Ο τρόπος με τον οποίο σχετιζόμαστε μεταξύ μας και με τη φύση είναι μια εμπορευματοποιημένη και αλλοτριωτική μορφή που επιβάλλεται από το κεφάλαιο με μοναδικό σκοπό την παραγωγή υπεραξίας. Αυτή η σχέση έχει εισέλθει προσφάτως σε μια επιταχυνόμενη κρίση και η «έλλειψη ελέγχου» του κεφαλαίου σε κρίση δημιουργεί, ως απάντηση, μια εντατικοποίηση της καταστροφικής βίας που θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμη και στη μερική ή ολική εξαφάνιση της ζωής στον πλανήτη.
Η καταιγίδα είναι η επιτομή της κρίσης των καπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων.
Πόλεμοι όπως αυτός μεταξύ Ρωσίας, Ουκρανίας και ΝΑΤΟ, γενοκτονίες όπως αυτή στη Γάζα, η καταστροφή ολόκληρων εδαφών για την εμπορευματοποίηση του νερού και της γης, οι μεταναστευτικές μετακινήσεις σε πολλά μέρη του κόσμου και η πανδημία του 2020 είναι μερικές από τις πιο εύγλωττες εκφράσεις της καταιγίδας. Της καταιγίδας για την οποία οι Ζαπατίστας μας προειδοποιούν εδώ και χρόνια.
Ωστόσο, η κρίση δεν είναι μόνο συνέπεια της «αναποτελεσματικότητας» στη διαχείριση του συστήματος από τους καπιταλιστές και τους εξουσιαστές, αλλά έχει επίσης να κάνει με την αντίσταση, συνειδητή και ασυνείδητη, που οι άνθρωποι προβάλλουν με διάφορους τρόπους ενάντια στην εμπορευματοποίηση και την εκμετάλλευση της εργασίας. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε μια διαλεκτική και εσωτερική σχέση με την καταιγίδα, είμαστε μέσα σε αυτήν και όταν απορρίπτουμε τον τρόπο ζωής που επιβάλλει ο καπιταλισμός προκαλούμε την όξυνση της κρίσης και την ένταση της καταιγίδας.
Σε πολλές από τις αντιστάσεις ενάντια στην καταιγίδα υπάρχουν στιγμές ή χώροι αυτοοργάνωσης όπου οι άνθρωποι που συμμετέχουν ανακαλύπτουν ότι είναι δυνατόν να συνδεθούν με έναν άλλο τρόπο, ότι είναι δυνατόν να ζήσουν με έναν άλλο τρόπο.
Απορρίπτουμε και αντιστεκόμαστε στην καταιγίδα. Συνειδητοποιούμε, ωστόσο, ότι αυτό δεν αρκεί για να τη σταματήσουμε. Τώρα μου φαίνεται ότι από την απόρριψη πρέπει να προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα. Για να αλλάξουμε τον κόσμο πρέπει να δημιουργήσουμε και να αναπτύξουμε έναν άλλο τρόπο να σχετιζόμαστε μεταξύ μας.
Να δημιουργήσουμε έναν άλλο κόσμο.
Είναι επομένως απαραίτητο να δημιουργήσουμε έναν άλλο κόσμο, να οργανώσουμε με άλλο τρόπο τις μεταξύ μας σχέσεις ανθρώπων και τη σχέση μας με τη φύση. Γνωρίζουμε ότι δεν αρκεί να αντιταχθούμε στον καπιταλισμό, και γνωρίζουμε επίσης εδώ και πολύ καιρό ότι η επανάσταση δεν συνίσταται στην κατάληψη της κρατικής εξουσίας.
Πρέπει να δημιουργήσουμε έναν άλλο τρόπο ζωής βασισμένο στην απόρριψη και την άρνηση του κόσμου του κεφαλαίου. Η δημιουργία αυτού του άλλου κόσμου συνεπάγεται αναγκαστικά και αναπόφευκτα τη ρήξη με το κεφάλαιο, την εργασία και το χρήμα. Ταυτόχρονα συνεπάγεται τη δημιουργία ρωγμών στις καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις. Να δημιουργήσουμε έναν άλλο κόσμο μέσα από την καταιγίδα και ενάντια σε αυτήν, «ενάντια και πέρα από αυτήν», όπως λέει ο John Holloway.
Τον Δεκέμβριο του 2024, κατά τη διάρκεια της Πρώτης Ενότητας των Διεθνών Συναντήσεων Αντιστάσεων και Εξεγέρσεων, οι Ζαπατίστας κάλεσαν για προβληματισμό με θέμα «Η καταιγίδα και η επόμενη μέρα». Σε εκείνη τη συνάντηση, ο ζαπατισμός απέδειξε για άλλη μια φορά την ικανότητά του να αναγεννάται, τροποποιώντας την οργανωτική του δομή όταν συνειδητοποίησε ότι δεν λειτουργούσε για αυτούς.
Ωστόσο, το κάλεσμα δεν ήταν μόνο για να εξηγήσουν αυτήν την αναδιοργάνωση, αλλά και για να ξεκινήσει ένας διάλογος με όσους δεν είναι Ζαπατίστας, με τους «πολίτες», όπως αποκαλούν εμάς που ζούμε στις πόλεις.
Όπως ακριβώς περιέγραψαν την επέκταση του «εμείς» στους «αδελφούς και τις αδελφές» (μη ζαπατιστικούς αυτόχθονες πληθυσμούς), πρότειναν επίσης να συμπεριληφθούν σε αυτό το «εμείς» τα επαναστατικά κινήματα, ομάδες ή άτομα που, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αντιστέκονται στην καταιγίδα σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές (μια δεύτερη σύνοδος αυτών των συναντήσεων έχει προγραμματιστεί για τον Αύγουστο του 2025, στην οποία θα προσκληθούν και αυτές οι ομάδες).*
Σε αυτή την πρώτη φάση του διαλόγου, αναδύθηκαν δύο θέματα που, κατά την άποψή μου, αφενός αποτελούν μια πρόκληση ταυτόχρονα, όμως, μεταδίδουν ενθουσιασμό και επαναστατική ελπίδα: το κάλεσμα για τη δημιουργία ενός άλλου κόσμου, εναλλακτικού στον καπιταλισμό, που θα ξεκινήσει από τώρα – ενόψει μιας πιθανής καταστροφής που θα προκληθεί από την καταιγίδα – και που συνδέεται άμεσα με τη δημιουργία αυτού που ο ζαπατισμός αποκαλεί «τα κοινά».
Για να δημιουργήσουμε έναν άλλο κόσμο, η πρόκληση που προτείνουν είναι να δημιουργήσουμε κοινά αγαθά σε κάθε τόπο στον οποίο ζούμε.
Οι Ζαπατίστας εξήγησαν ότι δημιουργούν κοινά αγαθά με το μοίρασμα της γης, το οποίο ουσιαστικά συνίσταται στην καλλιέργειά της από κοινού και στην ισότιμη κατανομή των προϊόντων μεταξύ όλων. Ο υποδιοικητής Moises σχολιάζει ότι, όπως άκουσαν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους στην Ευρώπη σε μια περιοχή της Κύπρου, «η γη δεν ανήκει σε κανέναν, ανήκει σε όλους» και ότι το μοίρασμα της γης έρχεται σε ρήξη με την ατομικιστική σκέψη της ατομικής ιδιοκτησίας. Αφού εξήγησε αυτήν την ιδέα και τη διαδικασία που ακολουθούν, ο επαναστάτης διοικητής Marcos προέτρεψε όσους ζουν στις πόλεις να παράγουν κοινά αγαθά μέσα και σύμφωνα με τη γεωγραφία τους.
Αν σκεφτούμε τις πόλεις, λοιπόν, το προφανές που παρατηρούμε είναι ότι δεν υπάρχει γη για να τη μοιραστούμε και από την οποία να παράγουμε τρόφιμα, και επομένως δεν υπάρχει γη και με βάση αυτή να δημιουργήσουμε δεσμούς για ένα κοινό αγαθό. Αλλά το βασικό πρόβλημα είναι ότι στις πόλεις (ή στη βιομηχανοποιημένη ύπαιθρο) οι δεσμοί μεταξύ των ανθρώπων διχοτομούνται από την εργασία, αμειβόμενη ή μη.
Η αφηρημένη εργασία, την οποία επιβάλλει ο χρόνος παραγωγής και αποτελεί τη μεγάλη συνεκτική δύναμη των καπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων, εμφανίζεται ως φρένο, ως ένα «αόρατο» εμπόδιο σε κάθε εξέγερση. Τουλάχιστον από την εμπειρία μου, μαζί με αυτήν άλλων συντρόφων, από την εξέγερση του 2001 στην Αργεντινή μέχρι σήμερα, το πιο δύσκολο είναι πάντα να σπάσουμε την αλλοτρίωση της εργασίας – αφού δεν είναι δυνατόν να σταματήσουμε να εργαζόμαστε από τη μια μέρα στην άλλη – και να αδρανοποιήσουμε την υποταγή που δημιουργεί.
Αντιμέτωποι με αυτό το πρόβλημα, η πρόκληση είναι επομένως να δημιουργήσουμε δράσεις που να προωθούν ένα άλλο κοινό ως κεντρικό άξονα. Ίσως πρέπει να στοχεύσουμε στη δημιουργία χώρων συνύπαρξης μέσα στους οποίους θα δημιουργούμε αυτές τις δράσεις όσο θα επιδιώκουμε να απελευθερωθούμε από την εργασία. Χώρους αγώνα που να προωθούν διαφορετικές σχέσεις, να αποεμπορευματοποιούν τους δεσμούς, και να προκαλούν με τη σειρά τους ρωγμές στις κυρίαρχες κοινωνικές σχέσεις. Και αυτό συνεπάγεται έναν αγώνα ρήξης με την αφηρημένη εργασία.
Αυτές οι δράσεις μπορεί να είναι πολύ διαφορετικές, από την αυτοοργάνωση της γειτονιάς για να βρεθεί μια λύση σε ένα τοπικό πρόβλημα έως μια συνέλευση όπου οι άνθρωποι συγκεντρώνονται για να συζητήσουν πώς θα αλλάξουν τον κόσμο.
Ή, στην πραγματικότητα, να κάνουμε και τα δύο, να συνδέσουμε συγκεκριμένα προβλήματα και ανάγκες με πιο γενικά προβλήματα και ανάγκες, που απλώς φαίνονται λιγότερο άμεσα. Είναι επομένως απαραίτητο να δημιουργήσουμε, με βάση συγκεκριμένους αγώνες, γενικές ή καθολικές ιδέες για το πώς να αλλάξουμε τον κόσμο. Ας θυμηθούμε τη μεταφορά των Ζαπατίστας για την καπιταλιστική ύδρα, η οποία παρουσιάζεται με πολλά κεφάλια. Αν κόψουμε ένα κεφάλι, πολλά νέα φυτρώνουν, οπότε ο αγώνας μας πρέπει να καταστρέψει την ύδρα, και όχι μόνο τα κεφάλια της.
Σε κάθε περίπτωση, αυτοί οι χώροι πρέπει να είναι χώροι συνεχούς συζήτησης, όπου θα παράγονται αυτοκαθοριζόμενες δράσεις. Μη ιεραρχικοί και αυτοοργανωμένοι χώροι/δράσεις που να προωθούν την αμοιβαία βοήθεια, την αλληλεγγύη και τη φιλία. Φυσικά, αυτές είναι πολύ γενικές ιδέες, και η πρόκληση είναι πώς να τις συνδέσουμε και να τις εφαρμόσουμε στην πράξη.
Ερμηνεύω τα «κοινά» που μας προτείνουν οι Ζαπατίστας όχι ως κάτι που ήδη υπάρχει και πρέπει να αποκαλυφθεί, αλλά ως κάτι που πρέπει να δημιουργηθεί. Ξεκινώντας από την απόρριψη, από τον αγώνα που επαναστατεί ενάντια στην κυριαρχία του κεφαλαίου, πρέπει να δημιουργήσουμε αυτόν τον άλλο κόσμο. Σκέφτομαι αυτά τα κοινά περισσότερο από οτιδήποτε άλλο ως ένα κίνημα, μια κοινοτικοποίηση που υπερβαίνει την αφηρημένη εργασία που μας περιέχει και μας καθορίζει διαρκώς. Μια κοινοτικοποίηση που θα οδηγεί στη δυνατότητα της αυτοδιάθεσης, της απελευθέρωσης του πλούτου μας, της ικανότητάς μας να δημιουργούμε ζωή, που αυτή τη στιγμή είναι αλλοτριωμένη από την παραγωγή των εμπορευμάτων. Θα οδηγεί, επίσης, στη ρήξη με τον χρόνο του χρήματος, ανοίγοντας τον δρόμο στον χρόνο της δημιουργίας.
Η δημιουργία των διαφορετικών χώρων/εμπειριών, των νέων τρόπων οργάνωσης και συσχέτισης, σε διαφορετικούς τόπους, θα συμβάλλει, πιθανότατα, στην αμφισβήτηση των ταυτοτικών μορφών του κεφαλαίου. Και γιατί όχι, (θα συμβάλλει) στο να σκεφτούμε ένα ή περισσότερα δίκτυα διαφορετικών κοινών αγαθών που να αποτελούν τη βάση για τη δημιουργία αυτού του άλλου κόσμου, ο οποίος θα υπερβαίνει τον καπιταλιστικό κόσμο.
