Και από τη κρίση του δικομματισμού στη απόπειρα για μια νέα (αντι)μεταπολίτευση.
Θα αναφερθώ σε πέντε διαφορετικά ζητήματα. Όπως η οικονομική κρίση….. η κρίση δημοκρατίας δεν αποτελεί ελληνικό φαινόμενο.
Α) Η πολιτική κρίση, (τουλάχιστον ως τάση) είναι και διεθνής, τουλάχιστον στα βασικά της χαρακτηριστικά, εκείνα που οδηγούν στην απομείωση της δημοκρατίας και προηγήθηκε της οικονομικής κρίσης.
Β) Η οικονομική κρίση ουσιαστικά βάθυνε την κρίση δημοκρατίας καθώς δημιουργεί τις προϋποθέσεις πολιτικών, διοικητικών και θεσμικών αλλαγών οδηγώντας τις σε «ολοκληρωτικές» ατραπούς…
Γ) Η κρίση δημοκρατίας στην Ελλάδα προηγήθηκε της οικονομικής και μάλιστα ίσως καθόρισε και τις λεπτομέρειες των επιλογών/πολιτικών για την αντιμετώπισή της..Άρα είναι χρήσιμο να αναφερθούμε στην αρχαιολογία και τα χαρακτηριστικά της πολιτιστικής κρίσης.
Δ) Πρέπει να δούμε την μορφή που παίρνει η πολιτική αυτή κρίση στην μνημονιακή μας κοινωνία
Τα χαρακτηριστικά της κρίσης διεθνώς και από πως αυτή προήλθε:
Α) Η ένταση της καπιταλιστικής ολοκλήρωσης σε παγκόσμια κλίμακα (παγκοσμιοποίηση) τα τελευταία χρόνια έχει οδηγήσει σε εξελίξεις που θα μπορούσαμε κατ’ αναλογία με τον «καθολικό/ολικό πόλεμο», όπου ο πόλεμος εμπλέκει το σύνολο των κοινωνικών υποκειμένων και όχι μόνο του εμπόλεμους στρατούς, θα μπορούσαμε να τις τιτλοφορούσαμε ως «καθολικό/ολικό καπιταλισμό»
Αυτός ο καθολικός/ ολικός καπιταλισμός που εμπεδώθηκε στη βάση της λογικής και των πολιτικών της «ανταγωνιστικής λιτότητας» είχε πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά:
α) Τα πάντα μπορούν να γίνουν πεδία κερδοφορίας των επιχειρήσεων, περιλαμβανομένων και των μέχρι τώρα πεδίων που αποτελούσαν αποκλειστικότητα του δημοσίου.
β) Οι πολιτικές αποφάσεις παίρνονται στο όνομα της αποτελεσματικότητας, έχουν ένα σταθερό αγοραίο προσανατολισμό μια σταθερή αγοραία λογική και δεν στοχεύουν και νομιμοποιούνται πλέον στη βάση ενός οράματος για μια καλύτερη κοινωνία.
γ) Θεμελιώδης και πρωτεύουσας σημασίας των δημόσιων πολιτικών αυτού του «καθολικού καπιταλισμού» είναι η ιδιωτικοποίηση των κοινωνικών υπηρεσιών και των κοινωνικών προγραμμάτων.
δ) Η ελεύθερη αγορά αναδεικνύεται σε υπέρτατη αξία που υπονομεύει όχι μόνο την εθνική κυριαρχία αλλά και τα ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες, μια τάση που συνοδεύεται από την εκκένωση των εργασιακών δικαιωμάτων και των σχετικών κοινωνικών πολιτικών.
στ) Ο «καθολικός καπιταλισμός» επιδιώκει την «καθολική εξατομίκευση», όπου η κοινωνία δεν έχει συλλογικές ανάγκες ή καθολικές οικουμενικές αξίες. Αρχή εδώ παραμένει η περίφημη αποστροφή της M. Thatcher « δεν υπάρχει κοινωνία, μόνο άτομα και οι οικογένειές τους».
Τα παραπάνω συνοδεύονται από ένα λόγο αλλά και πρωτοβουλίες που οδηγούν σε εκείνο που έχει αποκληθεί «νέος συνταγματισμός» δηλ. την διατύπωση κανόνων δικαίου αυξημένης ισχύος που παγιώνουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά, μία τάση που εμφανίζεται και στην ευρωπαϊκή ένωση με τις νέες συνταγματικές μεταρρυθμίσεις
Ένα τέτοιο σύστημα υπονομεύει την πολιτική ως διευθέτηση στο πολιτικό, θεσμικό και διοικητικό επίπεδο των κοινωνικών ανισοτήτων, συμφερόντων, κοινωνικών αιτημάτων, επιδιώξεων και κοινωνικών οραμάτων. Ένα τέτοιο σύστημα οδηγεί τους πολιτικούς θεσμούς πολιτικής και κοινωνικής εκπροσώπησης, μακριά από την κοινωνία, προσανατολίζοντας έτσι τον πολιτικό ανταγωνισμό αποκλειστικά στη διαχείριση των εκάστοτε κρατικών προταγμάτων ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύει τους τεχνοκράτες σε ύψιστους κριτές σχεδόν του συνόλου των πολιτικών αποφάσεων.
Ένα τέτοιο σύστημα, παραμερίζει διαδικασίες και θεσμούς πολιτικής και κοινωνικής εκπροσώπησης, υποβαθμίζει τους πολίτες σε πελάτες και υπονομεύει τις αρχές της κοινωνικής αλληλεγγύης και τις βασικές αξίες ισότητας, που αποτελούν σημαντική προϋπόθεση για την λειτουργία της δημοκρατίας.
Δημοκρατία χωρίς κοινωνία και αρχές στοιχειώδους ισότητας δεν μπορεί να υπάρξει.
Οι συνέπειες αυτής της εξέλιξης
Παγκοσμίως έχουμε εξαιρετικά χαμηλοί δείκτες εμπιστοσύνης σε θεμελιώδεις θεσμούς της λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος, αποπολιτικοποίηση, αποστράτευση, κυνισμό, απάθεια. Κρίση νομιμοποίησης, κρίση εκπροσώπησης και Κρίση του πολιτικού. Το δημοκρατικό πολίτευμα δύσκολα μπορεί να αναπαραχθεί με τους όρους και τους θεσμούς, όπως το γνωρίσαμε καθώς οδηγείται σε μικρότερες ή μεγαλύτερες ανατροπές των πολιτικών διευθετήσεων.
Β) Η οικονομική κρίση και κυρίως οι πολιτικές που έχουν επιλεγεί για την «αντιμετώπισή» της δεν εμπεδώνουν μόνο την λιτότητα και δεν μονιμοποιούν μόνο την ύφεση αλλά σε συνδυασμό με ό,τι είχε προηγηθεί υπονομεύουν και την πολιτική και την δημοκρατία.
Μάλιστα το βαθμό που πλέον γίνεται ολοένα και σαφέστερο ότι η κοινωνική ένταξη και κοινωνική συνοχή δεν μπορεί να επιτευχθεί με συναίνεση που στηρίζεται σε πολιτικές ευαίσθητες, οι οποίες ανταποκρίνονται στο ολοένα οξυνόμενο «κοινωνικό ζήτημα», το υπονομευμένο πολιτικά και δημοκρατικά πολίτευμα καταφεύγει σε ιδεολογικό έλεγχο και αποκλεισμό, που θυμίζει την καλύτερες μέρες του Μακαρθισμού, αλλά και σε ωμή καταστολή.
Ενώ φαίνεται ότι τα παραπάνω παρουσιάζονται και «δικαιολογούνται» ως περιστασιακή και συγκυριακή αναγκαιότητα εντέλει συγκροτούν μια σταθερή δυναμική που τείνει να νομιμοποιήσει την «κατάσταση αυτή εξαίρεσης»(ταυτόσημη με την «κατάσταση έκτατης ανάγκης). Μια «κατάστασης εξαίρεσης» που με άλλα λόγια φαίνεται να δοκιμάζει εμπράκτως τα όρια της συμβίωσης ανάμεσα στον καπιταλισμό και τη δημοκρατία. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο «καθολικός /ολικός καπιταλισμός» οδηγείται σε «ολοκληρωτική δημοκρατία».
Γ) Η κρίση δημοκρατίας στην Ελλάδα, η οποία προηγήθηκε της οικονομικής και μάλιστα ίσως καθόρισε και τις λεπτομέρειες των επιλογών/πολιτικών για την αντιμετώπισή της. Η αρχαιολογία της και τα χαρακτηριστικά της.
Η «αρχαιολογία της κρίσης» δημοκρατίας έχει φυσικά να κάνει με τους μετασχηματισμούς των σχέσεων κράτους – κοινωνίας και εδράζεται στον τρόπο της μετάβασης και εδραίωσης της Δημοκρατίας στη Μεταπολίτευση, όπου τα νεοϊδρυθέντα κόμματα επιλέγονται ή /και αναδεικνύονται σε οργανωτές των δημοκρατικών θεσμών.
Η πλήρης επικράτηση κομμάτων και κομματικού συστήματος στη θεσμική οικοδόμηση της δημοκρατίας και γενικά στην οργάνωση της δημόσιας σφαίρας είχε ως αποτέλεσμα:
α. Γρήγορη και ειρηνική μετάβαση στη δημοκρατία
Όμως και
β. την αποικιοποίηση της κοινωνίας.
γ. υποκατάσταση και έλεγχο της κοινωνικής δυναμικής.
δ. ακύρωση κάθε διαδικασίας αυτοθέσμισης και αυτορρύθμισης της κοινωνίας.
Οι πρακτικές, δομές και σχέσεις της περιόδου αυτής οργάνωσαν και τον όλο κυβερνητικό μηχανισμό και τη λογική της Μεταπολίτευσης. Λογική και μηχανισμός που δομήθηκε γύρω από το κομματικό σύστημα, που η μηχανική του με την εναλλαγή των δύο κομμάτων στην εξουσία πήρε τη μορφή του λεγόμενου Δικομματισμού . Ο Δικομματισμός δεν είναι μόνο αυτό που συνήθως λέγεται, είναι ένα σύστημα διακυβέρνησης, με την συμμετοχή όλων των κομμάτων. Ο κυβερνητισμός και η τυπολατρία της Αριστεράς είναι εκδοχές αυτού του συστήματος εκπροσώπησης
Αυτό οδήγησε στηνσταδιακή απομάκρυνση των κομμάτων από την κοινωνία. Ο προσανατολισμός του ανταγωνισμού και της στρατηγικής τους στην διαχείριση του κράτους δεν τα έχει μόνο μετασχηματίσει σε κόμματα «καρτέλ» (κόμματα του κράτους) αλλά και έχει συμβάλει σε σημαντικό μετασχηματισμού του κράτους, μετασχηματισμό που επιγραμματικά θα περιγράφαμε με την φράση «Μετάβαση από την Κυβέρνηση στην διακυβέρνηση».
Διακυβέρνηση: κυβέρνηση όχι μέσα από κεντρικά διευθυνόμενες ιεραρχίες. Νέες σχέσεις ανάμεσα στη πολιτική εξουσία και τις κυβερνητικές πρακτικές εκτός κράτους. Μια δομή, ένα πρότυπο και σύστημα διαδικασιών λήψης αποφάσεων που στηρίζεται στη διάδραση πολιτικών και μη φορέων, όπου το κράτος θεωρείται απλά μόνο ένας από αυτούς.
Η Πολιτική μέσα στο νέο σύστημα διακυβέρνησης δεν είναι τίποτα άλλο από ανταλλαγές και σχέσεις ανάμεσα σε δημόσιους, ιδιωτικούς και εθελοντικές οργανώσεις. Η πολιτική κρατικοποιείται και φυσικά η δημοκρατία πάει περίπατο.
Η εξουσία συστηματικά διαρρέει και το κράτος αποκενώνεται προς τρεις κατευθύνσεις:
α) Προς τα πάνω (υπερεθνικούς οργανισμούς και συσσωματώσεις)
β) Προς τα κάτω (τοπικές κοινωνίες, Καλλικράτης)
γ) Προς τα έξω, δηλ. προς την αγορά και την «κοινωνία των πολιτών» (ΣΔΙΤ, ΜΚΟ)
Παρά ταύτα έχουμε κρίση νομιμοποίησης και κρίση δημοκρατίας πριν το μνημόνιο, έχουμε μια δυσκολία νομιμοποίησης πολιτικών αποφάσεων και πολιτικής διαχείρισης, αντιρρήσεων, αντιστάσεων και αντιπολίτευσης (ήδη από τις αρχές της περασμένης δεκαετίας. Λχ. Σχέδιο Γιαννίτση, Άρθρο 16, χαμηλά ποσοστά αποδοχής πολ. Κομμάτων, Δεκέμβρης 2008, αντάρτες, αποευθυγράμμιση των κομμάτων, αντιμνημονιακά κινήματα, Κερατέα, Κερματισμός του κομματικού συστήματος).
Οι πρώτες φωνές για «τέλος της Μεταπολίτευσης» επαναλαμβάνονται (είχαν ακουστεί και το 1985 με το πρόγραμμα σταθερότητας) ενώ τα τελευταία χρόνια αυτό συνοδεύεται από το σχετικό πρόσφατο κάλεσμα για μια Νέα Μεταπολίτευση.
Το πρόγραμμα του Εκσυγχρονισμού και στη συνέχεια εκείνο των «Μεταρρυθμίσεων»: Οι πρώτες σημαντικές απόπειρες που επιχειρούν να αλλάξουν τη λειτουργία της δημοκρατίας όπως αυτή δομήθηκε από την μετα-χουντική διευθέτηση μετασχηματίζοντας τόσο τις σχέσεις κοινωνίας-κράτους όσο και του συστήματος κοινωνικής και πολιτικής εκπροσώπησης ήταν αυτά τα δύο προγράμματα, το πρόγραμμα του εκσυχρονισμού και το πρόγραμμα των μεταρρυθμίσεων των κυβερνήσεων Καραμανλή.
Οι μετασχηματισμοί από την κυβέρνηση στη διακυβέρνηση αποτελούν τη βάση της Νέας αντι- Μεταπολίτευσης μια και στο πλαίσιο αυτό επιχειρείται με σαφήνεια μετά το Μνημόνιο η «Νέα Μεταπολίτευση», η οποία ουσιαστικά θα επιδιώξει με συστηματικότητα να παραμεριστούν τα κεκτημένα της Μεταπολίτευσης (το δημοκρατικό κεκτημένο, το φιλελεύθερο κεκτημένο και το κοινωνικό κεκτημένο).
Δ) Τα χαρακτηριστικά που φαίνεται να παίρνει στην μνημονιακή μας κοινωνία η νέα Αντι-μεταπολίτευση.
Πολιτικές συνέπειες της κρίσης νομιμοποίησης:
Οι ανίερες συμμαχίες της κυβέρνησης
Νέα κόμματα και ανεξαρτητοποίηση βουλευτών
Παγίωση της εκλογικής αποχής
Απρόβλεπτη και πρωτόγνωρη κοινωνική αντίδραση
Με άλλα λόγια δυσκολίες νομιμοποίησης των συνεπειών των μέτρων αφού οι στρατηγικές «εξόδου από τη κρίση» ουσιαστικά θα βαθαίνουν και κυρίως θεσμοποιούν τα χαρακτηριστικά της κρίσης (λχ. επιθετική λιτότητα –διάλυση του δημόσιου τομέα, διοικητική μεταρρύθμιση, ΜΚΟ και απασχόληση)
Οι άξονες της Νέας (αντι) Μεταπολίτευσης είναι οι εξής:
Α) Αντι-Λαϊκισμός
Β) Αντικομματισμός, απαξίωση των παραδοσιακών και συλλογικών μορφών εκπροσώπησης, πριμοδότηση της τεχνοκρατίας και του αυταρχισμού.
Γ) Αποτελεσματικότητα vs ιδεολογία: Πίσω από αυτό κρύβεται η ακύρωση κάθε έννοια λογοδοσίας και δημοκρατικού ελέγχου
Δ) Ενδυνάμωση (ακραία ) της εκτελεστικής εξουσίας
Ε) Κατάσταση εκτάκτου ανάγκης
Αυτό οικοδομείται από πρακτικές και ένα λόγο που:
Φυσικοποιεί και ιατρικοποιεί την κρίση
Ενοχοποιεί τον Λαό
Στιγματίζει την διεκδίκηση, χωρίς πολιτική αντιμετώπιση και αντιπαράθεση
Προωθεί τον Αντιθεσμισμό
Κατασκευάζει τον εσωτερικό εχθρό μέσω του κοινωνικού αυτοματισμού
Η διαδικασία αυτή κρύβει Αντιφάσεις:
Αυτός ο αντικρατισμός που βρίσκεται στην ρητορεία και τον λόγο αυτής της Νέας Αντι-μεταπολίτευσης είναι ένας αντικρατισμός που έρχεται σε σύγκρουση με το ρόλο που πρέπει να έχει το κράτος για να εφαρμοστούν όλα αυτά. Όλοι αυτοί που ευαγγελίζονται αυτό το σχέδιο στην κρίση, που όπως νομίζαμε ήταν «κοσμοπολίτες», εμφανίζονται με έναν μεταμοντέρνο εθνικισμό που βρίσκεται σε αντίφαση και σε σύγκρουση με τον παραδοσιακό εθνικισμό.
Ε) Ίσως κάποιες σκέψεις για την στρατηγική της αριστεράς στη συγκυρία. Γιατί η δημοκρατία μπορεί να αποτελέσει προνομιακό πεδίο της αντίστασης αλλά και της στρατηγικής του κοινωνικού μετασχηματισμού.
Προνομιακό πεδίο της Αριστεράς
Η Αριστερά έχει την ευκαιρία να ξεπεράσει το αποκλειστικά κρατικοδικαιϊκό πρόταγμα και την θεσμολαγνία που την κατατρέχει, για να είμαι δίκαιος, ως αποτέλεσμα των αναγκαιοτήτων που προέκυπταν στο μετεμφυλιακό περιβάλλον της περιορισμένης δημοκρατίας.
Η συστηματική συμμετοχή και συμπαράσταση στις κινητοποιήσεις της κοινωνίας, στο βαθμό που δεν αναπαράγει τον κυβερνητισμό της δικομματικής λογικής μπορεί να προβληθεί ως η μόνη ανανέωση και του πολιτικού συστήματος και της δημοκρατίας, αίτημα που ξεπερνά τα σημερινά της όρια.
Στη συγκυρία το δημοκρατικό και φιλελεύθερο αίτημα συνδέεται με άμεσο τρόπο με το «καυτό» κοινωνικό ζήτημα.
Συνιστά ακόμη μια ευκαιρία πειστικής αυτοκάθαρσης να αναμετρηθεί με το βαθύ δημοκρατικό αίτημα που χαρακτηρίζει την παράδοσή μας εισάγοντας οργανωτικές εσωκομματικές δομές και σχέσεις που θα πείθουν για την δημοκρατική εσωκομματική οργάνωσή μας.