Στα 74 χρόνια του βρίσκεται σε κατ’ οίκον περιορισμό στην Αργεντινή και κινδυνεύει να εκδοθεί στην Ιταλία: «Ήμουν πρόσφυγας, μετά έφτασε ο Μιλέι…». Πρέπει να εκτίσει 27 χρόνια, αλλά δεν κατηγορείται για δολοφονίες. Τον τελευταίο λόγο έχει το Ανώτατο Δικαστήριο.
Ο Λεονάρντο Μπερτουλάτσι, γεννήθηκε το 1951, και μέχρι το 1980, έτος κατά το οποίο ξεκίνησε η απόδρασή του, ήταν στέλεχος της Γενοβέζικης φάλαγγας των Ερυθρών Ταξιαρχιών με το όνομα ψευδώνυμο Στέφανο. Καταδικάστηκε ερήμην σε 27 χρόνια φυλάκιση για την απαγωγή του Πιέτρο Κόστα το 1977 καθώς και για «συμμετοχή σε ένοπλη συμμορία». Παρόλο που δεν έχει εις βάρος του κατηγορίες για δολοφονίες, για την Ιταλία είναι ένας από τους πλέον καταζητούμενους φυγάδες. Πριν από δύο εβδομάδες οι δικαστές αποφάσισαν την έκδοσή του από την Αργεντινή στην Ιταλία. Τον Αύγουστο, ανέστειλαν το καθεστώς του πολιτικού πρόσφυγα και τον συνέλαβαν. Τώρα βρίσκεται σε κατ’ οίκον περιορισμό με ηλεκτρονικό βραχιόλι και η τύχη του κρέμεται από το Ανώτατο Δικαστήριο του Μπουένος Άιρες, της πόλης όπου ζει από το 2002.
«Αυτή ήταν μια τρομερή και ιδιαίτερη χρονιά για την Αργεντινή», λέει στην εφημερίδα Μανιφέστο: «Τρομερή γιατί η οικονομική χρεοκοπία προκάλεσε την αιφνίδια εξαθλίωση ενός σημαντικού τμήματος της κοινωνίας και ιδιαίτερη γιατί αναπτύχθηκε μια άμεση απάντηση με όρους αυτοοργάνωσης και αγώνα: que se vayan todos (να φύγουν όλοι), ήταν το σύνθημα».
Και εσείς φτάνετε εκεί.
Η Μπετίνα, η σύζυγός μου, και εγώ φτάσαμε στο Μπουένος Άιρες τον Ιούνιο του 2002 και αρχίσαμε να γνωρίζουμε τις εργατικές γειτονιές και να παρακολουθούμε τις συνελεύσεις όπου οι γείτονες συζητούσαν για το πώς θα οργανώσουν κοινωνικές κουζίνες, κοινωνικά φαρμακεία και άλλες μορφές αυτοδιαχείρισης. Είχαμε έρθει μετά από πολλά χρόνια διαμονής στο Ελ Σαλβαδόρ, όπου είχαμε εργαστεί σε παρόμοια περιβάλλοντα. Τον Νοέμβριο, η Ιντερπόλ με συνέλαβε κατόπιν αιτήματος της Ιταλίας για έκδοση. Οι οργανώσεις των piqueteros και οι συνελεύσεις των γειτονιών έδειξαν μεγάλη αλληλεγγύη προς το πρόσωπό μου και έγινε μια εκστρατεία υπέρ μου.
Και μετά;
Μετά από επτά μήνες κράτησης, ο δικαστής αποφάσισε ότι η έκδοση ενός καταδικασθέντος ερήμην δεν ήταν αποδεκτή και με άφησαν ελεύθερο. Το επόμενο έτος, υπό την προεδρία της Κριστίνα Κίρχνερ, μου χορηγήθηκε το καθεστώς του πολιτικού πρόσφυγα, επειδή οι ειδικοί νόμοι και οι πρακτικές έκτακτης ανάγκης, η μεταμέλεια, τα βασανιστήρια, οι συλλογικές δίκες, οι εξοντωτικές ποινές, οι ειδικές φυλακές, τα 41 bis** και οι καταδίκες ερήμην δεν εγγυούνταν μια αξιόπιστη λειτουργία της δικαιοσύνης.
Τι κάνατε στην Αργεντινή αυτά τα 23 χρόνια;
Εργάστηκα ως γραφίστας και μεταφραστής μέχρι το 2015, οπότε και ξεκίνησα να φοιτώ σε μια δημοτική σχολή κατασκευής έγχορδων μουσικών οργάνων. Ήταν μια μεγάλη αποθήκη στα περίχωρα όπου παλαιότερα λειτουργούσε ένα ξυλουργείο με δικό του εξοπλισμό. Ξεκινήσαμε μια επιχείρηση παραγωγής μουσικών οργάνων για τις ορχήστρες των μαθητών των σχολείων στα προάστια του Μπουένος Άιρες. Ονομάσαμε αυτή τη μεγάλη αποθήκη Fabbricando Futuro, από τα δύο F που σχηματίζονται στο ηχείο του βιολιού, και αυτή η σχολή έγινε το σημείο συνάντησης μαθητών, φοιτητών, γονέων, δασκάλων, οργανοποιών και μαθητευόμενων οργανοποιών.
Η χώρα έχει αλλάξει πολύ από τότε.
Το πνεύμα της κοινωνικής κινητοποίησης που βιώσαμε κατά την άφιξή μας ξεθώριασε εξαιτίας της απογοήτευσης, της κούρασης, της παραίτησης και της καταστολής που σταδιακά έκοψαν τα φτερά της ελπίδας. Η κυβέρνηση Μιλέι έχει εκδιώξει εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες από τον κόσμο της εργασίας και έχει καταστείλει βίαια κάθε προσπάθεια αντίστασης. Σήμερα στην κοινωνία της Αργεντινής υπάρχει διάχυτος φόβος και ταυτόχρονα μια αίσθηση καταπιεσμένου θυμού που απλώς περιμένει να αλλάξει η κατάσταση.
Στο μεταξύ, στην Ιταλία υπήρχαν ήδη καταδίκες που σας αφορούσαν.
Η ειδική νομοθεσία έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτό. Αναζήτησαν, πάση θυσία, τη συνεργασία των «μετανοημένων» (pentiti), με το καρότο των νόμων ανταμοιβής ή, όταν αυτό δεν ήταν αρκετό, με βασανιστήρια και μετά με ποινές δεκάδων ετών που βασίζονταν αποκλειστικά στις δηλώσεις των «μετανοημένων».
Πρόκειται για μια δικαστική διαδικασία που έχει τις ρίζες της στις φρικαλεότητες του φασισμού και στην απουσία εκκαθάρισης του δικαστικού σώματος μετά την πτώση του καθεστώτος. Είναι μια βαριά κληρονομιά που έχει γίνει πλέον μια βαθιά ριζωμένη νοοτροπία. Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η ειδική νομοθεσία που εκδόθηκε στη δεκαετία του ’70, και ήταν πολύ πιο σκληρή από τον ίδιο τον Codice Rocco (ο ποινικός κώδικας του 1930), δεν προκάλεσε καμία αντίφαση σε όσους την εφάρμοσαν με τόση επιμέλεια.
Ας έρθουμε στις δίκες σας.
Έχω δύο καταδίκες: 15 χρόνια για την απαγωγή του Κόστα και 19 για «σύσταση ένοπλης συμμορίας», που αργότερα συγχωνεύθηκαν σε μια ενιαία ποινή 27 ετών. Οι δίκες έγιναν όταν είχα ήδη εγκαταλείψει τη χώρα χρόνια πριν.
Η εισαγγελία της Γένοβας γράφει: «Είναι λογικό να αναγνωριστεί ότι κανένα στοιχείο στην παρούσα κατάσταση δεν μπορεί να αποδείξει ότι ο καταδικασθείς είχε γνώση της δίκης και των κατηγοριών που διατυπώθηκαν οριστικά εναντίον του και στη συνέχεια επιβεβαιώθηκαν ερήμην του».
Ο ίδιος Αργεντινός δικαστής που το 2003, με πρόεδρο την Κίρχνερ, είχε απορρίψει το αίτημα έκδοσης, σήμερα, με τον Μιλέι, αποδέχτηκε το αίτημα, υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να αμφιβάλουμε για την εισαγγελία της Γένοβας που διαβεβαιώνει ότι θα έχω δικαίωμα σε μια νέα δίκη.
Και πάλι η εισαγγελία της Γένοβας: «Η υπόθεση ότι η απουσία του Μπερτουλάτσι από τις δίκες του για να ασκήσει τα δικαιώματά του μπορεί να ήταν ακούσια και όχι αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής, πρέπει να απορριφθεί ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΑ».
Ήλπιζαν ότι η «εθελοντική» μου φυγοδικία θα μπορούσε να δικαιολογήσει την έκδοση. Αλλά αυτό δεν συνέβη. Η Αργεντινή δικαστής απέρριψε το αίτημα της έκδοσης και αναγνωρίστηκα ως πολιτικός πρόσφυγας. Όμως το 2024, οι σχέσεις μεταξύ των κυβερνήσεων άλλαξαν, ο Μιλέι και η Μελόνι έγιναν κολλητοί. Το καθεστώς του πρόσφυγα ανακλήθηκε και η εισαγγελία της Γένοβας υπέβαλε το ίδιο αίτημα έκδοσης όπως πριν από 22 χρόνια. Αλλά με ποια αιτιολόγηση; Με καμία. Αρκεί να έχω την τόλμη να πω ότι δεν ήξερα ότι δικάζομαι και ότι, μόλις εκδοθώ στην Ιταλία, θα έχω το δικαίωμα σε νέα δίκη.
Σχετικά με τα χρόνια του ένοπλου αγώνα, σε μια από τις απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο για την απόκτηση του καθεστώτος πολιτικού πρόσφυγα στην Αργεντινή, γράψατε: «Το 1968 εμφανίστηκε ένα κοινωνικό κίνημα, εκπληκτικό στις διαστάσεις του, το οποίο για περισσότερα από 10 χρόνια αμφισβήτησε τις κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις της χώρας και καθόρισε τη μοίρα πολλών ανθρώπων, εμού συμπεριλαμβανομένου. Το κίνημα κέρδιζε όλο και περισσότερο χώρο στην κοινωνία, γεννούσε ελπίδες για αλλαγή και ήδη παρήγαγε αλλαγές στη νοοτροπία. Για μένα και για πολλούς από τη γενιά μου ήταν μια γιορτή, μια γιορτή ελπίδας, όπου συναντιόνταν φοιτητές και εργαζόμενοι όλων των κατηγοριών, γυναίκες και άνδρες, παλιοί και νέοι αντιφασίστες αγωνιστές».
Η ανοδική πορεία αυτής της «παραβολής» κράτησε για χρόνια, και μετά τι; Μετά υπάρχει το σήμερα, όπου κυριαρχεί η επισφαλής εργασία, η ανεργία, και μια υγειονομική περίθαλψη που ανταποκρίνεται στο σύνθημα «όσο πιο πλούσιος, τόσο πιο υγιής», μια Μεσόγειος Θάλασσα που υποδέχεται τα πτώματα των μεταναστών, των φτωχών ανθρώπων που πεθαίνουν επειδή αναζητούν μια αξιοβίωτη ζωή, ενώ ενισχύονται οι επανεξοπλισμοί, οι άνθρωποι συνηθίζουν στην ιδέα του πολέμου και εξαπλώνεται ο φασισμός. Αγωνίστηκα για ένα διαφορετικό παρόν. Για να κρίνουμε το παρελθόν, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε αυτό το παρόν, στο οποίο μας οδήγησαν αυτοί που μας νίκησαν. Δεν θα χαρίσω ένα mea culpa στους πολεμοκάπηλους, σε αυτούς που προκάλεσαν την επάνοδο του φασισμού.
Εσείς δεν είστε η πρώτη περίπτωση ανθρώπου που καταζητείται για γεγονότα τα οποία συνέβησαν πριν από μισό αιώνα. Ας θυμηθούμε, τους τελευταίους, τους δέκα της αστυνομικής επιχείρησης Ombre rosse*** στη Γαλλία. Δεν πιστεύετε ότι τα γεγονότα εκείνης της ιστορικής περιόδου είναι ακόμα μια ανοιχτή πληγή για την Ιταλία;
Πρέπει να ξαναδιαβάσουμε τα λόγια των Γάλλων δικαστών: «Τα γεγονότα είναι πολύ παλιά. Χωρίς να παραγνωρίζεται η εξαιρετική τους βαρύτητα, σε ένα πλαίσιο ακραίας και επαναλαμβανόμενης βίας που δεν μπορεί να νομιμοποιηθεί από πολιτικές ανάγκες, πρέπει να θεωρηθεί ότι η διατάραξη της δημόσιας τάξης που προκλήθηκε έχει λάβει τέλος». Αυτή η σκέψη εκφράζει το πνεύμα της παραγραφής. Στην ιταλική κοινωνία, η εποχή της ανοιχτής πληγής έχει παρέλθει. Έχω διαβάσει έρευνες για τα «μολυβένια χρόνια» που αποκαλύπτουν ότι πολλοί άνθρωποι δεν ξέρουν καν για τι πράγμα μιλάνε.
Γιατί τότε υπάρχει ακόμα τόσο ενδιαφέρον γι αυτά τα γεγονότα;
Νομίζω ότι ένας λόγος πρέπει να αναζητηθεί σε αυτήν την κληρονομιά για την οποία μίλησα. Το 2016, ένας δικηγόρος υπέβαλε αίτημα παραγραφής των καταδικαστικών αποφάσεων εναντίον μου. Στις 12 Ιουνίου 2017, το Εφετείο της Γένοβας δήλωσε την απόσβεση των ποινών. Στις 23 Φεβρουαρίου 2018 η δικαστική απόφαση πήγε στον Άρειο Πάγο και κρίθηκε τελεσίδικη. Στο μεταξύ, ωστόσο, το Ανώτατο Δικαστήριο είχε πάρει νέα θέση σύμφωνα με την οποία ακόμη και η σύλληψη μετά από αίτημα έκδοσης διακόπτει την παραγραφή. Η εισαγγελία της Γένοβας το κατάλαβε αργά, όταν η απόφαση που αναγνώριζε την παραγραφή των ποινών μου είχε καταστεί οριστική. Όμως η εισαγγελία ζήτησε την επανέναρξη της δίκης, επικαλούμενη ως δικαιολογία ένα νέο γεγονός που δεν είχε ληφθεί υπόψη.
Ποιο ήταν το νέο γεγονός;
Η σύλληψή μου στις 3 Νοεμβρίου 2002 στο Μπουένος Άιρες.
Το Ανώτατο Δικαστήριο είχε ακυρώσει την παραγραφή.
Ειρωνεία της δίωξης: το αίτημά μου για παραγραφή των ποινών, που ξεκίνησε το 2016 και έληξε το 2018 με την άρνηση της παραγραφής, είναι το πρόσχημα που χρησιμοποίησε ο Μιλέι για να αναστείλει το καθεστώς μου ως πρόσφυγα, επειδή προσπάθησα να επωφεληθώ αυτοβούλως από την προστασία της χώρας καταγωγής μου. Έπειτα, υπάρχει ένας ολόκληρος μηχανισμός που αποτελείται από πολιτικούς και επικοινωνιολόγους που, για να κάνουν τη δίωξη που ασκεί το κράτος πιο εύπεπτη για την πλειοψηφία, αναλαμβάνουν να χαρακτηρίσουν τον διωκόμενο ως διάβολο. Όταν, το 2017, μου αναγνωρίστηκε η παραγραφή ξέσπασε σκάνδαλο. Μάλιστα ζητούσαν να ανατραπεί η απόφαση, κάτι που έγινε λίγο μετά.
Είστε φυγάς από το 1980. Έχετε μετανιώσει;
Υπάρχουν πράγματα σημαντικά που όμως δεν κατάφερα να κάνω. Θυμάμαι ένα άρθρο πριν από μερικά χρόνια σε μια εφημερίδα. Μιλούσε για τους εξόριστους της δεκαετίας του ’70 που είχαν καταφύγει στη Λατινική Αμερική, κάνοντας μια ιδιαίτερη νύξη στους Γενοβέζους. Το άρθρο περιέγραφε την ωραία ζωή στην Καραϊβική, ανάμεσα στις αιώρες, τους φοίνικες και τα μοχίτο. Αναρωτήθηκα πώς ήταν δυνατόν ένας άνθρωπος να φαντάζεται έναν εξόριστο κατ’αυτόν τον τρόπο, πώς ήταν δυνατόν ένας δημοσιογράφος, που δεν είχε ιδέα για τους ανθρώπους στους οποίους αναφερόταν, να γράψει ένα τέτοιο άρθρο. Αλλά σκέφτηκα επίσης ότι, εν αγνοία του, είχε πετύχει διάνα: είναι αλήθεια ότι έζησα καλά, αλλά αυτό το «καλά» δεν έχει καμία σχέση με τη φαντασία του. Γνώρισα πολλούς ανθρώπους, πολλοί από αυτούς σε περίπλοκες υπαρξιακές καταστάσεις. Οι ιστορίες και οι αναμνήσεις τους είναι το πιο όμορφο βιβλίο που έχω διαβάσει ποτέ και αποτελούν τον δικό μου πλούτο.
*Mario Di Vito: Πολιτικός αρθρογράφος, ασχολείται κυρίως με τα θέματα που αφορούν τη δικαιοσύνη και την αδικία. Έχει γράψει πολλά βιβλία, με τελευταίο το «La pista anarchica» (εκδ. Laterza).
**Στην ιταλική νομοθεσία, το άρθρο 41-bis του νόμου περί διοίκησης των φυλακών, γνωστό και ως carcere duro (σκληρή φυλακή), είναι μια διάταξη που επιτρέπει στον Υπουργό Δικαιοσύνης ή στον Υπουργό Εσωτερικών να αναστείλει ορισμένους σωφρονιστικούς κανονισμούς και να επιβάλει ουσιαστικά πλήρη απομόνωση σε έναν κρατούμενο.
*** Ombre rosse (Κόκκινες σκιές): Έτσι ονομάστηκε η αστυνομική επιχείρηση για τη σύλληψη και την ενδεχόμενη έκδοση εννέα πρώην ένοπλων κομμουνιστών μαχητών και του Giorgio Pietrostefani της Lotta Continua. Το Εφετείο του Παρισιού απέρριψε το ιταλικό αίτημα για την έκδοση. Οι δέκα συνελήφθησαν τον Απρίλιο του 2021 στο πλαίσιο της επιχείρησης «Ombre Rosse» και αφέθηκαν σχεδόν αμέσως ελεύθεροι από τη γαλλική δικαιοσύνη.
Πηγή: https://ilmanifesto.it/
