Η συνέντευξη που πραγματοποιήθηκε με τηλεδιάσκεψη στα αγγλικά δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στις 27 Ιανουαρίου 2025. Κυκλοφορεί στο τελευταίο τεύχος, Νο 17, του περιοδικού La Déferlante: La Revue Des Révolutions Féministes.
Πρώην μέλος των Μαύρων Πανθήρων και του Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ, φεμινιστικό άικον, η φιλόσοφος Άντζελα Ντέιβις είναι μια φιγούρα του αντιρατσιστικού αγώνα. Καθώς ο Ντόναλντ Τραμπ εξελέγη για άλλη μια φορά Πρόεδρος των ΗΠΑ, προτείναμε στη δημοσιογράφο, σκηνοθέτιδα, αντιρατσίστρια φεμινίστρια συγγραφέα Ροκάγια Ντιαλό να καταγράψει την ανάλυσή της. Σε αυτή τη συνέντευξη, η Άντζελα Ντέιβις ξεδιπλώνει την κοφτερή ματιά της γύρω από έναν κόσμο σε πλήρη αναταραχή.
Ροκάγια Ντιαλό: Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ τον Νοέμβριο του 2024 προκάλεσε σοκ σε πολλούς ανθρώπους στις ΗΠΑ και σε όλο τον κόσμο, ενώ η υποψηφιότητα της δημοκρατικής Κάμαλα Χάρις είχε προκαλέσει έντονο ενθουσιασμό. Πώς αναλύετε αυτό το αποτέλεσμα;
Άντζελα Ντέιβις: Δεν έπρεπε να υποτεθεί ότι το Δημοκρατικό Κόμμα θα κέρδιζε αυτές τις εκλογές. Θα μπορούσαμε να περάσουμε ώρες μιλώντας για την ανικανότητά του να καλύψει τις ανάγκες των εργαζομένων σε μια εποχή που ο πλούτος συγκεντρώνεται ολοένα και περισσότερο στα χέρια των ανώτερων τάξεων. Το Δημοκρατικό Κόμμα διοικείται κυρίως από μια ελίτ, δηλαδή από ανθρώπους που δεν έχουν επίγνωση ότι ο παγκόσμιος καπιταλισμός έχει καταστρέψει την ικανότητα πολλών ανθρώπων να ζήσουν μια αξιοπρεπή ζωή.
Αυτές οι εκλογές χάθηκαν επειδή δεν αναλογιστήκαμε τις συνδέσεις μεταξύ του παγκόσμιου καπιταλισμού –που είναι επίσης φυλετικός καπιταλισμός– και της ετεροπατριαρχίας. Ως επίτιμο μέλος του διεθνούς συνδικάτου των λιμενεργατών [1], είμαι βαθιά απογοητευμένη βλέποντας το Δημοκρατικό Κόμμα να απομακρύνεται από τους εργάτες και τις εργάτριες. Ποτέ δεν υπέθεσα ότι η εκλογή της Κάμαλα Χάρις θα ήταν μια νίκη από μόνη της. Η θέση μου ήταν να την ψηφίσω ώστε, αφού εκλεγεί, να της ασκήσω πίεση ώστε να αλλάξει πολιτική.
ΡΝ: Πιστεύετε ότι η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ πρέπει να αναλυθεί ως μια νίκη του λευκού άντρα και της λευκής υπεροχής; Η καμπάνια της Κάμαλα Χάρις επικεντρώθηκε στα αναπαραγωγικά δικαιώματα, αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό για τις λευκές γυναίκες. Πώς πιστεύετε ότι το φύλο έπαιξε ρόλο σε αυτές τις εκλογές;
ΑΝ: Από πολλές απόψεις, είναι μια νίκη τακτικής για τη λευκή υπεροχή. Αλλά δεν πιστεύω ότι πρόκειται για μια οριστική νίκη. Η στροφή προς τα δεξιά και η αυξημένη καταστολή των μειονοτήτων που βιώσαμε τα τελευταία χρόνια είναι μια αντίδραση της ακροδεξιάς στην παγκόσμια συνειδητοποίηση αυτού του ρατσισμού και αυτής της λευκής υπεροχής ως δομικών φαινομένων καθώς και της ανάγκης να τα θέσουμε υπό αμφισβήτηση.
Η πατριαρχία ήταν επίσης μια καταστροφική δύναμη σε αυτές τις εκλογές. Αλλά το να εντάξουμε τις γυναίκες στην εκλογική αρένα δεν είναι ο μόνος τρόπος για να αντιστραφεί η κατάσταση. Αντιμετώπιζα πάντα με καχυποψία την ιδέα ότι οι άνθρωποι, απλώς και μόνο λόγω της φυλετικής ή της ταυτότητας φύλου τους, θα ήταν ικανοί να επιφέρουν μαζικές αλλαγές. Αυτές οι προβλέψεις δεν λαμβάνουν υπόψη τη δύναμη της οργάνωσης [2]. Χάρη σε αυτές τις κινητοποιήσεις που έχουν συγκροτηθεί εδώ και δεκαετίες, ακόμη και εκατοντάδες χρόνια, οι μαύρες γυναίκες είναι σε θέση να καταλάβουν μια κεντρική θέση.
ΡΝ: Πιστεύετε ότι η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ ενέχει σοβαρό κίνδυνο για την αμερικανική δημοκρατία;
ΑΝ: Εδώ και καιρό οι ΗΠΑ κινούνται σε μια κατεύθυνση που πάει αντίθετα προς την ανάπτυξη της δημοκρατίας. Οι συζητήσεις γύρω από τη χρήση της λέξης «φασίστας» [3] μας οδηγούν να αμφισβητήσουμε τη φύση του συστήματός μας. Οι ΗΠΑ ισχυρίζονται ότι διαδίδουν τη δημοκρατία σε όλο τον κόσμο, αλλά αυτός ο ιμπεριαλισμός εξυπηρετεί πρώτιστα την επιθυμία επέκτασης του καπιταλισμού. Πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη την απειλή του φασισμού και την άνοδο των ηγετών της ακροδεξιάς, όχι μόνο στις ΗΠΑ, αλλά και στη Βραζιλία, τις Φιλιππίνες, την Ιταλία και τη Γαλλία, φυσικά. Πρέπει επίσης να επανεξετάσουμε τι εννοούμε με τον όρο «δημοκρατία», καθώς η λέξη χρησιμοποιείται τόσο απερίσκεπτα.
ΡΝ: Αντικρίζοντας την άνοδο των ακροδεξιών στον κόσμο, ποια είναι τα εργαλεία αντίστασης; Υπάρχει ακόμα χώρος για την ελπίδα;
ΑΝ: Ναι, χωρίς ελπίδα, δεν έχει νόημα να συνεχίζουμε να αγωνιζόμαστε. Η Μάριαμ Κάμπα [4] το έθεσε τέλεια όταν είπε ότι «η ελπίδα είναι μια πειθαρχία». Είναι ένα απόλυτο προαπαιτούμενο του αγώνα και ουσιαστικό στοιχείο της κινητοποίησης ενάντια στην επικείμενη απειλή του φασισμού. Η εύρεση τρόπων δημιουργίας ελπίδας είναι δική μας ευθύνη ως ακτιβιστές.
Η συνειδητοποίηση του δομικού ρατσισμού εντάθηκε το 2020 [5] εν μέσω της πανδημίας. Αυτό που είναι αξιοσημείωτο σε αυτήν την περίοδο, είναι ότι ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων που μάλλον δεν είχαν σκεφτεί σοβαρά τους αντιρατσιστικούς αγώνες άρχισαν να αναπτύσσουν μια συλλογική συνείδηση αυτής της καταπίεσης. Πρέπει να έχουμε επίγνωση του τρόπου με τον οποίο τέτοια γεγονότα μας κάνουν να προχωράμε μπροστά και να είμαστε έτοιμοι κι έτοιμες να εκμεταλλευτούμε απρόβλεπτα γεγονότα.
Σήμερα, ένα αντιδραστικό κίνημα προσπαθεί να αντιμετωπίσει αυτήν την εξέλιξη. Τα βιβλία λογοκρίνονται ή απειλούνται με δημόσια καύση και υπάρχει πίεση για αλλαγή των προγραμμάτων σπουδών σε δημοτικά σχολεία, γυμνάσια, κολέγια και πανεπιστήμια.
Επειδή οι πιο μορφωμένοι είναι πιο πιθανό να κατανοήσουν τις ιστορικές ρίζες της σκλαβιάς και της αποικιοκρατίας του δομικού ρατσισμού και να καταψηφίσουν τον Τραμπ, αντιπροσωπεύουν απειλή για τους υποστηρικτές του φασισμού. Η εκπαίδευση είναι επομένως ένα πολύ σημαντικό πεδίο αγώνα. Αυτός είναι ο λόγος που βλέπω πιθανότητες για νίκες στο μέλλον.
ΡΝ: Οι απαγορεύσεις βιβλίων αποτελούν μέρος ενός πολιτισμικού πολέμου, ιδιαίτερα βίαιου κατά των τρανς ατόμων, ενάντια σε αυτό που οι αντιδραστικοί αποκαλούν «γουοκισμό». Κατά τη γνώμη σας, τι εξηγεί αυτόν τον ηθικό πανικό; Πώς πρέπει να απαντήσουμε σε αυτό;
ΑΝ: Οι Ρεπουμπλικάνοι δεν θα μπορούσαν ποτέ να προβλέψουν τη δημοτικότητα του τρανς κινήματος τα τελευταία χρόνια. Αυτές οι κινήσεις δεν αποτελούν μόνο απειλή για τη δύναμή τους, αλλά και σύμβολο όλων όσων τους τρομάζουν. Η δυαδικότητα του φύλου θεωρείται κάτι δεδομένο για τόσο καιρό. Η αμφισβήτησή του αντιπροσωπεύει τη δυνατότητα αμφισβήτησης πολλών από τους παράγοντες που έχουν καθιερώσει τη λευκή υπεροχή, την ετεροφυλοφιλική πατριαρχία και τόσα άλλα καταπιεστικά φαινόμενα.
Το τρανς κίνημα είναι μια πολιτική, οικονομική και ιδεολογική επανάσταση που υπερβαίνει κατά πολύ το ζήτημα του φύλου. Είναι επίσης σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η κατανόηση της έννοιας του φύλου από τόσους πολλούς ανθρώπους σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα είναι ένα επαναστατικό φαινόμενο. Αν πρέπει να αντιταχθούμε στο φασιστικό κίνημα, αυτό ισχύει επίσης γιατί αντιλαμβάνεται ως εχθρούς όσους δεν συμμορφώνονται με τις έμφυλες νόρμες.
ΡΝ: Ο ακτιβισμός σας έχει εξελιχθεί γύρω από ζητήματα ΛΟΑΤ+; Το να είστε λεσβία [6] παίζει ρόλο στον τρόπο σκέψης σας, στον τρόπο που πολιτικοποιείστε σήμερα;
ΑΝ: Προσπαθώ να αποστασιοποιούμαι από ταυτοτικές υποθέσεις σύμφωνα με τις οποίες κάποιος είναι πιο πιθανό να εμπλακεί σε έναν αγώνα εάν είναι μέλος μιας ομάδας της οποίας η ελευθερία αμφισβητείται. Υποστήριζα τους ΛΟΑΤ+ αγώνες πολύ πριν οι μεταμορφώσεις στην προσωπική μου ζωή με οδηγήσουν να ταυτιστώ ως μέλος της queer κοινότητας.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ένα από τα χαρακτηριστικά του Κόμματος των Μαύρων Πανθήρων δεν ήταν μόνο η υποστήριξή του στους απελευθερωτικούς αγώνες σε όλο τον κόσμο, ως διεθνιστικό κόμμα, αλλά και σε αυτό που τότε ονομαζόταν κίνημα απελευθέρωσης των ομοφυλοφίλων [7]. Και αυτό έγινε στα τέλη της δεκαετίας του 1960!
Ως επαναστάτρια και ριζοσπαστική ακτιβίστρια, ήμουν πολύ αντίθετη με την εστίαση στον γάμο ομοφύλων: η queer κοινότητα υπήρξε μια δύναμη που αμφισβητούσε τον γάμο ως καπιταλιστικό θεσμό. Ήμουν επίσης αντίθετη με την ένταξη των ΛΟΑΤ+ ατόμων στον στρατό.
Για μένα το ζητούμενο δεν είναι να απαιτήσουμε την ένταξη, αλλά να κινητοποιηθούμε συλλογικά για να ρίξουμε τον στρατό. Αντίστοιχα και στο μαύρο κίνημα πρέπει να προσέχουμε τις αφομοιωτικές λογικές. Μερικές φορές φαίνεται να αναλαμβάνουν και να εμποδίζουν τα πιο ριζοσπαστικά, επαναστατικά και απελευθερωτικά στοιχεία αυτού του αγώνα να φτάσουν σε ένα κεντρικό σημείο.
ΡΝ: Έχετε αφοσιωθεί εδώ και καιρό στην Παλαιστίνη. Με τη συνεχιζόμενη γενοκτονία στη Γάζα, η υποστήριξη του παλαιστινιακού λαού έχει γίνει προτεραιότητα για εσάς;
ΑΝ: Πολλές και πολλοί από εμάς ανησυχούν για το τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στη Γάζα και τον Λίβανο. Αλλά δεν προσποιούμαστε ότι πρόκειται για τον πιο σημαντικό αγώνα στον κόσμο. Πάντα ήμουν επιφυλακτική με τη διαδικασία ιεράρχησης των αγώνων. Πιστεύω πολύ περισσότερο στην αλληλεξάρτησή τους. Αυτό που συμβαίνει στη Γάζα είναι πέρα από τη Γάζα.
Ακριβώς όπως είδαμε τον αγώνα ενάντια στο νοτιοαφρικανικό απαρτχάιντ όχι ως τον πιο σημαντικό αγώνα κατά του ρατσισμού, αλλά ως έναν αγώνα που θα είχε επιπτώσεις σε όλο τον κόσμο. Καμιά δε μπορεί να είναι σε όλα τα μέτωπα, αλλά μπορούμε να έχουμε επίγνωση των σχέσεων μεταξύ των αγώνων.
Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούμε μιας μορφής σύνδεση στον κόσμο. Αλλά δεν πρέπει να πούμε ότι αυτή τη στιγμή είναι πιο σημαντικό να στηρίξουμε το παλαιστινιακό κίνημα παρά να στηρίξουμε, για παράδειγμα, τους Αϊτινούς και τις Αϊτινές, που υποφέρουν τρομερά λόγω της ιστορικής θέσης της γαλλικής κυβέρνησης [8].
Ζούμε σε μια εποχή όπου οι πράξεις των υπερπλουσίων συμβάλλουν στην επιτάχυνση της πλανητικής εξαφάνισης. Όπως στη Γάζα, όπου η καπιταλιστική παραγωγή όπλων, στα χέρια λίγων εταιρειών, καταστρέφει όχι μόνο σπίτια, τζαμιά και νοσοκομεία, αλλά και την ίδια τη δυνατότητα διαβίωσης. Είμαστε αντιμέτωπες με μια γενοκτονία, όπως θυμίζουν οι κατηγορίες που απηύθυνε η Νότια Αφρική ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου.
ΡΝ: Οι διεκδικήσεις σας περιλαμβάνουν τη διατήρηση της ζωής και την οικολογία γενικότερα, θα μπορούσατε να μας μιλήσετε γι’ αυτές;
ΑΝ: Η κλιματική αλλαγή είναι βαθιά συνδεδεμένη με τους αγώνες κατά του ρατσισμού και του καπιταλισμού. Φυσικά, ο καπιταλισμός ευθύνεται για την τρομερή ζημιά που έχει προκληθεί στον πλανήτη. Η περιβαλλοντική δικαιοσύνη είναι το σημείο εκκίνησης για την κοινωνική δικαιοσύνη. Αν κερδίζουμε τους αγώνες μας ενάντια στον ρατσισμό, τον μισογυνισμό, την ομοφοβία κλπ., αλλά ο πλανήτης καταστρέφεται, τότε αυτοί οι αγώνες δεν έχουν νόημα. Πρέπει λοιπόν όλες να θεωρήσουμε την προστασία του πλανήτη ως μια απόλυτη έκτακτη ανάγκη.
Πιστεύω ότι οι πληθυσμοί του Παγκόσμιου Νότου θα έπρεπε να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτών των αγώνων. Η λεηλασία των καπιταλιστικών εταιρειών –για παράδειγμα στη γεωργία– έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή των αυτόχθονων πολιτισμών, που ήξεραν πώς να προστατεύουν τη γη. Ωστόσο, αυτοί οι πολιτισμοί κατανόησαν τη σημασία των βιώσιμων προσεγγίσεων στη γεωργία και την ανάγκη διατήρησης της βιοποικιλότητας.
Σε προσωπικό επίπεδο, είμαι βίγκαν, για να ελαχιστοποιήσω τον αντίκτυπό μου στον πλανήτη, αλλά δεν επιβάλλω τον τρόπο ζωής μου. Απλώς πιστεύω ότι πρέπει να γνωρίζουμε τις καθημερινές μας δραστηριότητες και τον αντίκτυπο που έχουν στα ζωντανά όντα, πολύ πέρα από το πεδίο των ζωών μας.
ΡΝ: Περάσατε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στη Γαλλία. Τι πήρατε από αυτό;
ΑΝ: Η μητέρα μου είχε τη συνήθεια να λέει, όταν ήμουν μικρή, ότι πρέπει πάντα να πηγαίνω τη φαντασία μου πέρα από το σημείο στο οποίο βρίσκομαι. Οι σπουδές μου στη Γαλλία έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία και δε θα το ξεχάσω ποτέ. Παρόλο που σήμερα γνωρίζω πώς η Γαλλία τείνει να παρουσιάζεται ως ο μεγαλύτερος αντίπαλος του ρατσισμού στον κόσμο μη αναγνωρίζοντας τις ρατσιστικές πράξεις που συμβαίνουν στο έδαφός της. Νομίζω ότι η Γαλλία αντιμετωπίζει κρίση ταυτότητας. Η αποικιοκρατία ήταν στην καρδιά της ανάπτυξής της και όλων των δυτικών χωρών, αλλά ευτυχώς οι απόγονοι αυτών των ιστοριών αμφισβητούν αυτήν την τοποθέτηση και εμπλέκονται στη συγκρότηση μιας πολύ διαφορετικής Γαλλίας. •
Υποσημειώσεις:
[1] Η International Longshore and Warehouse Union, η οποία υπερασπίζεται τα συμφέροντα των λιμενεργατών στις ΗΠΑ, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των αντιρατσιστικών και αποαποικιακών αγώνων, για παράδειγμα αρνούμενη να ξεφορτώσει πλοία που προέρχονται από το Ισραήλ.
[2] Στις ΗΠΑ, η οργάνωση (organizing) είναι μια μέθοδος κοινοτικής κινητοποίησης που στοχεύει στη συγκέντρωση ατόμων γύρω από κοινά συμφέροντα για να ασκήσουν συλλογική εξουσία και να επιτύχουν κοινωνικές, οικονομικές ή πολιτικές αλλαγές.
[3] Ξεκινώντας κατά την πρώτη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ, το 2017, η συζήτηση επανεμφανίστηκε κατά την τελευταία προεδρική εκστρατεία αφού αρκετοί πρώην βοηθοί του εκλεγμένου προέδρου θεώρησαν ότι ανταποκρίνεται στον ορισμό του «φασίστα». Μια κατηγορία που επικαλείται η υποψήφια των Δημοκρατικών, Κάμαλα Χάρις.
[4] Η Μάριαμ Κάμπα είναι μια Αμερικανίδα συγγραφέας και ακτιβίστρια που ασχολείται με τα κινήματα για την κατάργηση των φυλακών, τη φυλετική δικαιοσύνη και την έμφυλη δικαιοσύνη.
[5] Μετά τη ρατσιστική δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ από έναν αστυνομικό στις ΗΠΑ, το κίνημα Black Lives Matter πήρε πρωτοφανείς διαστάσεις σε όλο τον κόσμο.
[6] Η Άντζελα Ντέιβις έκανε το coming out της ως λεσβία στο περιοδικό Out το 1997.
[7] Το 1970, ο συνιδρυτής των Μαύρων Πανθήρων, Χιούι Νιούτον, δημοσίευσε μια επιστολή που καλούσε για υποστήριξη για το κίνημα απελευθέρωσης των ομοφυλοφίλων: “A letter to the Revolutionary Brothers and Sisters About the Women’s Liberation and Gay Liberation Movements”.
[8] Μετά την εξέγερση των θυμάτων της δουλείας, ο Άγιος Δομίνικος, μια γαλλική αποικία, ανεξαρτητοποιήθηκε το 1804 και υιοθέτησε το όνομα Αϊτή. Το νέο έθνος αναγκάστηκε να πληρώσει στη Γαλλία ένα κολοσσιαίο ποσό για «αποζημιώσεις». Αυτό το χρέος εμποδίζει σοβαρά την οικονομική του ανάπτυξη μέχρι και σήμερα.
