάσεις.
Όπως έχει επισημανθεί και στην προηγούμενη έρευνα της ΕλΕΔΑ, είναι απαραίτητη τόσο η ενσωμάτωση της Οδηγίας 2024/1069, όσο και η υιοθέτηση των προτεινόμενων στη Σύσταση μέτρων. Παρόλο που η υιοθέτηση της Σύστασης δεν είναι υποχρεωτική για τα κράτη μέλη, για χώρες όπως η Ελλάδα όπου οι SLAPP αγωγές αποτελούν μια όλο και πιο συχνή πρακτική σε εσωτερικές διενέξεις της χώρας, η θέσπιση anti-SLAPP κανόνων που να έχουν εφαρμογή σε αυτές είναι ιδιαίτερα κρίσιμη.
Όπως συμβαίνει με τις περισσότερες SLAPP αγωγές στην Ελλάδα, έτσι και για τις eco-SLAPP η κάλυψη των υποθέσεων από την πλειοψηφία των mainstream μέσων ενημέρωσης υπήρξε σχεδόν ανύπαρκτη στις περισσότερες περιπτώσεις. Η απουσία δημοσιότητας δεν αποδίδεται μόνο στην
αδιαφορία, αλλά ερμηνεύεται και ως αποτέλεσμα ενεργητικής συγκάλυψης, είτε λόγω πολιτικών πιέσεων, είτε λόγω εξαρτήσεων από οικονομικά συμφέροντα.
H Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕλΕΔΑ) και το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ – Γραφείο Θεσσαλονίκης διοργανώνουν την εκδήλωση «Eco–SLAPPs: Νομικός εκφοβισμός και τοπική περιβαλλοντική δράση στην Ελλάδα» την Πέμπτη 20 Νοεμβρίου 2025, ώρα 18:30, στο Goethe–Institut Athen (Ομήρου 14-16).
Στην εκδήλωση θα παρουσιαστεί –και θα διανεμηθεί δωρεάν– η ομώνυμη έκδοση με τα αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποίησε η ΕλΕΔΑ και θα ακολουθήσει συζήτηση στην οποία συμμετέχουν οι:
- Χρήστος Ράμμος, αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας επί τιμή, πρώην πρόεδρος της Αρχής Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ)
- Ιάκωβος Γρύλλης, μέλος του Δικτύου για την Προάσπιση του Δημόσιου Χώρου ΟΜΠΡΕΛΑ (Ρόδος), πρώην πρόεδρος ΤΕΕ Δωδεκανήσου
- Κατερίνα Νούμτα, πολιτική επιστήμονας, επιστημονική συνεργάτιδα ΕλΕΔΑ, συγγραφέας της έκδοσης
- Ιάσονας Γουσέτης, πολιτικός επιστήμονας, επιστημονικός συνεργάτης ΕλΕΔΑ. συγγραφέας της έκδοσης
Τη συζήτηση θα συντονίσει η Φωτεινή Κοκκινάκη, δημοσιογράφος του Inside Story.
