«Είναι η εποχή των αραιωμάτων» μας λέει δείχνοντας μας ένα ροδάκινο προσβεβλημένο από την πράσινη αφίδα.Ο Μάιος στην περιοχή της Ημαθίας και της Πέλλας είναι μια περίοδος εντατικής εργασίας για ένα από τα μεγαλύτερα παραγωγικά κέντρα ροδακίνων-βερύκοκων της Ευρώπης. Ο Βαγγέλης Καραΐνδρος, τρίτης γενιάς ροδακινοπαραγωγός στην Αγ. Μαρίνα Ημαθίας, δείχνει προβληματισμένος ξεναγώντας μας σε μια πλάκα 90 στρεμμάτων γης όπου συνεχίζει με πολύ φροντίδα τη ροδακινοπαραγωγή η οποία απορρυθμίζεται συνεχώς, τόσο από τα απρόβλεπτα συμπτώματα της κλιματικής κρίσης όσο και από την απουσία συστηματικής ενημέρωσης και βοήθειας των αγροτών από την πλευρά του κράτους.
«Αν είχαμε μια κανονική παραγωγή, και όχι τον φετινό παγετό, τα ροδάκινα θα ήταν πολλά. Ωστόσο και φέτος σε πολλές ποικιλίες έχουμε μεγάλη μείωση της παραγωγής. Πέρυσι όλα αυτά τα δέντρα ήταν γεμάτα με καρπό» αναφέρει ο Β. Καραΐνδρος επισημαίνοντας ότι η διαδικασία της αραίωσης που γίνεται την περίοδο αυτή αφορά μόνο το 20% μιας φυσιολογικής χρονιάς, κάτι που επηρεάζει αρνητικά ένα σύνολο εργασιών που σχετίζονται με τη ροδακινοπαραγωγή.
Δεν έχει περάσει χρόνος από τότε που το ΓΕΩΤΕΕ/Παράρτημα Κεντρικής Μακεδονίας απέστειλε σχετικό υπόμνημα προς τον πρωθυπουργό σχετικά με την οξεία και ταχεία εκδήλωση της κλιματικής κρίσης, κάνοντας ειδική μνεία στη δενδροκομία και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ροδακινοπαραγωγή. Το μεγαλύτερο, σύμφωνα με το πόρισμα που συνέταξαν ειδικοί επιστήμονες από το ΑΠΘ, το ΔΙΠΑΕ και τα Ινστιτούτα ΕΛ.Γ.Ο.-Δήμητρα, είναι η παρατηρούμενη αδυναμία κάλυψης του απαιτούμενου χειμερινού ψύχους με αποτέλεσμα την εμφάνιση ακαρπίας ή υποανάπτυκτων και παραμορφωμένων καρπών. «Η γνώση των απαιτήσεων σε ψύχος μιας ποικιλίας είναι το πιο σημαντικό μέτρο αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, καθώς οι παραγωγοί πρέπει να διαλέγουν ποικιλίες ανάλογα με τις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται στην περιοχή τους. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ ειδών, αλλά και ποικιλιών σε ένα είδος, ως προς τις ανάγκες σε ψύχος για να διασπαστεί ο λήθαργος, όμως δυστυχώς δεν υπάρχουν δεδομένα για το μεγάλο αριθμό ποικιλιών που δίδονται για καλλιέργεια κάθε χρόνο στη χώρα μας. To 27,1 % των ποικιλιών ροδακινιάς και το 68 % των ποικιλιών βερικοκιάς μπορεί να έχουν μη ικανοποιητική έκπτυξη οφθαλμών, παρατεταμένη ανθοφορία ή μη καλά αναπτυγμένα άνθη» αναφέρεται μεταξύ άλλων στο υπόμνημα.
Δείτε το βίντεο: Η ροδακινοπαραγωγή της Ημαθίας δοκιμάζεται από τον καιρό
Κλιματική κρίση δεν είναι μόνο η παρατεταμένη ζέστη
Τα φυλλοβόλα οπωροφόρα δένδρα προκειμένου να αντεπεξέλθουν στις χειμερινές συνθήκες έχουν αναπτύξει έναν φυσικό μηχανισμό αντοχής, τον λήθαργο των οφθαλμών. Ο λήθαργος ξεκινά από την πτώση των φύλλων και διαρκεί μέχρι την έκπτυξη των οφθαλμών, όταν περάσει η περίοδος των χαμηλών θερμοκρασιών του χειμώνα. Τα δένδρα για να καταλάβουν την περίοδο που πρέπει να βγουν από το λήθαργο έχουν αναπτύξει ένα μηχανισμό καταμέτρησης των θερμοκρασιών (είδος μνήμης), όπου κατά το πρώτο μέρος αντιλαμβάνονται τις απαιτήσεις σε ψύχος, ενώ κατά το δεύτερο μέρος περνούν μια περίοδο εξόδου από τον λήθαργο και απαιτούν υψηλότερες θερμοκρασίες1 . Είναι δεδομένο, σύμφωνα με τους επιστήμονες, ότι η μη ικανοποίηση των αναγκών σε χειμερινό ψύχος, που γίνεται συχνότερη και λόγω της κλιματικής αλλαγής, έχει αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγικότητα των δένδρων.
Ο Βαγγέλης Καραΐνδρος θέτει μέσα από την εμπειρία του μια άλλη παράμετρο της κλιματικής κρίσης. «Δεν είναι η κλιματική κρίση μια μονοσήμαντη κατεύθυνση προς τη ζέστη. Ενώ συμπληρώνεται μια δεκαετία όπου λέγαμε ότι η θερμοκρασία καλπάζει και παρατηρούμε το μεγάλο βήμα προς την υπερθέρμανση, εμείς τα τελευταία χρόνια στην περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας χτυπιόμαστε και από παγετό». Σύμφωνα με τον ίδιο, τόσο το 2021, το 2022 αλλά και φέτος εκδηλώθηκαν όψιμοι παγετοί την άνοιξη που επηρέασαν σοβαρά την παραγωγή. Μάλιστα, στοιχεία συνεταιρισμών τόσο στην Ημαθία όσο και στην Πέλλα για το 2025 ανέφεραν ζημιές λόγω των όψιμων παγετών στα επιτραπέζια ροδάκινα στο 90% και στο 80% στα επιτραπέζια βερίκοκα.
Ένα ακόμη φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί λόγω των κλιματικών αλλαγών είναι οι πολύ κρύες βροχές στο κέντρο του καλοκαιριού. Όπως εξηγεί ο ροδακινοπαραγωγός, εξαιτίας των βροχών αυτών διαλύεται ο μηχανισμός άμυνας των δέντρων. «Ένα ροδάκινο που είναι έτοιμο να καρπίσει σε κάποιες μέρες, αντέχει τις βροχές για κάποιες ώρες. Όταν βρέχει δύο 24ωρα, τα φρούτα δεν έχουν ανοίξει, η σάρκα τους καταρρέει και αρχίζουν να πέφτουν από μόνα τους κάτω. Αυτή η συνθήκη ζορίζει τα δέντρα, χάνονται παραγωγές που δεν αποζημιώνονται. Και αυτό γιατί το πλαίσιο αποζημίωσης από τον ΕΛΓΑ είναι πολύ “στενό”, αφορά παγετό και χαλάζι από την ανθοφορία μέχρι το καρπίδιο, αλλά τις έντονες βροχοπτώσεις πχ δεν τις καλύπτει». Για τους παραγωγούς, όπως συνεχίζει ο ίδιος, είτε η παραγωγή καταστραφεί από το χαλάζι, τον παγετό ή την βροχή δεν έχει μεγάλη σημασία καθώς «μια χαμένη παραγωγή όταν δεν φταίμε εμείς, όταν δεν υπήρχε τρόπος για να τη σώσουμε, χτυπάει τους πιο ευάλωτους. Μια κακή χρονιά μπορεί να είναι και η τελειωτική, η θανατική καταδίκη σε αυτό το επάγγελμα για κάποιους παραγωγούς».
Έρευνες του Τμήματος Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων Νάουσας μιλούν για την κλιματική κρίση από το 2016
Πώς εμφανίστηκε η κλιματική κρίση στην περιοχή; Σύμφωνα με τους ροδακινοπαραγωγούς από το 2017 υπήρχε μεγάλη ανησυχία εξαιτίας των έντονων καυσώνων. «Ενώ η ροδακινιά είναι είδος που αντέχει τη ζέστη, αυτό που λένε τις ήπια καυστικές συνθήκες, όταν αρχίζουν τα παρατεταμένα 38άρια- 40άρια, τα δέντρα πέφτουν σε έναν λήθαργο, σε μια “σιέστα” και σταματάνε να μεγαλώνουν, δηλαδή σταματάει η πορεία προς την ωρίμανση» προσθέτει ο Β. Καραΐνδρος.
Αξιοσημείωτο είναι ότι η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις στη ροδακινοπαραγωγή καταγράφονται από το Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων Νάουσας (Τ.Φ.Ο.Δ.) ήδη από το 2015-2016 ως μια εναλλαγή ξηρασίας, ζεστών χειμερινών περιόδων και ασυνήθιστων βροχοπτώσεων μέσα στο καλοκαίρι.
«Περάσαμε ένα ασυνήθιστα βροχερό καλοκαίρι το 2014, ακολούθησε το ξηρό καλοκαίρι το 2015, η ζεστή χειμερινή περίοδος 2015-2016, και οι αυξομειώσεις της θερμοκρασίας κατά την περίοδο της άνθησης τα έτη 2015 και 2016, προκαλώντας αντίξοες συνθήκες για την καλλιέργεια της ροδακινιάς» αναφέρει σε σχετικό άρθρο στο περιοδικό Γεωργία-Κτηνοτροφία η Δρ. Παυλίνα Δρογούδη από το EΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ και το Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων, Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων (Τ.Φ.Ο.Δ.) Νάουσας.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα ανάλυσης ιστορικών μετεωρολογικών δεδομένων που καταγράφηκαν στο Τ.Φ.Ο.Δ. Νάουσας, η ετήσια μέση θερμοκρασία αυξήθηκε κατά 1,3°C τα τελευταία 52 χρόνια (1963-2015), δείχνοντας πως η κλιματική αλλαγή είναι γεγονός και στην Ημαθία. Η κα Δρογούδη αναφέρει ότι ο χρόνος άνθησης των οπωροφόρων δένδρων επηρεάζεται πολύ από μεταβολές της θερμοκρασίας. Σύμφωνα με την έρευνα λόγω της κλιματικής αλλαγής έπρεπε να δοθεί προτεραιότητα στη δημιουργία ποικιλιών σε αντίξοες συνθήκες.
«Η μόνη παρέμβαση που έχει γίνει από το κράτος είναι από το Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων. Αυτοί μπορώ να πω έχουν κάνει έρευνες για το θέμα με τεχνητές βροχοπτώσεις μέσα στο καλοκαίρι και εφαρμογές κάποιων βιολογικών σκευασμάτων για το πώς μπορεί να αντέξει το φρούτο στη βροχή. Το κράτος θεωρώ ότι δεν έχει ιδέα για τα προβλήματα, δε θέλει και να μάθει. Κάθε κυβέρνηση μοιράζει κάποιες φορές χρήματα σε αποζημιώσεις και εκεί εξαντλείται ο τρόπος παρέμβασης, που τον θεωρούν πιο ψηφοθηρικό. Για μένα η παρέμβαση μπορεί να γίνει μέσω της έρευνας και το Ινστιτούτο θα έπρεπε να χρηματοδοτείται για να διενεργεί στρατηγικές αντιμετώπισης του φαινομένου» δηλώνει ο Β. Καραϊνδρος .
Χρειάζεται μια διαφορετική αντίληψη για τη γεωργία
Μπορεί οι ανθισμένες ροδακινιές να δημιουργούν εντυπωσιακά όμορφες εικόνες στα απέραντα ροζ χωράφια, όμως, η συζήτηση για τα προβλήματα που μπορεί να δημιουργεί η μονοκαλλιέργεια της ροδακινιάς έχει ανοίξει:
«Η μονοκαλλιέργεια εντείνει όλα τα προβλήματα που έχει μια καλλιέργεια. Όταν οι ασθένειες και οι “εχθροί” τρέφονται από τον ξενιστή τους, δηλαδή όσο πιο πολύ ροδάκινο δίνεις στους εχθρούς, τότε τα φυτοπροστατευτικά προβλήματα είναι πιο μεγάλα» αναφέρει ο ροδακινοπαραγωγός, επισημαίνοντας ωστόσο τους λόγους επικράτησης αυτής της καλλιέργειας. «Ήταν μια καλλιέργεια προσοδοφόρα που, όταν τη δεκαετία του ’60 άλλες περιοχές άδειασαν από την μετανάστευση και την φτώχεια, αυτή η περιοχή μπορούσε να ζήσει με το εξαγωγικό εμπόριο στη Γερμανία. Άρα οι άνθρωποι έχουν συνείδηση ότι είναι μια κερδοφόρα καλλιέργεια, επίσης είναι καλλιέργεια που την ξέρουν, έχουν το know how, και έχουν εμπορικές δομές, συσκευαστήρια κ.ά». Από την άλλη, όπως λέει, «όταν βασιζόμαστε τόσο πολύ στο ροδάκινο, αν πληγεί λόγω εντόμου ή κάποιας ίωσης, καταλαβαίνετε ότι καταρρέουμε».
Ταυτόχρονα, όπως εξηγεί, μέθοδοι όπως η αναγεννητική ή η βιολογική γεωργία δεν έχουν πολύ απήχηση στην περιοχή καθώς «η ροδακινιά είναι ένα ξενικό είδος, ήρθε εδώ πριν 100 χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχει εγκλιματιστεί όπως η ελιά ή η άμπελος που είναι γηγενή είδη και έχουν έρθει από μόνα τους σε μια ισορροπία. Το ροδάκινο είναι ένας νέος οργανισμός που καινούργιες ασθένειες και εχθροί έρχονται και το διαταράσσουν, και δεν υπάρχουν βιολογικά σκευάσματα και λύσεις για όλα».
Ο ίδιος εφαρμόζοντας τα τελευταία χρόνια βιολογικές μεθόδους αντιμετώπισης εντόμων που χτυπούν τη ροδακινιά αποφαίνεται ότι χρειάζεται συνολικά ένας διαφορετικός τρόπος αντίληψης πάνω στη γεωργική ενασχόληση: «Η καινούργια γεωργία και, ειδικά ένας βιολογικός γεωργός το ξέρει πολύ καλά, δε βασίζεται στις λύσεις “εφαρμόζω και φεύγω”. Ζει μέσα στο κτήμα του, αφουγκράζεται το κτήμα του και αντιδράει πολύ στοχευμένα και πολύ προσεκτικά, δεν είναι η λογική πάω κάθε 10-15 μέρες στον γεωπόνο να ραντίσω. Δεν μπορεί να βγει ένα βιολογικό αντίστοιχο μυκητοκτόνο, αφιδοκτόνο, εντομοκτόνο που να μας κάνει απλά την ίδια καλλιέργεια βιολογική. Το βιολογικό θέλει πιο πολύ παρακολούθηση, πιο πολύ κόπο και πρέπει και εσύ ο ίδιος να είσαι ένας μικρός γεωπόνος μέσα στο κτήμα».
Ο αναστοχασμός πάνω στις μεθόδους που χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια της ροδακινιάς ολοκληρώθηκε πάνω στο βασικότερο πρόβλημα που θέτει επιτακτικά η κλιματική αλλαγή, την έλλειψη νερού. Μπορεί ο κάμπος της Ημαθίας να είναι περιτριγυρισμένος από βουνά και η διαθεσιμότητα σε νερό να θεωρείται επαρκής, ωστόσο το πότισμα των καλλιεργειών γίνεται με τους παραδοσιακούς τρόπους, όπως η κατάκλιση, που δεν εξοικονομούν νερό.
Ο Β. Καραΐνδρος εκφράζει την ανησυχία του για το μέλλον: «Είναι σημαντικό το πώς προετοιμαζόμαστε για την κλιματική αλλαγή, γιατί υπάρχει κίνδυνος να έρθουν χρονιές ξερικές, να μειωθεί η διαθεσιμότητα του νερού τα καλοκαίρια. Έχουμε επαναπαυθεί εντελώς και ποτίζουμε ακόμη με τρόπους αρχαίους ποτίσματος. Ακόμη και η κατάκλιση μπορεί να γίνει με σωστούς τρόπους, ούτε αυτή γίνεται σωστά, έχουμε παντού συχνά ανοιχτά κανάλια και άρα εξάτμιση, ακανόνιστες ροές κτλ. Υπάρχουν σύγχρονες μέθοδοι που εξοικονομούν νερό, όπως η στάγδην με κλειστά συστήματα, αλλά το κράτος δεν έχει μεριμνήσει για αυτό. Κάποιοι πολιτευτές προχώρησαν σε τέτοια συστήματα σε μερικά σημεία στο δικό τους το χωριό, με δικιά τους παρέμβαση, αλλά κανονικά αυτό θα πρέπει να είναι κρατική μέριμνα για όλους».
Δείτε τη συνέχεια της έρευνας: Οίνος ευφραίνει καρδίαν, αλλά η κλιματική κρίση τον πληγώνει
Η έρευνα «Ήταν στραβό το κλίμα…» πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ-Παράρτημα Ελλάδας
