Τι είναι η διατροφική κυριαρχία; Τι σημαίνει να υπερασπίζεσαι τα δικαιώματα των αγροτών/ισσών και ταυτόχρονα να αγωνίζεσαι για μια γεωργία που να σέβεται τη φύση και το περιβάλλον; Ένα διεθνές κίνημα που ιδρύθηκε το 1993 μέσα από αγώνες αγροτών, ακτημόνων εργατών, ιθαγενών, κτηνοτρόφων, ψαράδων, μεταναστών αγροτών, γυναικών της υπαίθρου κ.ά συνεχίζει να στηρίζει τις φωνές των μικρών παραγωγών τροφίμων και τους αγώνες τους σε συνθήκες αύξησης των ανισοτήτων, περιορισμένης πρόσβασης σε πόρους και καταστροφικών επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης. Ο Jean Thévenot, αγρότης στη Χώρα των Βάσκων, βιοκαλλιεργητής σπορόφυτων και μέλος της τοπικής οργάνωσης-μέλους της Via Campesina, «Confédération Paysanne», μιλάει στο Alterthess για την ανάγκη να μεταβούμε σε ένα αγροοικολογικό μοντέλο που να στηρίζεται στις αποφάσεις των μικρών αγροτών, οι οποίοι θα μπορούν να συνεργάζονται με τη φύση αντί να την καταστρέφουν.
Στην αρχή ζητήσαμε από τον Jean Thévenot να μας πει λίγα πράγματα για τον ίδιο και το έργο της Via Campesina
Είμαι αγρότης. Η Via Campesina είναι ένα από τα μεγαλύτερα κοινωνικά κινήματα που υπάρχουν σήμερα στον πλανήτη. Έχουμε πάνω από 200 εκατομμύρια μέλη σε όλο τον κόσμο: στην Ασία, την Αφρική, τη Νότια Αμερική, την Ευρώπη κ.λπ. Το κίνημα είναι οργανωμένο ανά περιφέρειες. Υπάρχει διεθνής συντονισμός, αλλά το μεγαλύτερο μέρος του έργου πραγματοποιείται σε περιφερειακό επίπεδο. Στη δική μου περίπτωση, είμαι μέλος της ευρωπαϊκής περιφέρειας που εδρεύει στις Βρυξέλλες. Εκεί εργάζονται 10 άτομα και έχουμε 32 αγροτικές οργανώσεις-μέλη. Κάποιες είναι πολύ μεγάλες, κάποιες προφανώς πολύ μικρές.
Το κύριο έργο μας είναι να προωθούμε τα αιτήματα και τα δικαιώματα των αγροτών. Αγωνιζόμαστε για όλα όσα σχετίζονται με τη γεωργία: πρόσβαση στη γη, ανανέωση των γενεών, δίκαιες τιμές για τους αγρότες και για τους καταναλωτές, αγροοικολογία, μετασχηματισμός του γεωργικού μοντέλου, αγώνας κατά των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών (ΓΤΟ) κ.λπ.
Ως αγροτικό κίνημα, οι περισσότεροι από τους αντιπροσώπους του κινήματος είναι στην πραγματικότητα αγρότες, όπως και εγώ. Ταυτόχρονα είμαι υπεύθυνος να παρακολουθώ τα ζητήματα που έχουν να κάνουν με το κλίμα.
Ποια είναι η θέση της Via Campesina για τη γεωργία και τη φύση γενικά;
Αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση. Δεν είμαι σίγουρος ότι ως ECVC, ως Via Campesina, έχουμε κάποια επίσημη θέση πάνω σε αυτό το θέμα. Αλλά θα έλεγα ότι η γενική μας θέση είναι πως η γεωργία και η φύση είναι το ίδιο πράγμα. Βασικά, δεν συμφωνούμε με την άποψη ότι πρέπει, για παράδειγμα, να έχουμε κάποιες προστατευόμενες περιοχές χωρίς ανθρώπινη δραστηριότητα και από την άλλη πλευρά να έχουμε πολύ βιομηχανοποιημένες περιοχές με υψηλά παραγωγικές βιομηχανίες ή γεωργία. Πιστεύουμε ότι οι τόποι πρέπει να είναι ζωντανοί. Και σε κάθε τόπο χρειαζόμαστε γεωργία. Χρειαζόμαστε λίγο απ’ όλα για να είναι ένας τόπος ζωντανός. Και, φυσικά, ενδιαφερόμαστε πολύ για το περιβάλλον, γιατί δουλεύουμε με το περιβάλλον κάθε μέρα. Πιστεύουμε όμως ότι οι περισσότερες αποφάσεις και διαδικασίες για το περιβάλλον πρέπει να περιλαμβάνουν τους αγρότες. Όχι να τους αποκλείουν από τις προστατευόμενες περιοχές, αλλά να τους βοηθούν να κάνουν μια μετάβαση σε ένα μοντέλο όπου να μπορούν να συνεργάζονται με τη φύση, αντί να την καταστρέφουν. Αυτό είναι που ονομάζουμε στη Via Campesina «αγροοικολογία βασισμένη στους αγρότες» (peasant-based agroecology).
Τα τελευταία χρόνια έχουν εμφανιστεί πολλοί όροι, όπως η περμακουλτούρα και άλλα παρόμοια, τα οποία όμως δεν έχουν πραγματικό ορισμό. Μπορεί κανείς να τα ερμηνεύσει όπως θέλει. Για παράδειγμα, αυτή τη στιγμή αγωνιζόμαστε ενάντια σε κάτι που ονομάζεται «αναγεννητική γεωργία» (regenerative agriculture), που στα χαρτιά φαίνεται πολύ καλό, αλλά στην πραγματικότητα προωθείται από τεράστιες βιομηχανικές εταιρείες όπως η Unilever, η Nestlé κ.ά. Είναι απλώς ένα ωραίο «πράσινο ξέπλυμα» (green washing).
Έτσι, πρέπει να πλοηγούμαστε μέσα σε όλα αυτά, γιατί κάποιες λύσεις και προτάσεις είναι πραγματικά καλές, ενώ άλλες είναι κυρίως ελεγχόμενες από εταιρείες και εξυπηρετούν μια πιο καπιταλιστική και χρηματοοικονομική ατζέντα, και όχι μια οικολογική. Αυτός είναι και ο λόγος που αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε τον όρο «αγροοικολογία βασισμένη στους αγρότες», που είναι πολύ σημαντικός γιατί τονίζει ότι προέρχεται από τους ίδιους τους αγρότες, για τους αγρότες, και δεν επιβάλλεται από εξωτερικούς παράγοντες. Και επίσης μιλάμε για αγροοικολογία, επειδή πράγματι θέλουμε να δουλεύουμε μαζί με τη φύση. Οπότε, αυτή είναι, νομίζω, η δική μας οπτική πάνω σε αυτό.
Ποιες είναι κατά τη γνώμη σας οι πραγματικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία; Πόσο μεγάλη είναι η απειλή για τη διατροφική κυριαρχία;
Η κλιματική αλλαγή είναι ταυτόχρονα ένα πρόβλημα για τους αγρότες, αλλά και αποτέλεσμα της βιομηχανικής γεωργίας. Το κυρίαρχο μοντέλο γεωργίας σήμερα είναι αυτό της βιομηχανικής γεωργίας. Στη Via Campesina υπενθυμίζουμε πάντα ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και στην Ευρώπη, οι περισσότεροι αγρότες εξακολουθούν να είναι αγρότες μικρής κλίμακας, με φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές. Αντίθετα, η βιομηχανική γεωργία, σε αριθμό εκμεταλλεύσεων, είναι πολύ μικρή. Αλλά κατέχει τεράστιες εκτάσεις γης. Γι’ αυτό και τελικά φαίνεται πως υπάρχει μεγάλη βιομηχανική γεωργία —αν μιλάμε με όρους έκτασης. Όχι όμως αν μιλάμε για αριθμό ανθρώπων. Και πράγματι, αυτό το μοντέλο βιομηχανικής γεωργίας καταστρέφει όχι μόνο το κλίμα, αλλά και τους υδάτινους πόρους, μολύνει με φυτοφάρμακα και χημικά, και χρησιμοποιεί τεράστιες ποσότητες μη ανανεώσιμων πόρων, όχι μόνο πετρέλαιο, αλλά και φυσικό αέριο (για την παραγωγή λιπασμάτων), καθώς και άλλα χημικά εισροών που δεν είναι ανανεώσιμα.
Πρόκειται λοιπόν για ένα σοβαρό ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Και την ίδια στιγμή, η κλιματική αλλαγή επηρεάζει ήδη πολύ έντονα τα περισσότερα αγροκτήματα. Είμαστε αρκετά τυχεροί στη Via Campesina γιατί έχουμε ένα διεθνές δίκτυο, κι έτσι μπορούμε να συνδεθούμε με αγρότες και από τον Παγκόσμιο Νότο. Για να είμαστε ειλικρινείς, αυτή τη στιγμή, οι βασικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής εντοπίζονται στον Παγκόσμιο Νότο —οι μεγάλες πλημμύρες ή ξηρασίες με πολύ κακές συνέπειες συμβαίνουν κυρίως στην Αφρική, την Ασία και τη Νότια Αμερική. Αλλά τώρα φτάνουν και στην Ευρώπη. Η Ελλάδα είναι ένα καλό παράδειγμα, είχατε τεράστιες πλημμύρες πριν μερικά χρόνια. Το ίδιο και στη Σλοβενία, την Ισπανία…
Βλέπουμε όλο και περισσότερα ακραία καιρικά φαινόμενα. Και αυτά, φυσικά, επηρεάζουν πρωτίστως τα αγροκτήματα, γιατί όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο, πολλές φορές καταστρέφονται ολοσχερώς ή χάνουν τα πάντα. Και για έναν μικροκαλλιεργητή, είναι πάρα πολύ δύσκολο να ανακάμψει από κάτι τέτοιο χωρίς κρατικές επιδοτήσεις ή βοήθεια.
Και επίσης, αν μιλάμε για διατροφική κυριαρχία (food sovereignty) σε τοπικό ή ακόμα και εθνικό επίπεδο, τέτοια γεγονότα την καθιστούν σχεδόν αδύνατη. Γιατί αν καταστραφούν όλες οι καλλιέργειες, τότε εξαρτάσαι αποκλειστικά από την αγορά για να προμηθευτείς τρόφιμα.
Και αυτό είναι κάτι που πολεμάμε στη Via Campesina. Πιστεύουμε ότι κάθε τόπος, κάθε χώρα, πρέπει να μπορεί να παράγει τις βασικές διατροφικές ανάγκες του πληθυσμού της. Η εξάρτηση από τη διεθνή αγορά είναι πολύ επικίνδυνη, γιατί οι τιμές είναι ασταθείς και οι εισαγωγές πολύπλοκες.
Πιστεύετε ότι υπάρχει υπερβολή ως προς τον βαθμό που κατηγορείται η γεωργία για το πρόβλημα της κλιματικής κρίσης;
Όχι, δεν το πιστεύω. Συνεργαζόμαστε στενά με ένα ερευνητικό κέντρο που λέγεται Grain. Κάνουν πολλές μελέτες πάνω σε αυτό και επιβεβαιώνουν ξεκάθαρα ότι η βιομηχανική γεωργία είναι σήμερα μια πολύ σημαντική πηγή εκπομπών CO₂ και όχι μόνο CO₂. Αυτό είναι το πρόβλημα. Η γεωργία εκπέμπει κυρίως άλλα αέρια του θερμοκηπίου, ειδικά αζωτούχα αέρια, τα οποία έχουν ακόμα μεγαλύτερο αντίκτυπο στην κλιματική αλλαγή από το διοξείδιο του άνθρακα.
Και σίγουρα, η βιομηχανική γεωργία απελευθερώνει τεράστιες ποσότητες από αυτά τα μόρια στην ατμόσφαιρα, αυτό είναι δεδομένο.
Γνωρίζουμε επίσης ότι ειδικά η βιομηχανική εκτροφή ζώων, όπως η πτηνοτροφία ή η χοιροτροφία μεγάλης κλίμακας, έχει τεράστιο αντίκτυπο στο περιβάλλον.
Οπότε, ναι, δεν μπορούμε να πούμε κάτι αντίθετο. Αυτό είναι επιστήμη. Είναι γεγονός.
Το ερώτημα είναι πώς το διαχειριζόμαστε. Και εδώ είναι που η Via Campesina διαφωνεί με ορισμένες προσεγγίσεις. Κάποιοι λένε ότι χρειάζεται ακόμη περισσότερη βιομηχανία στη γεωργία, ώστε να παράγουμε περισσότερη τροφή σε μικρότερη έκταση γης. Αυτή είναι μία προσέγγιση.
Αλλά εμείς πιστεύουμε ότι αυτή δεν είναι καλή λύση. Αντίθετα, θεωρούμε ότι χρειαζόμαστε πολλά μικρά αγροκτήματα, που να βασίζονται περισσότερο σε ανθρώπινη εργασία και όχι σε μηχανές, και τα οποία—όπως είπα και πριν— να συνεργάζονται με τη φύση για να παράγουν τροφή, αντί να βασίζονται σε χημικά και εξωτερικές εισροές.
Άρα, ναι, είναι αλήθεια ότι η γεωργία έχει μεγάλο ρόλο να παίξει. Το ερώτημα είναι ποιο μοντέλο γεωργίας θέλουμε; Εμείς στηρίζουμε ένα μοντέλο όπου υπάρχουν όσα περισσότερα αγροκτήματα γίνεται, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ποικιλία παραγωγής. Και αυτό είναι ουσιαστικά η διατροφική κυριαρχία. Στην πραγματικότητα, ο όρος της διατροφικής κυριαρχίας δημιουργήθηκε από τη Via Campesina τη δεκαετία του ’90. Ήμασταν η πρώτη οργάνωση που μίλησε για διατροφική κυριαρχία αντί για διατροφική ασφάλεια.
Η διατροφική ασφάλεια ασχολείται μόνο με αριθμούς, και εμείς θεωρήσαμε ότι αυτό δεν είναι αρκετό. Δεν μπορούμε να μετράμε μόνο τις θερμίδες. Για παράδειγμα, αν πάρουμε ως παράδειγμα τη Δανία, έχει διατροφική ασφάλεια, γιατί παράγει αρκετές θερμίδες τροφής για τον πληθυσμό της.
Αλλά αν δούμε τι παράγει, παράγει σχεδόν μόνο γάλα. Δεν μπορείς να ταΐσεις έναν ολόκληρο πληθυσμό μόνο με γάλα, αυτό δεν είναι ρεαλιστικό.
Άρα, ένας τόπος μπορεί να έχει διατροφική ασφάλεια, αλλά να μην έχει διατροφική κυριαρχία και να εισάγει πολλά προϊόντα.
Στον δικό μας ορισμό της διατροφικής κυριαρχίας περιλαμβάνουμε έννοιες όπως δημοκρατία, συμμετοχή των πολιτών κ.λπ, ώστε να μπορούμε να έχουμε ένα διατροφικό σύστημα που να είναι πιο δίκαιο, πιο ισότιμο και, κυρίως, τοπικά προσαρμοσμένο, να καλλιεργούνται δηλαδή οι καλλιέργειες που είναι κατάλληλες για κάθε περιοχή και για τον τοπικό πληθυσμό.
Ποια είναι η γνώμη σας για τις ευρωπαϊκές πολιτικές που ακολουθούνται για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής;
Θα έλεγα ότι είναι σχεδόν τρομακτικές. Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί, αλλά όχι μόνο —το ίδιο συμβαίνει και σε διεθνές επίπεδο—,βασικά οι παράγοντες που ευθύνονται για την κλιματική αλλαγή προσπαθούν να μας πείσουν ότι έχουν τη λύση. Εμείς πιστεύουμε ότι αυτό δεν είναι δυνατό. Η βιομηχανική γεωργία είναι το πρόβλημα. Και ό,τι αλλαγές κι αν κάνεις, ακόμα και αν χρησιμοποιήσεις Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς (ΓΤΟ) ή άλλες τεχνολογίες, το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο, γιατί αυτό το μοντέλο είναι δομημένο πάνω στο κέρδος.
Αντίθετα, το οικογενειακό μοντέλο παραγωγής τροφίμων, το οποίο υπερασπιζόμαστε στη Via Campesina, δεν βασίζεται στο κέρδος. Στόχος του είναι να ταΐσει τον κόσμο.
Αυτή είναι η θεμελιώδης διαφορά. Και θεωρούμε ότι αυτό είναι το σημείο στο οποίο πρέπει να επικεντρωθούμε.
Τώρα, όσον αφορά τους ΓΤΟ, είμαστε κατηγορηματικά αντίθετοι. Η Via Campesina είναι από τις πιο οργανωμένες αγροτικές συλλογικότητες στην Ευρώπη που πολεμούν τους ΓΤΟ.
Νομίζω ότι χάρη, εν μέρει, στη δουλειά των συναδέλφων μας στη μονάδα σπόρων της Via Campesina, έχουμε καταφέρει να μπλοκάρουμε την πρόταση για τα νέες γενετικές τεχνικές (NGTs) που προωθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Λένε ότι γίνεται για το κλίμα, αλλά δεν έχουμε δει να αναπτύσσεται κανένα φυτό που να σχετίζεται με την ανθεκτικότητα στο κλίμα. Τα περισσότερα είναι ανθεκτικά σε φυτοφάρμακα ή παράγουν το δικό τους φυτοφάρμακο —και σε όλες τις περιπτώσεις υπάρχει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας (πατέντα). Άρα, αυτό γίνεται για το κέρδος, όχι για το κλίμα.
Στην πραγματικότητα, γνωρίζουμε ήδη τις λύσεις. Ξέρουμε πώς να καλλιεργούμε με φιλικό τρόπο προς το περιβάλλον. Χρειαζόμαστε λιγότερα χημικά, περισσότερη κοπριά, λιγότερα λιπάσματα. Και, το τονίζουμε πάντα, δεν μπορούμε να σταματήσουμε την εκτροφή ζώων και την κατανάλωση κρέατος. Η κτηνοτροφία, σε ισορροπημένα συστήματα, είναι απαραίτητη.
Στο παρελθόν, οι φάρμες είχαν και φυτά και ζώα. Δινόταν μέρος των καλλιεργειών στα ζώα, και αυτά έδιναν την κοπριά για τις καλλιέργειες, ήταν ένας κύκλος. Και αυτόν τον κύκλο προσπαθούμε να επαναφέρουμε.
Το πρόβλημα, κατά τη γνώμη μας, δεν είναι τεχνολογικό. Δεν είναι να βρούμε μαγικές λύσεις όπως ΓΤΟ, drones, ή τρακτέρ με τεχνητή νοημοσύνη. Όλα αυτά είναι ανοησίες.
Το θέμα είναι φιλοσοφικό: Πώς αντιλαμβανόμαστε τη γεωργία;
Πρέπει να επανεκκινήσουμε από το έδαφος. Στη βιομηχανική γεωργία, το έδαφος είναι απλώς ένα υπόστρωμα για να βάλεις τον σπόρο. Αλλά το έδαφος είναι ζωντανός οργανισμός. Και αυτό πρέπει να αλλάξει από τη ρίζα.
Μιλάτε δηλαδή για ένα διαφορετικό γεωργικό μοντέλο;
Αυτό υπερασπιζόμαστε: Ένα γεωργικό μοντέλο φιλικό προς το κλίμα. Το Green Deal, τουλάχιστον το κομμάτι που αφορούσε τη γεωργία —η στρατηγική «From Farm to Fork»— έχει εγκαταλειφθεί από την Ε.Ε. Και είναι κρίμα, γιατί είχε κάποια καλά σημεία. Τώρα, το έχουν αντικαταστήσει με άλλες πρωτοβουλίες, και στον τομέα του κλίματος το βασικό εργαλείο είναι το CRCF, δηλαδή Carbon Removal Certification Framework (Πλαίσιο Πιστοποίησης για την Αφαίρεση Άνθρακα). Με τη Via Campesina, πολεμάμε αυτή την πρόταση από την αρχή της, μαζί με άλλους συμμάχους, μέσω της πλατφόρμας Really Zero Europe. Θεωρούμε ότι αυτό το μοντέλο είναι λάθος. Ουσιαστικά, ωφελεί τα μεγάλα αγροκτήματα.
Τα μικρομεσαία, που ήδη έχουν καλές πρακτικές και αποθηκεύουν πολύ άνθρακα στο έδαφος, δεν έχουν άλλο περιθώριο να προσφέρουν νέα αποθήκευση και άρα δεν θα επωφεληθούν. Αντίθετα, τα βιομηχανικά αγροκτήματα που έχουν καταστρέψει το έδαφος, θα μπορούν να το «διορθώσουν λίγο» και να πουλήσουν άνθρακα για χρήματα. Άρα, στην ουσία, πρόκειται για ένα σύστημα που πλουτίζει τα αγροκτήματα που ήδη κατέστρεψαν το κλίμα.
Αυτό που προτείνουμε εμείς στη Via Campesina είναι ένας φόρος άνθρακα. Το κράτος να φορολογεί τις ρυπογόνες επιχειρήσεις και με αυτά τα χρήματα να στηρίζει τους αγρότες για να κάνουν μετάβαση από τη βιομηχανική γεωργία στην αγροοικολογία. Αυτό μπορεί να γίνει και μέσω της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ). Η ΚΑΠ υπάρχει ήδη, αλλά αυτή τη στιγμή ενισχύει τη βιομηχανία. Θα μπορούσε, όμως, να χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει νέους αγρότες να ξεκινήσουν, και να στηρίξει τη μετάβαση. Και κάτι πολύ σημαντικό: Δεν θέλουμε να αφήσουμε κανέναν πίσω. Ακόμα και όσοι μικρομεσαίοι αγρότες στράφηκαν στη βιομηχανική γεωργία για οικονομικούς λόγους, θέλουμε να τους βοηθήσουμε να επιστρέψουν σε πιο βιώσιμες πρακτικές. Δεν τους εγκαταλείπουμε. Θέλουμε να αλλάξουμε το σύστημα προς όφελος και των ανθρώπων και του περιβάλλοντος. Δυστυχώς, πρέπει να ομολογήσω ότι αυτή τη στιγμή, οι περισσότερες προτάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το κλίμα και τη γεωργία δεν συνιστούν καλές λύσεις.
Μπορείς να μας εξηγήσεις περισσότερο τι είναι το carbon farming, και ειδικά αν οδηγεί σε απώλεια καλλιεργήσιμης γης;
Ναι, αυτό είναι κάτι που είδαμε ξεκάθαρα, το γεγονός ότι συνδέεται με τη χρήση της γης, θα έλεγα. Το κύριο πρόβλημα που βλέπουμε σε αυτή την ιδέα του «carbon farming» είναι επίσης το ζήτημα της γης. Ήδη γνωρίζουμε ότι η γη είναι ένας πόρος σε έλλειψη γενικά στον πλανήτη , αλλά ειδικά τώρα στην Ευρώπη. Οι τιμές της γης αυξάνονται πολύ, πολύ γρήγορα και όλο και περισσότεροι φορείς προσπαθούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε γη για κτίρια, για βιομηχανία, για άλλους τομείς… Ήδη γνωρίζουμε ότι χάνουμε αγροτική γη κάθε χρόνο. Και φοβόμαστε πως η πρόταση της Επιτροπής, που βασίζεται στις χρηματοπιστωτικές αγορές και την πώληση πιστωτικών μονάδων άνθρακα, θα προσελκύσει νέους φορείς στον τομέα και αυτοί οι νέοι φορείς θα αγοράσουν γη για να παράγουν πιστώσεις άνθρακα αντί για τρόφιμα. Ήδη το βλέπουμε αυτό, έχουμε παραδείγματα μέσα από το δίκτυο της Via Campesina, από τη Σκωτία, δηλαδή στο Ηνωμένο Βασίλειο, και επίσης από την Πορτογαλία, όπου στην ουσία χάνονται καλλιέργειες λόγω του carbon farming.
Αυτό σημαίνει βασικά ότι ιδιωτικοί φορείς (που συχνά είναι είτε τράπεζες, είτε hedge funds ή χρηματοοικονομικοί φορείς που έχουν πολλά χρήματα και θέλουν να επενδύσουν κάπου) αγοράζουν αγροκτήματα από ανθρώπους που είτε συνταξιοδοτούνται είτε έχουν οικονομικές δυσκολίες. Αγοράζουν τη γη και μετά φυτεύουν δέντρα και πουλάνε πιστώσεις άνθρακα ισχυριζόμενοι ότι τα δέντρα που φύτεψαν θα αποθηκεύσουν άνθρακα. Τις περισσότερες φορές φυτεύουν μονοκαλλιέργειες από δέντρα ταχείας ανάπτυξης, για να πουλήσουν όσο το δυνατόν περισσότερες πιστώσεις άνθρακα. Φυτεύουν είτε ευκαλύπτους είτε πεύκα ή κάτι παρόμοιο. Αυτό για τη βιοποικιλότητα είναι καταστροφή. Για την γεωργία είναι, επίσης, καταστροφή, επειδή χάνουμε αγροκτήματα και χάνουμε γη που χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή τροφίμων. Είναι πλήρως παράλογο όσον αφορά τη βιοποικιλότητα και το περιβαλλοντικό όφελος, όπως και για τους κύκλους του νερού κ.λπ. Στο τέλος, το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι ότι θα μπορούν να πουλήσουν πιστώσεις άνθρακα στην αγορά και να κερδοσκοπήσουν. Αυτός είναι και ο λόγος που πιστεύουμε πως η πρόταση της Επιτροπής στην παρούσα φάση είναι στην ουσία μια πρόταση υπέρ του χρηματοπιστωτικού τομέα και όχι του αγροτικού. Βασικά, δημιουργούν μια νέα αγορά ώστε οι χρηματοοικονομικοί φορείς να μπορούν να κερδοσκοπήσουν και να βγάλουν λεφτά από την κλιματική κρίση αλλά αυτό δεν θα βοηθήσει καθόλου στην επίλυσή της.
Το κύριο πρόβλημα που βλέπουμε με την πρόταση CRCF της Επιτροπής και με την αγορά άνθρακα επειδή τώρα θέλουν να δημιουργήσουν και το Agri ETS, δηλαδή κάτι σαν χρηματιστήριο άνθρακα για τον αγροτικό τομέα —είναι ότι αυτό είναι πολύ επικίνδυνο. Διαπιστώνουμε ξεκάθαρα ότι θα προσελκύσει όλο και περισσότερους χρηματοπιστωτικούς φορείς που θα θελήσουν να κερδίσουν χρήματα από αυτό. Και προφανώς, ως αγρότες, δεν είμαστε χρηματοοικονομικοί φορείς. Άρα, αν βρεθούμε στην αγορά να ανταγωνιζόμαστε με τράπεζες, ασφαλιστικά ταμεία κ.λπ., είναι προφανές ότι στο τέλος θα χάσουμε, γιατί είμαστε οι πιο μικροί. Αν δηλαδή υπάρχουν δύο άτομα που θέλουν να αποκτήσουν γη, πάντα ξέρουμε ποιος θα την πάρει τελικά —όχι ο αγρότης, αλλά η τράπεζα που έχει περισσότερους πόρους.
Και όλα αυτά αφορούν μόνο την Ευρώπη. Αν όμως κοιτάξουμε στον Παγκόσμιο Νότο, τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα. Έχουμε παραδείγματα από την Αφρική με εταιρείες, κυρίως από ένα τεράστιο ταμείο, νομίζω από τη Σαουδική Αραβία ή τα Εμιράτα – νομίζω λέγεται Blue Carbon. Αυτή η εταιρεία έχει εξασφαλίσει την εκμετάλλευση εκατομμυρίων εκταρίων γης στην Αφρική, κυρίως στην Κένυα, την Τανζανία, τη Λιβερία. Και μιλάμε για εκατομμύρια εκτάρια γης που θα αφαιρεθούν από τις τοπικές κοινότητες, ώστε η εταιρεία να φυτέψει δέντρα και να πουλήσει πιστώσεις άνθρακα στη διεθνή αγορά. Αυτός είναι και ο λόγος που θεωρούμε ότι όλη αυτή η λογική της αντιστάθμισης και πώλησης πιστώσεων άνθρακα στην αγορά δεν είναι καθόλου καλή λύση. Θα είναι ουσιαστικά άχρηστη για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και θα έχει πολύ αρνητικές επιπτώσεις στους αγρότες και στις αγροτικές κοινότητες, τόσο στον Βορρά όσο και στον Παγκόσμιο Νότο. Άρα, ναι, δεν είναι αυτός ο δρόμος προς τα εμπρός.
Πιστεύουμε ότι πρέπει στην πραγματικότητα να αλλάξουμε ριζικά τις πρακτικές και όχι απλώς να προσπαθούμε να «αντισταθμίσουμε» τις πρακτικές που βλάπτουν το περιβάλλον.
Ωστόσο, όσοι υποστηρίζουν τέτοιες προτάσεις ισχυρίζονται ότι μέσω των οικονομικών κινήτρων μπορούν να ωθήσουν στην αλλαγή πρακτικών…
Ναι, συμφωνώ μαζί σας. Αυτό το ακούμε πολύ εδώ στις Βρυξέλλες και από τις εθνικές κυβερνήσεις. Νομίζω ότι έχουμε εδώ σχεδόν ένα φιλοσοφικό ζήτημα, ότι αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να σκέφτονται μόνο με όρους αγοράς και χρηματοοικονομικών. Αυτό είναι το μόνο που ξέρουν. Είναι καπιταλιστές, είναι φιλελεύθεροι και νομίζουν ότι το μόνο που λειτουργεί στον πλανήτη είναι η οικονομία και τα χρηματοοικονομικά. Δεν μπορούν να δουν πιο πέρα από αυτό. Έτσι, προφανώς, με μια τόσο περιορισμένη οπτική της κατάστασης, θεωρούν ότι η χρήση των χρηματοοικονομικών κινήτρων και των αγορών είναι ο καλύτερος τρόπος για να αλλάξουν οι φορείς τις πρακτικές τους. Αλλά ξέρουμε ήδη ότι αυτό δεν λειτουργεί. Έχουμε ήδη παραδείγματα.
Έχουμε το παράδειγμα της ήδη υπάρχουσας αγοράς άνθρακα που δημιούργησαν, νομίζω πριν 12 χρόνια, για τη βιομηχανία, που δεν λειτουργεί. Η τιμή του άνθρακα είναι τόσο χαμηλή και υπάρχει τόση κερδοσκοπία, και τελικά δεν άλλαξε τίποτα στην κατάσταση της βιομηχανίας. Είναι απλώς ένας νέος κερδοσκοπικός χώρος. Οπότε το πρόβλημα είναι ότι ήδη γνωρίζουμε πως αυτές οι λύσεις που βασίζονται σε αγορές δεν λειτουργούν ούτε με χρηματοοικονομικούς όρους. Παρόλα αυτά, αυτοί οι άνθρωποι είναι κολλημένοι σ’ αυτή τη φιλοσοφία. Και ίσως, αν είμαστε λιγάκι πιο απαισιόδοξοι, είναι επειδή πληρώνονται γι’ αυτό από μεγάλα λόμπι και βιομηχανίες, για να μην αλλάξουν το σύστημα που τους αποφέρει πολλά κέρδη. Δεν ξέρω, αυτό είναι πιο πολιτικό, αλλά ξέρουμε ότι οι λύσεις που προτείνουν δεν δουλεύουν γιατί έχουμε ήδη παραδείγματα από το παρελθόν. Και παρόλα αυτά συνεχίζουν έτσι.
Ειλικρινά, μερικές φορές δεν καταλαβαίνω. Αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι χαζοί-δεν πιστεύω ότι είναι χαζοί-πιστεύω ότι έχουν πολύ υποκρισία. Δεν υπερασπίζονται πραγματικά τους πολίτες, υπερασπίζονται μόνο τα ιδιωτικά συμφέροντα.
Όπως είπα και πριν, δεν είμαστε εναντίον των αγροτών. Θα προσπαθήσω να μιλήσω για τρεις κατηγορίες. Μια κατηγορία θα έλεγα είναι οι μικροί και μεσαίοι αγρότες, συνήθως αυτό αφορά την οικογενειακή γεωργία μικρής κλίμακας που παράγουν τρόφιμα για τις τοπικές αγορές, μερικές φορές βιολογικά, μερικές φορές όχι. Αλλά αυτή είναι η πλειονότητα των αγροκτημάτων στην Ευρώπη και αυτήν την κατηγορία υποστηρίζουμε στη Via Campesina. Μετά έχεις, ας πούμε, τον «εχθρό» το μοντέλο που πραγματικά θέλουμε να καταστρέψουμε. Και αυτό είναι το μοντέλο χωρίς αγρότες.
Σε μερικές χώρες, ειδικά στην Ισπανία, έχουμε τέτοια αγροκτήματα όπου στην ουσία δεν υπάρχει πλέον αγρότης. Είναι μια τράπεζα που αγόρασε το αγρόκτημα. Έχουν υπαλλήλους που χειρίζονται τα τρακτέρ και μόνο αυτό, παράγοντας για την αγορά. Αυτό είναι το χειρότερο μοντέλο και ειλικρινά θέλουμε να το σταματήσουμε. Δεν θέλουμε να συνεχίσουν να υπάρχουν τέτοια αγροκτήματα. Πρέπει να τα σταματήσουμε.
Αλλά μετά έχεις το τρίτο μοντέλο, που είναι ενδιάμεσο. Είναι το μοντέλο των οικογενειακών αγροκτημάτων. Βασικά, αυτά είναι ακόμα αγροκτήματα που τρέχουν άνθρωποι και συχνά οικογένειες, κτλ. Παράγουν ακόμα μέρος των τροφίμων για τις τοπικές αγορές.
Αλλά για οικονομικούς λόγους, τα τελευταία 20-25 χρόνια, άλλαξαν πρακτικές και πήγαν προς κάτι πιο βιομηχανικό, με περισσότερα τρακτέρ, περισσότερα drone, περισσότερα λιπάσματα κ.ά. Αυτοί είναι οι φορείς που θέλουμε να βοηθήσουμε να αλλάξουν. Δεν θέλουμε να τους διώξουμε γιατί είναι πραγματικά σημαντικοί και παράγουν πολύ φαγητό. Αυτοί είναι οι φορείς που θέλουμε να βοηθήσουμε να αλλάξουν μοντέλο, από το υπάρχον σε ένα πιο οικολογικό και πιο κοινωνικά φιλικό μοντέλο. Και για αυτούς τους φορείς, πράγματι χρειάζονται χρήματα για να κάνουν τη μετάβαση.
Αλλά ας είμαστε ειλικρινείς, τα χρήματα από τις αγορές άνθρακα δεν πρόκειται να το κάνουν αυτό. Τα χρήματα από την αγορά άνθρακα απλά θα ωθήσουν σε περισσότερη βιομηχανοποίηση της γεωργίας για να παράγουν αυτές τις πιστώσεις και να τις πουλήσουν. Γιατί ξέρεις επίσης ότι χρειάζεσαι πολύ τεχνολογία για να αποδείξεις ότι μπορείς να αποθηκεύσεις τον άνθρακα στο αγρόκτημά σου. Αυτό σημαίνει αγορά περισσότερης τεχνολογίας. Και απλά θα συνεχιστεί το μοντέλο που έχουμε τώρα, δυστυχώς. Οπότε, θα έλεγα ότι αυτό που λένε για το χρηματοοικονομικό σήμα προς αυτούς τους φορείς, δεν ισχύει. Αυτοί οι φορείς ακολουθούν μόνο τα χρήματα.
Θα δώσω μόνο ένα παράδειγμα: αν μιλάμε για το κλίμα, νομίζω ότι αυτό που αποφάσισαν τώρα είναι ότι μπορείς να πουλήσεις πιστώσεις άνθρακα από το carbon farming όσο αποθηκεύεις τον άνθρακα στο έδαφος σου για 10 χρόνια. Όλοι ξέρουμε ότι τα 10 χρόνια είναι άχρηστα για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Ο κύκλος του άνθρακα είναι πάνω από 100 χρόνια.
Άρα αν αποθηκεύσεις τον άνθρακα στο έδαφος για 10 χρόνια, θα βγάλεις πολλά χρήματα, αλλά αυτό είναι εντελώς άχρηστο για το κλίμα. Είδαμε το παράδειγμα αυτό στο παρελθόν. Ξέρουμε τι θα γίνει. Αυτά τα αγροκτήματα θα αλλάξουν πρακτικές, για παράδειγμα δεν θα οργώσουν ή θα χρησιμοποιούν λιγότερα λιπάσματα για να πάρουν πιστώσεις άνθρακα και να τις πουλήσουν στην αγορά. Αλλά αν αλλάξει ο νόμος ή αν δεν υπάρχει πια χρήμα σε αυτό, θα σταματήσουν αμέσως και θα επιστρέψουν στις προηγούμενες πρακτικές τους. Δηλαδή, δεν είναι μακροπρόθεσμη επένδυση. Είναι απλώς βραχυπρόθεσμο κίνητρο για χρήματα. Και πιστεύουμε ότι αν συνεχίσουμε με αυτή την προσέγγιση βασισμένη στο βραχυπρόθεσμο χρήμα, δεν θα έχουμε πραγματική αλλαγή στη γεωργία και στην κοινωνία που χρειαζόμαστε.
Τι μπορούμε να κάνουμε ως πολίτες και καταναλωτές για μια διατροφική αλυσίδα πιο κοντά στις ανάγκες μας;
Νομίζω υπάρχουν πολλές λύσεις που ήδη γνωρίζουμε και έχουμε. Απλώς χρειάζεται να τις στηρίξουμε ίσως περισσότερο. Ένα από τα στοιχεία στα οποία θα επέστρεφα είναι ότι, όπως στην ορισμό της διατροφικής κυριαρχίας από τη Via Campesina, υπάρχουν, όπως έλεγα, οι έννοιες της δημοκρατίας και της συμμετοχής. Η ιδέα της επισιτιστικής κυριαρχίας για τη Via Campesina δεν είναι ότι έχουμε μία συνταγή που θα λειτουργήσει για όλο τον πλανήτη γενικά, γιατί αυτό δεν πρόκειται ποτέ να λειτουργήσει. Ο καθηγητής μου στη γεωπονία όταν σπούδαζα γεωργία, πάντα έλεγε πως όποτε βλέπεις κάποιον να λέει ότι έχει τη λύση για τη γεωργία, ξέρεις ήδη πως είναι ψέμα, επειδή υπάρχουν τόσες διαφορετικές συνθήκες, γη, κλίμα και άνθρωποι που δεν μπορεί να υπάρχει μία λύση για όλους. Υπάρχει μία λύση για κάθε περιοχή. Γι’ αυτό δεν θα έλεγα «αυτή είναι η λύση», γιατί δεν ξέρω, για παράδειγμα, αν στην Ελλάδα υπάρχει καν μία λύση.
Ίσως υπάρχει μία λύση για κάθε περιοχή της Ελλάδας, ανάλογα με τον καιρό που έχει, τον πληθυσμό, αν είναι βουνό ή θάλασσα, ή αν υπάρχουν πολλά στοιχεία που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Οπότε, θα έλεγα ότι αυτό είναι το κύριο σημείο για μένα: πρέπει να είμαστε πιο συμπεριληπτικοί. Και αυτό είναι που εννοούμε με την διατροφική κυριαρχία· Όλοι οι άνθρωποι της εκάστοτε περιοχής, να συζητούν μαζί και να παίρνουν αποφάσεις, λέγοντας «εντάξει, αυτό θέλουμε για το σύστημα τροφίμων». Ίσως κάποιοι να αποφασίσουν ότι θέλουν να γίνουν 100% βιολογικοί καλλιεργητές και να το κάνουν, και αυτό είναι υπέροχο. Ίσως μια άλλη περιοχή να πει «όχι, δεν μας νοιάζει το βιολογικό, αλλά θέλουμε να δουλέψουμε περισσότερο με ζώα». Οπότε, θα σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε τρακτέρ και θα ξαναρχίσουμε να χρησιμοποιούμε ζώα για την καλλιέργεια, για παράδειγμα. Και σε άλλη περιοχή μπορεί να πουν ότι το κύριο πρόβλημα είναι η σπατάλη τροφίμων, γιατί έχουμε αρκετή τροφή, αλλά σπαταλάμε πολύ. Ας δουλέψουμε σε συστήματα για να επαναχρησιμοποιούμε τη σπατάλη τροφίμων και να δημιουργούμε τρόφιμα από αυτή. Οπότε ναι, μπορούμε να κάνουμε έναν κατάλογο με τα εκατομμύρια λύσεων που υπάρχουν.
Έχω παράδειγμα πόλεων που αποφάσισαν να έχουν δημόσιες προμήθειες μόνο από τοπικά και βιολογικά τρόφιμα. Νομίζω στην Κοπεγχάγη της Δανίας, τα κυλικεία για τα παιδιά, έχουν 100% βιολογικά και τοπικά τρόφιμα. Είναι εφικτό γιατί φέρνουν χρήματα στο τραπέζι και αυτό αφορά τις δημόσιες προμήθειες. Αυτή είναι μία λύση.
Υπάρχουν και άλλες λύσεις βασισμένες στους ανθρώπους. Στη Γαλλία έχουμε ένα σύστημα που λέγεται AMAP (Ένωση Υποστήριξης Αγροτών). Το AMAP είναι ουσιαστικά μια κοινότητα που υποστηρίζει τη γεωργία· είναι μια ομάδα ανθρώπων που κάνουν συμβόλαιο με τον αγρότη και ο αγρότης τους παρέχει τρόφιμα. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι είναι εκεί και για να στηρίξουν τον αγρότη σε περίπτωση ανάγκης. Αν υπάρχει πολλή δουλειά στο χωράφι, μπορούν και αυτοί να βοηθήσουν. Και έτσι η τιμή των τροφίμων πέφτει. Υπάρχουν επίσης συνεταιρισμοί τροφίμων, όπου οι αγρότες παράγουν τρόφιμα και μετά υπάρχουν άλλοι άνθρωποι που φροντίζουν τη συγκομιδή, την προετοιμασία και την πώληση στην αγορά. Υπάρχουν πάρα πολλές επιλογές. Πραγματικά εκατομμύρια, που μπορείς να βρεις και στο διαδίκτυο.
Αλλά το ζήτημα είναι ξανά ότι δεν ταιριάζουν όλες οι λύσεις σε κάθε τόπο. Οπότε, πρώτα κάθε περιοχή, όπως έλεγα, πρέπει να αποφασίσει τοπικά τι θέλει να κάνει. Και το δεύτερο στοιχείο είναι ότι χρειάζεται περισσότερη υποστήριξη, ειδικά δημόσια υποστήριξη για αυτές τις λύσεις.
Αυτό είναι το βασικό μήνυμα που νομίζω πρέπει να στείλουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Επιτροπή: αντί να προσπαθούν να δημιουργήσουν μαγικές αγορές άνθρακα με χρηματοοικονομικούς παίκτες και τέτοια, θα έπρεπε να επιστρέψουν την πιο συγκεκριμένη πραγματικότητα και να δημιουργήσουν πολιτικές που στηρίζουν αυτού του είδους τις πρωτοβουλίες. Βασικά, οι πρωτοβουλίες υπάρχουν ήδη· απλώς να τους δώσουν αρκετές δυνατότητες, όχι μόνο σε χρήματα αλλά και σε όρους διοικητικού φόρτου. Να δώσουν δηλαδή τις ευκαιρίες και σε αυτά που ήδη γίνονται να έχουν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν και να γίνουν η πλειοψηφία της παραγωγής τροφίμων.
Πολλές φορές τίθεται το ερώτημα αν είναι πραγματικά εφικτό μέσω της μικρής κλίμακας γεωργίας να τραφούν 8 δισεκατομμύρια άνθρωποι. Και επίσης, μπορεί να υπάρξει η αναγκαία αλλαγή προς αυτό το μοντέλο που προτείνετε αφού το σύστημα ελέγχεται από ισχυρά οικονομικά συμφέροντα;
Θα μπορέσει το μοντέλο που προωθούμε να θρέψει όλο τον πλανήτη; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι ναι. Και αυτό είναι ξεκάθαρο ναι. Όσοι δεν μας πιστεύουν, μπορούν απλά να κοιτάξουν τις εκθέσεις του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO). Νομίζω είναι ο σημαντικότερος οργανισμός στον πλανήτη για τη γεωργία. Δημοσίευσαν μια έκθεση πριν από πέντε-έξι χρόνια, σε σύνδεση με τη Δεκαετία των Ηνωμένων Εθνών για την Οικογενειακή Γεωργία. Και είπαν ότι η οικογενειακή γεωργία σήμερα παράγει το 75% της τροφής που καταναλώνεται στον πλανήτη. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι η βιομηχανική γεωργία που θρέφει τον πλανήτη, είμαστε εμείς. Είναι οι μικροί και μεσαίοι αγρότες. Αυτό είναι πολύ ξεκάθαρο. Η βιομηχανική γεωργία παράγει μεγάλο όγκο. Πράγματι παράγουν τόνους και τόνους σόγιας, καλαμποκιού και τέτοια, αλλά όλο αυτό χρησιμοποιείται είτε για ζωοτροφή, είτε για τη βιομηχανία, είτε για βιοντίζελ κ.ά. Στο τέλος, αυτό που παράγει η αγροβιομηχανία δεν είναι τρόφιμα, παράγει εμπορεύματα. Παράγει πρώτες ύλες για τη βιομηχανία, αλλά δεν παράγει τρόφιμα. Αυτοί που παράγουν τρόφιμα είναι στην πραγματικότητα οι μικροί και μεσαίοι αγρότες. Οπότε σε αυτό το ερώτημα θα έλεγα ότι το μοντέλο που υπερασπιζόμαστε ήδη θρέφει τον πλανήτη. Οπότε σίγουρα θα μπορέσει να θρέψει τον πλανήτη.
Ένα άλλο θέμα είναι η ποσότητα. Αν κοιτάξεις την ποσότητα τροφής που παράγουμε σήμερα στον πλανήτη, είναι αρκετή για να θρέψει 10 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Οπότε το πρόβλημα δεν είναι η ποσότητα, αλλά η πρόσβαση στο φαγητό. Υπάρχει αρκετό φαγητό. Το πρόβλημα είναι ότι οι φτωχοί δεν μπορούν να το αγοράσουν. Άρα δεν είναι θέμα ποσότητας, είναι θέμα πρόσβασης της τροφής. Αυτό δεν το λέω εγώ, το λένε οι ειδικοί των Ηνωμένων Εθνών για το δικαίωμα στη διατροφή και τη γεωργία. Πριν ήταν ο Olivier Descatur και τώρα είναι ο Michel Fakhri. Συνεργαζόμαστε πολύ μαζί τους και λένε ακριβώς αυτό.
Τώρα, είναι οικονομικά εφικτό; Εδώ συμφωνώ ότι χρειάζεται επανάσταση, γιατί σε όρους καπιταλισμού, δεν είναι ελκυστικό. Το μοντέλο που προωθούμε δεν βγάζει πολλά χρήματα. Είναι ένα μοντέλο που χρειάζεται πολλή ανθρώπινη εργασία. Βασίζεται στην αλληλεγγύη, σε μη χρηματικές ανταλλαγές, για παράδειγμα σε ανταλλαγή εργασίας για φαγητό. Είναι ένα μοντέλο που βρίσκεται έξω από τον καπιταλισμό με κάποιο τρόπο. Οπότε κάποιοι δεν θα είναι καθόλου ευχαριστημένοι με αυτή την ιδέα. Θα έλεγα ότι το μοντέλο που υπερασπιζόμαστε είναι καλό και μπορεί να θρέψει τον πλανήτη. Τώρα το ερώτημα είναι: θέλουμε να το εφαρμόσουμε; Αν ναι, τότε πρέπει να παλέψουμε ενάντια στα συμφέροντα των εταιρειών και να παλέψουμε έτσι ώστε οι θεσμοί να μας υποστηρίξουν αντί να στηρίζουν τη βιομηχανία. Όπως είπατε, η βιομηχανία είναι πολύ καλή στην επικοινωνία. Περνούν όλη την ώρα τους λέγοντας «όχι, η μικρή κλίμακα γεωργίας είναι φτωχή, δεν θα θρέψει τον πλανήτη» κτλ., το οποίο είναι ψέμα. Ψεύδονται. Αλλά πρέπει να παλέψουμε ενάντια σε αυτό.
Ίσως εκεί συνδέεται και η προηγούμενη ερώτηση για το τι μπορούν να κάνουν οι πολίτες. Μπορούν να βοηθήσουν να αποδομηθεί η εικόνα που έχουν οι άνθρωποι για τη γεωργία και να εμπλακούν με τους αγρότες, ώστε να αποδείξουν ότι το μοντέλο που υπερασπιζόμαστε είναι βιώσιμο και καλό. Το μοντέλο που προωθούμε, δηλαδή η μικρή και μεσαία κλίμακα γεωργίας βασισμένη στην αγροοικολογία, μικρές φάρμες, τοπική αγορά, επισιτιστική κυριαρχία, χρειάζεται ανθρώπους.
Δεν είναι δυνατόν, όπως συμβαίνει τώρα στην Ευρώπη —δεν ξέρω πώς είναι στην Ελλάδα— αλλά στη Γαλλία έχουμε λιγότερο από 2% του ενεργού πληθυσμού να δουλεύει στη γεωργία. Δεν γίνεται το 2% του πληθυσμού να τρέφει το 98%. Αυτό δεν είναι σωστό.
Οπότε ένα από τα βασικά που λέμε είναι ότι χρειαζόμαστε περισσότερους ανθρώπους στη γεωργία. Δεν λέω ότι όλοι πρέπει να γίνουν αγρότες, αλλά όλοι πρέπει να συμμετέχουν με κάποιον τρόπο στην παραγωγή τροφής. Να συμμετέχουν σε συνεταιρισμούς τροφίμων, σε κοινοτικές γεωργικές καλλιέργειες, να πηγαίνουν τα Σαββατοκύριακα να βοηθούν στο αγρόκτημα, να κάνουν πρακτική άσκηση ή να δουλεύουν μερική απασχόληση και ταυτόχρονα σε άλλη δουλειά στην πόλη, για παράδειγμα.
Χρειαζόμαστε περισσότερους ανθρώπους στη γεωργία και περισσότερους δεσμούς μεταξύ αστικών και αγροτικών πληθυσμών. Αυτό πιστεύω ακράδαντα και γι’ αυτό αποφάσισα να γίνω αγρότης και να παράγω φυτά.
Όταν παράγω φυτά, τα παράγω τόσο για αγρότες όσο και για ανθρώπους που έχουν κήπους στα σπίτια τους. Μερικοί από τους πελάτες μου ζουν στην πόλη και έχουν μόνο μια βεράντα, αλλά εκεί βάζουν λίγες ντομάτες και μυρωδικά για να έχουν στην κουζίνα. Νομίζω ότι αυτό είναι η αρχή κάποιου πράγματος. Δεν είναι αρκετό, αλλά είναι η αρχή. Και πραγματικά πιστεύω ότι αυτός είναι ο δρόμος για το μέλλον. Πρέπει να ενισχύσουμε την αλληλεγγύη μεταξύ των ανθρώπων στην πόλη και στην ύπαιθρο, ώστε όλοι μαζί να δουλεύουν για να παράγουν φαγητό. Αυτό είναι βασικό αν θέλουμε να αναπτύξουμε το μοντέλο που υπερασπιζόμαστε.
Έτσι και αλλιώς η τροφή δεν είναι μόνο εμπόρευμα, είναι πολιτισμός και κοινωνικές σχέσεις, σωστά;
Ναι, σίγουρα. Εδώ υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στην Ευρώπη, ή μάλλον, όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το πρόβλημα είναι ότι η καπιταλιστική παγκόσμια αγορά σήμερα διοικείται και ελέγχεται από τις ΗΠΑ, και εκεί η τροφή είναι απλά καύσιμο. Είναι κάτι που οι άνθρωποι βάζουν στο στομάχι τους για να λειτουργήσουν, αλλά δεν υπάρχει σύνδεση, πολιτισμική σύνδεση με την τροφή στις ΗΠΑ, ίσως λόγω της ιστορίας της αποικιοκρατίας, δεν ξέρω.
Είναι αλήθεια αυτό που λέτε. Στην Ευρώπη έχουμε μια πολύ δυνατή σύνδεση με το φαγητό που παράγουμε. Έχουμε όλα αυτά τα ποιοτικά προϊόντα, τη μεγάλη ποικιλία τυριών, κρασιών και ακριβώς το ίδιο συμβαίνει στην Αφρική και την Ασία.
Υπάρχουν εκατομμύρια διαφορετικά φυτά και συνταγές, που πρέπει κι αυτά να υπερασπιστούμε, γιατί το βιομηχανικό μοντέλο κάνει τα πάντα ομοιόμορφα. Θέλουν όλοι στον πλανήτη να τρώνε άσπρο ψωμί και άσπρο ρύζι, λίγο σόγια, βόειο κρέας, και τίποτα άλλο. Δεν υπάρχει ποικιλία στο βιομηχανικό μοντέλο τροφίμων, κάτι που είναι και πρόβλημα για τη βιωσιμότητα.
Αλλά ναι, συμφωνώ μαζί σας απόλυτα. Στη Via Campesina λέμε ότι η τροφή δεν είναι εμπόρευμα. Η τροφή είναι πολιτισμός και πάνω από όλα πολιτική υπόθεση, οπότε ό,τι έχει να κάνει με την τροφή πρέπει να αποφασίζεται όσο πιο δημοκρατικά γίνεται, με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων, γιατί όλοι πρέπει να τρώνε.
Δείτε τη συνέχεια της έρευνας: Εναλλακτικά αγροδιατροφικά εγχειρήματα στη Θεσσαλονίκη προσπαθούν να φέρουν την τροφή πιο κοντά και πιο δίκαια
Η έρευνα «Ήταν στραβό το κλίμα…» πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ-Παράρτημα Ελλάδας
