Στον απόηχο της μεγάλης διαδήλωσης που έγινε την Κυριακή στα Κανάρια Νησιά ενάντια στον υπερτουρισμό, συνεχίζοντας τις περυσινές τεράστιες κινητοποιήσεις των κατοίκων ενάντια σε ένα μοντέλο ανάπτυξης που δημιουργεί πολλαπλά προβλήματα στις τοπικές κοινωνίες (δυσκολία εύρεσης στέγης λόγω της εκτόξευσης των ενοικίων, συμφόρηση των υπηρεσιών υγείας, κατάρρευση του συστήματος διαχείρισης απορριμμάτων, αύξηση στις τιμές πώλησης των κατοικιών, έλλειψη νερού για κατανάλωση και τον αγροτικό τομέα, υπερπληθυσμός προστατευόμενων χώρων, ηχορύπανση, κυκλοφοριακή κίνηση, κλπ), η Κασίλντα Καμπρερίζο μιλάει για το πως η υπερβολική τουριστική δραστηριότητα μεταμορφώνει τις πόλεις, εκφράζει την αντίθεσή της στον όρο τουρισμοφοβία» επειδή προέρχεται από τον τουριστικό τομέα και είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται για την ποινικοποίηση του κινήματος, και επισημαίνει ότι ο τουρισμός χρησιμοποιείται και ως εργαλείο για την καταπολέμηση των κρίσεων του καπιταλισμού.
* H Κασίλντα Καμπρερίζο είναι καθηγήτρια Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο Carlos III της Μαδρίτης
-Χρησιμοποιείς την έννοια της «επιχειρηματικής πόλης», που βασίζεται στον τουρισμό, για να ορίσεις την απώλεια μέρους του αρχικού σκοπού μιας πόλης ο οποίος είναι να ζουν οι κάτοικοί της.
-Είμαι αστικός γεωγράφος. Η ανάλυση που κάνω βασίζεται στη χωρικότητα. Εισάγω τον τουρισμό στην ανάλυση των εδαφών ως όχημα που διευκολύνει την κατανόηση του εδαφικού μετασχηματισμού και, φυσικά, βλέποντας πως ο καπιταλισμός μεταμορφώνει τον χώρο. Παρουσίασα μια διδακτορική διατριβή το 2015, χρησιμοποιώντας τον τουρισμό για να κατανοήσω τους εδαφικούς μετασχηματισμούς που απαιτεί. Ο βιομηχανικός καπιταλισμός δημιούργησε τον δικό του χώρο και, φυσικά, ο τριτογενής καπιταλισμός, που περιλαμβάνει τον τουρισμό, δημιουργεί επίσης τον δικό του χώρο. Αυτός ο χωρικός μετασχηματισμός που προκαλείται από τον τουρισμό θα είναι διαφορετικός ανάλογα με το αν επικεντρωνόμαστε περισσότερο στον τουρισμό ήλιου και παραλίας ή στον αστικό τουρισμό. Η πόλη έχει γίνει μια επιχείρηση για τους επισκέπτες, αλλά και για τη ζωή. Πριν ήταν το εργοστάσιο, τώρα είναι η πόλη που συμπεριφέρεται ως το προϊόν από το οποίο θα αποκτήσει εισόδημα το κεφάλαιο. Όταν μιλάμε για αστικό τουρισμό, αναφερόμαστε σε αυτό που συμβαίνει σε ιστορικές, παλιές πόλεις, οι οποίες εισάγουν τουριστική δραστηριότητα. Αντίθετα, έχουμε πόλεις που δημιουργήθηκαν ad hoc για τον τουρισμό, όπως στις ακτές του ισπανικού κράτους και σε άλλα μέρη του κόσμου. Η διαφορά, από χωρική άποψη, είναι ότι στον αστικό τουρισμό δεν είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί νέος χώρος. Το τουριστικό στρώμα επικαλύπτεται σχεδόν ακριβώς στο στρώμα της ζωής. Και εκεί είναι που συμβαίνουν προφανώς πολλές από τις επιπτώσεις που όλοι γνωρίζουμε. Αντίθετα, η πόλη που αναπτύσσεται ad hoc παράγει γη, αστικοποιεί την πόλη για τον τουρισμό.
-Είναι σαν μια βιομηχανική ζώνη.
-Πράγματι, είναι σαν ένα βιομηχανικό πάρκο που πρέπει να κατασκευαστεί για να λειτουργήσει αυτή η δραστηριότητα. Από την άλλη, στην πόλη, οι χρήσεις του χώρου, των υπηρεσιών και των πολιτιστικών δραστηριοτήτων αλληλεπικαλύπτονται. Σε μια πόλη υπάρχουν χώροι όπως το Tabakalera στο Σαν Σεμπαστιάν (σημ: πρώην εργοστάσιο καπνού που μετατράπηκε σε πολιτιστικό κέντρο), που έχουν χρησιμοποιηθεί, αφού έχασαν την παραδοσιακή τους χρήση, ως πολιτιστικοί κόμβοι, οι οποίοι προορίζονται για τους κατοίκους της πόλης αλλά και για τον τουρισμό. Το ίδιο συμβαίνει με τον χώρο, με το εμπόριο, με τις εγκαταστάσεις. Η πόλη για τη ζωή χρησιμοποιείται ταυτόχρονα και για τον τουρισμό. Εάν η τουριστική δραστηριότητα ευνοείται/ενθαρρύνεται υπερβολικά υπάρχει σύγκρουση και αρχίζουν να εμφανίζονται αντιπαραθέσεις.
-Ο τουρισμός μπορεί να είναι μια οικονομική δραστηριότητα, ακόμη και παραδοσιακή, αλλά κρούει τον κώδωνα του κινδύνου όταν γίνεται υπερβολικός.
-Πράγματι, αυτό συμβαίνει. Αυτό που βλέπουμε εδώ και μερικά χρόνια είναι μια πολύ σαφής δέσμευση όλων των κυβερνήσεων για την τόνωση της τουριστικής δραστηριότητας. Όλοι θέλουν τουρισμό, σε πόλεις και κωμοπόλεις, παγκοσμίως. Λέω στους μαθητές μου ότι το σημείο καμπής ήταν στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν αρχίσαμε επίσης να ορίζουμε αυτήν την παγκοσμιοποίηση που μας συμβαίνει τώρα. Οποιοδήποτε μέρος στον κόσμο είναι ένας δυνητικός τουριστικός προορισμός, και κάθε προϊόν ή στοιχείο ταυτότητας από οποιοδήποτε μέρος μπορεί να μετατραπεί σε τουριστικό προϊόν. Υπάρχει μια τεράστια επέκταση της τουριστικής δραστηριότητας παγκοσμίως. Και στο κράτος μας, πολύ περισσότερο. Ειδικευτήκαμε στον τουρισμό από το 1956. Και ήταν επίσης το εργαλείο που χρησιμοποίησε το καπιταλιστικό σύστημα για να σπάσει την αυταρχία του Φράνκο και να φέρει το σύγχρονο καπιταλιστικό μοντέλο στο ισπανικό κράτος. Ο τουρισμός είναι ένα ισχυρό εργαλείο που ο καπιταλισμός χρησιμοποιεί ιδεολογικά για να δημιουργήσει νέες λογικές κατανάλωσης και παραγωγής. Σε αυτές δεκαετίες αυτό επίσης είδαμε είναι πως η τουριστική βιομηχανία ανακάμπτει γρήγορα από τις κρίσεις και χρησιμοποιείται για την άμβλυνση των κρίσεων του καπιταλισμού. Το 2008 και το 2009 το είδαμε αυτό πολύ καθαρά. Τα μεγάλα κεφάλαια, σε μια οικονομική κρίση υπερπαραγωγής ακινήτων, κατευθύνθηκαν στην τουριστική δραστηριότητα. Αυτή είναι η εποχή που τα επενδυτικά κεφάλαια στον τουριστικό τομέα αναδύονται δυναμικά. Μέχρι τότε, οι επενδύσεις προέρχονταν από τις ίδιες τις τουριστικές επιχειρήσεις. Είχαμε χρόνια κατά τα οποία το μεγαλύτερο μέρος των τουριστικών επενδύσεων ήταν από επενδυτικά κεφάλαια. Μετά τον Covid, υπάρχει επιστροφή στις επενδύσεις από τις ίδιες τις τουριστικές επιχειρήσεις. Έκανα μια βόλτα στο Σαν Σεμπαστιάν πρόσφατα, και είδα πως οι μεγάλες επενδύσεις στο κέντρο της πόλης προέρχονταν από ντόπιους ή Βάσκους επιχειρηματίες. Με τον COVID παρατηρήθηκε για πρώτη φορά πτώση της τουριστικής δραστηριότητας σε μηδενικό επίπεδο. Μόλις τρία χρόνια αργότερα, έχουμε ήδη υψηλότερα ποσοστά από ότι το 2019. Υπήρξε μια πολύ γρήγορη ανάκαμψη. Τώρα έχει τεθεί σε εφαρμογή ένα πολύ σημαντικό υποκειμενικό μήνυμα: έπρεπε να κλειδωθούμε και να σταματήσουμε, αλλά ο τουρισμός έλυσε το πρόβλημα. Το ταξίδι παρουσιάζεται ως ζωτική ανάγκη. Αυτό είναι που διαχειρίστηκε πολύ καλά ο τουριστικός τομέας και διαπότισε την κοινωνία. Αυτή η τεράστια ανάκαμψη έρχεται με αυτό το ισχυρό υποκειμενικό στοιχείο. Το ταξίδι παρουσιάζεται ως ένα στοιχείο κοινωνικής τοποθέτησης, με κύρος.
-Αυτός ο μαζικός τουρισμός μπορεί να προκαλέσει την απώλεια της ταυτότητας μιας περιοχής. Ένας τουριστικός προορισμός προωθείται στην αγορά με βάση μια ταυτότητα που παρουσιάζεται ως ελκυστική, αλλά που μπορεί να χαθεί λόγω του μαζικού τουρισμού.
-Δεν υπάρχει αμφιβολία. Ως μέρος του καπιταλιστικού συστήματος, αυτή είναι μία από τις αντιφάσεις του. Ο καπιταλισμός επιλέγει αυθεντικά, ιδιαίτερα στοιχεία, για να τα βγάλει στην αγορά και να αποκομίσει κέρδη από αυτά. Αλλά επειδή ο καπιταλισμός βασίζεται στη μαζική κατανάλωση, καταλήγει να χάνει αυτή την ιδιαιτερότητα και την αυθεντικότητα. Αλλά συμβαίνει με τα πάντα. Επίσης με προορισμούς, με τόπους, που μπορεί να καταλήξουν υπερβολικά ασήμαντοι και να χάσουν πολλά από τα στοιχεία που τους έκαναν ελκυστικούς στην αρχή. Το βλέπουμε, δεν υποβαθμίζεται μόνο το τοπίο, αλλά και οι τρόποι ζωής, τα στοιχεία ταυτότητας, οι γιορτές, και η γαστρονομία.
-Αντιμέτωποι με αυτό υπάρχει μια τάση απόρριψης του τουρισμού, η οποία έχει γίνει γνωστή ως «τουρισμοφοβία», ένας όρος με τον οποίο ξέρω ότι διαφωνείς.
-Όταν υπάρχει ένα κίνημα που ασκεί κριτική σε κάτι ποινικοποιείται. Ακριβώς όπως όσοι από εμάς αγωνιζόμαστε για τον παλαιστινιακό λαό στιγματιζόμαστε ως αντισημίτες ενώ εμείς δεν είμαστε, είμαστε αντισιωνιστές. Το κίνημα που μάχεται ενάντια στον υπερτουρισμό και σε όλες τις επιπτώσεις που έχει στην καθημερινή ζωή επικρίνεται ως ακατέργαστο, ακαλλιέργητο, παλαιομοδίτικο, εχθρικό σε μια δραστηριότητα που είναι όμορφη και μας επιτρέπει να συνδεόμαστε με τους άλλους. Δεν μου αρέσει ο όρος «τουρισμοφοβία», επειδή προέρχεται από τον τουριστικό τομέα και είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται για την ποινικοποίηση αυτού του κινήματος. Είναι αλήθεια ότι βλέπουμε ένα κίνημα που λέει ότι δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να διατηρούμε αυτά τα επίπεδα τουριστικής δραστηριότητας. Αλλά όχι μόνο λόγω της ταλαιπωρίας ή των αυξήσεων των τιμών, αλλά και επειδή δημιουργεί εξαιρετικά ευάλωτες κοινωνίες.
-Η αέναη ανάπτυξη δεν είναι βιώσιμη, ακόμη και στον τουρισμό.
-Δεν μπορείτε να αναπτυχθείτε χωρίς όρια. Επιπλέον, όλο αυτό μας καθιστά πολύ ευάλωτους. Η πανδημία ήταν μια περίοδος που θα μας επέτρεπε να μάθουμε πολλά, αλλά βλέπουμε ότι δεν ισχύει αυτό. Οι κοινωνίες που ήταν ιδιαίτερα εξειδικευμένες στον τουρισμό πέρασαν άσχημα, όπως οι Βαλεαρίδες Νήσοι και οι Κανάριοι Νήσοι. Ήταν δραματικό να βλέπεις κοινωνίες τόσο εξειδικευμένες στον τουρισμό που ουσιαστικά δεν είχαν άλλη οικονομική ικανότητα για να επιβιώσουν. Δημιουργήθηκε μεγάλη κοινωνική ευπάθεια. Ο μαζικός τουρισμός παράγει κοινωνίες με χαμηλά και επισφαλή επίπεδα προσόντων. Τα χαρακτηριστικά, όσον αφορά την απασχόληση, που απαιτεί ο τουρισμός είναι η χαμηλή ειδίκευση. Η υπερβολική εντατικοποίηση του τουρισμού καθιστά τις κοινωνίες ευάλωτες με πολλούς τρόπους. Πρέπει να θέσουμε όρια, πρέπει να αναζητήσουμε πιο οικολογικά μοντέλα, που λαμβάνουν υπόψη τους ανθρώπους. Αλλά βλέπουμε ότι, κάθε άλλο, βρισκόμαστε σε έναν άλλο κύκλο μεγάλης καπιταλιστικής κρίσης, ο οποίος προτείνει τον παγκόσμιο επανεξοπλισμό ως φόρμουλα ανακούφισης. Ας δούμε πως συνδυάζεται ο επανεξοπλισμός με τον τουρισμό. Ο τουρισμός είναι ένας τομέας που ανακάμπτει καλά από την κρίση, και ο πόλεμος είναι κάτι άλλο, είναι το αντίδοτο στον τουρισμό. Αυτή η πολλαπλή κρίση μεγάλης αβεβαιότητας, από την άλλη πλευρά, μπορεί να σηματοδοτήσει την ιδέα του ταξιδιού όσο το δυνατόν περισσότερο, επειδή δεν ξέρουμε τι θα συμβεί. Όσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα στρέφονται στα ταξίδια σχεδόν ως τον μόνο τρόπο αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου τους. Έχουμε γίνει μια βαρετή κοινωνία, μια κοινωνία που χρειάζεται να γεμίζει τον ελεύθερο χρόνο της με πράγματα, με κατανάλωση. Φαίνεται ότι το να μένεις σπίτι διαβάζοντας ένα βιβλίο δεν είναι ωραίο.
-Έχεις πει ότι μόνο ένα μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, αυτό του Πρώτου Κόσμου, μπορεί να κάνει τουρισμό. Αλλά έξω από αυτό, υπάρχουν χώρες όπου ο τουρισμός αποτελεί ουσιαστικό μέρος της οικονομίας τους, όπως η Τυνησία και η Ταϊλάνδη. Είναι υποδοχείς και η καθημερινότητά τους είναι εξαρτημένη/ρυθμισμένη. Υπάρχει ιμπεριαλισμός και στην τουριστική δραστηριότητα;
-Εντελώς. Ο κόσμος είναι χωρισμένος σε εκείνους που είναι τουρίστες ή μπορούν να είναι τουρίστες, και σε εκείνους που είναι αιώνιοι αποδέκτες ή υπηρέτες του τουρισμού. Όσον αφορά τους αριθμούς, η Ευρώπη και οι πλούσιες χώρες της Βόρειας Αμερικής είναι αυτές που στέλνουν τον μεγαλύτερο αριθμό τουριστών. Τώρα έχει ξεκινήσει και η Κίνα. Η Ευρώπη εξακολουθεί να είναι η περιοχή που δέχεται τους περισσότερους τουρίστες. Αυτές είναι οι περιοχές με τα πιο δύσκολα σύνορα για την είσοδο ανθρώπων από άλλες προελεύσεις. Με αυτήν την έννοια, ο τουρισμός παράγει εξαιρετικά άδικες γεωγραφικές περιοχές. Υπάρχουν μέρη που δέχονται και στέλνουν τουρισμό, και άλλα που είναι σαφώς αποδέκτες. Για να είναι αιώνια αποδέκτες αυτές οι φτωχές χώρες πρέπει επίσης να διατηρήσουν μια ορισμένη σταθερότητα, ώστε να μην χάσουν αυτήν την πηγή εισοδήματος που είναι θεμελιώδης για αυτές. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού λέει εδώ και χρόνια ότι ο τουρισμός είναι το καλύτερο εργαλείο για τις φτωχές χώρες. Είναι όμως δίκαιο οι φτωχές χώρες, οι οποίες είναι έτσι επειδή ο πλούτος τους έχει λεηλατηθεί, να τους αφήνουν τώρα μόνο τη δυνατότητα του τουρισμού για να συντηρηθούν; Μου φαίνεται άδικο. Γιατί δεν μπορούν να έχουν διαφοροποιημένες οικονομίες; Είναι οι κύριοι παραγωγοί ολοένα και πιο σπάνιων πόρων, για τους οποίους υπάρχει μια διαμάχη.
Πηγή: www.naiz.eus
