Το Βασικό Εισόδημα στον ελληνικό δημόσιο διάλογο

Η δημοσιονομική κρίση του 2010 προσέφερε το κατάλληλο έδαφος ώστε να τεθεί πιο συντονισμένα στον διεθνή, ευρωπαϊκό αλλά και τον ελληνικό δημόσιο διάλογο η ιδέα του Βασικού Εισοδήματος. Η πρώτη ευρωπαϊκή πρωτοβουλία πολιτών που επιδίωκε τη συγκέντρωση 1.000.000 υπογραφών, «[..]στοχεύοντας στη διερεύνηση του Χωρίς Όρους Βασικού Εισοδήματος ως εργαλείου για τη βελτίωση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης», ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2013 και ολοκληρώθηκε ανεπιτυχώς έναν χρόνο αργότερα. Αποτέλεσε, ωστόσο, την ευκαιρία δημιουργίας της ελληνικής ομάδας για το Καθολικό Βασικό Εισόδημα. Η ομάδα διοργάνωσε εκδήλωση στην Θεσσαλονίκη το φθινόπωρο του 2013, με καλεσμένους τον πρώην περιφερειακό σύμβουλο Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Θανάση Μακρή και την πρώην βουλεύτρια – τότε μέλος της Κοινωνικής Κουζίνας Κατερίνης – Μπέττυ Σκούφα¹ Περίπου ένα χρόνο αργότερα τον Σεπτέμβριο του 2014, η ελληνική ομάδα διοργάνωσε στην Αθήνα διημερίδα με θέμα «Ένα όραμα για το μέλλον. Μετατρέπουμε την κρίση σε ευκαιρία για το Άνευ Όρων Βασικό Εισόδημα στην Ευρώπη», με πλήθος ομιλητριών και ομιλητών²

Ακολούθησε μια εκδήλωση του Πράσινου Ινστιτούτου στην Αθήνα, το 2017³, και έπειτα ένα διάστημα σιωπής μέχρι το 2019, οπότε και δόθηκε εκ νέου σημαντική ώθηση στην ιδέα του Βασικού Εισοδήματος. Η προβολή του ντοκιμαντέρ με τίτλο «Καθολικό Βασικό Εισόδημα: δικαίωμα στη ζωή», του Álvaro Orús Andreu, και η συζήτηση που ακολούθησε με καλεσμένη την Juana Pérez Montero, σε μια δράση που διοργάνωσαν το ελληνικό γραφείο του διεθνούς ανθρωπιστικού πρακτορείου ειδήσεων PRESSENZA και το Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων, αναζωπύρωσαν τη σχετική συζήτηση⁴. H Πρωτοβουλία για το Βασικό Εισόδημα ενεργοποιήθηκε ξανά με μηνιαίες συναντήσεις και τακτική δράση στα ΜΚΔ.

To 2019 το πρακτορείο ειδήσεων PRESSENZA φιλοξένησε συνέντευξη του Άγγελου Στεργίου, καθηγητή Δικαίου Κοινωνικών Ασφαλίσεων στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ο κύριος Στεργίου επιχειρηματολόγησε ως προς την ανάγκη να επανανοηματοδοτήσουμε την εργασία, αναγνωρίζοντας μορφές που σήμερα δεν αμείβονται, όπως οι άνθρωποι που φροντίζουν ηλικιωμένα άτομα ή παιδιά. Θεώρησε το βασικό εισόδημα ως την τελευταία ευκαιρία μιας κοινωνικής Ευρώπης να προσφέρει έδαφος για αλληλεγγύη. Πρότεινε να θεσπιστεί ένα είδος ευρωπαϊκού κοινωνικού ταμείου για την αντιμετώπιση της φτώχειας, που θα χρηματοδοτήσει το βασικό εισόδημα στα εθνικά συστήματα και σκεπτόμενος το μέλλον σημείωσε πως «[..] η κύρια φροντίδα των μελλοντικών κοινωνιών δεν θα είναι τόσο η ατέρμονη ανάπτυξη και η συνακόλουθη δημιουργία θέσεων εργασίας, όσο η ισόρροπη αξιοποίηση των πόρων και η δίκαιη κατανομή του υπάρχοντος πλούτου»⁵

Το 2021, στο πλαίσιο της 14ης Διεθνούς Εβδομάδας Βασικού Εισοδήματος⁶, το Πάντειο Πανεπιστήμιο διοργάνωσε ημερίδα, παρουσία και του συγγραφέα Γκάι Στάντινγκ. Την επόμενη χρονιά, το ίδιο πανεπιστήμιο φιλοξένησε τριήμερη εκδήλωση της Ακαδημίας Βασικού Εισοδήματος. Επρόκειτο για μια δράση του οργανισμού Unconditional Basic Income Europe (UBIE), σε συνεργασία με το Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου, την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών για Βασικό Εισόδημα Άνευ Όρων στην Ελλάδα και την υποστήριξη του Freiburg Institute for Basic Income Studies (FRIBIS). Κατά τη διάρκεια των εργασιών της  πραγματοποιήθηκε πλήθος συζητήσεων, καλύπτοντας μεταξύ άλλων ζητήματα ερευνητικά, πολιτικά, φιλοσοφικά, κοινωνικά και πηγών χρηματοδότησης.

Επίσης, στις 25/9/2020, ενεργοποιήθηκε για δεύτερη φορά η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών για Βασικό Εισόδημα Άνευ Όρων, με στόχο τη συγκέντρωση υπογραφών με αίτημα προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να θεσπίσει την εισαγωγή του Βασικού Εισοδήματος σε ολόκληρη την ΕΕ. Η Ελλάδα, μετά από μια μεγάλη καμπάνια, κατετάγη στην 6η θέση, φτάνοντας στο 62,7% των απαιτούμενων υπογραφών, που όμως για δεύτερη φορά στο σύνολό τους τελικά δεν συγκεντρώθηκαν.

Τέλος, η διεθνής οργάνωση UBI4All, η οποία υποστηρίζεται στην Ελλάδα από την Πρωτοβουλία για το Βασικό Εισόδημα, διοργάνωσε την 6^η κλήρωση για ένα άτομο που θα λαμβάνει μηνιαία βασικό εισόδημα ύψους 800€ για ένα έτος, με σκοπό παράλληλα να ερευνηθούν οι αλλαγές στη ζωή του. Τα χρήματα για αυτή την πιλοτική εφαρμογή προκύπτουν από παγκόσμιες εισφορές. Αυτή τη φορά ο κλήρος ανέδειξε έναν Έλληνα πατέρα, εργαζόμενο σε εργοστάσιο, που ζει με τη γυναίκα του και το δύο ετών παιδί τους σε σπίτι με ενοίκιο.

Βασικό Εισόδημα και πρόσφατες εκδόσεις στα ελληνικά

Από το παγκόσμιο βασικό εισόδημα και την εργάσιμη εβδομάδα των δεκαπέντε ωρών, μέχρι έναν κόσμο χωρίς σύνορα και φτώχεια… Αυτοί είναι οι βασικοί άξονες της ουτοπικής σκέψης, με ρεαλιστική όμως εφαρμογή, όπως τους περιγράφει στο βιβλίο του Ουτοπία για ρεαλιστές, ο Ολλανδός ιστορικός, οικονομολόγος και δημοσιογράφος, Ρούντγκερ Μπρέγκμαν⁷

Τι είναι το Βασικό Εισόδημα, πώς συνεισφέρει στην αντιμετώπιση της φτώχειας και των ανισοτήτων, τι λένε οι μελέτες και οι πιλοτικές εφαρμογές του ανά τον πλανήτη, πώς θα το εφαρμόσουμε και πώς θα το χρηματοδοτήσουμε; Αυτά είναι τα καίρια ερωτήματα στα οποία απαντά το βιβλίο του «γκουρού» του Βασικού Εισοδήματος, Γκάι Στάντινγκ, Βασικό Εισόδημα – Πώς θα το επιτύχουμε⁸ , με προλογικό σημείωμα του Γιάνη Βαρουφάκη.

Την ίδια περίοδο εκδίδεται στα ελληνικά το βιβλίο Βασικό Εισόδημα για όλους – μια ριζοσπαστική και ρεαλιστική πρόταση για μια ελεύθερη κοινωνία⁹, του κοινωνιολόγου και οικονομολόγου Φιλίπ Βαν Παρέις και του καθηγητή πολιτικής επιστήμης Γιανίκ Βαντερμπρόχτ. Τέλος, στο βιβλίο του Γκάι Στάντινγκ με τίτλο Το Πρεκαριάτο – η νέα επικίνδυνη τάξη¹⁰ και ειδικότερα στο κεφάλαιο «Μια πολιτική του παραδείσου», ο συγγραφέας πραγματεύεται την πρόταση του Βασικού Εισοδήματος, εστιάζοντας στην αναδιανομή του για την ενίσχυση της κοινωνικής ασφάλειας, του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, του ελεύθερου χρόνου, καθώς και την αποκατάσταση των κοινών και της αναψυχής.

Ελληνικές μελέτες και δεξαμενές σκέψεις (think tank)

Στο μεταξύ, η διεθνής βιβλιογραφία για το Βασικό Εισόδημα έχει εμπλουτιστεί με μελέτες που θέτουν την προοπτική εφαρμογής του ειδικά στην Ελλάδα. Ο Κώστας Δημουλάς¹¹προτείνει ένα κατηγορικό Βασικό Εισόδημα, το οποίο θα δίνεται σε κάθε απόφοιτο πανεπιστημίου επί τρία έτη μετά την αποφοίτησή του ύψους 337€/μήνα και ένα αντίστοιχο ύψους 100€/μήνα σε όλες τις οικογένειες, για κάθε τους παιδί ηλικίας 0-19 ετών, αναφέροντας, επίσης, ότι οι παραπάνω προτάσεις, εφόσον εφαρμοστούν, δεν θα ξεπερνούν ως δημόσια δαπάνη, συνδυαστικά, το 1% του ελληνικού ΑΕΠ.

Παρομοίως, ο Δημήτρης Καρέλλας εισηγείται ένα Βασικό Εισόδημα που θα στοχεύει «τους νέους και τις νέες, άνω των 18 ετών, που ολοκληρώνουν κάθε είδους σπουδές», προτείνοντας οι πόροι να βρεθούν από την «ισόποση τουλάχιστον μείωση των στρατιωτικών δαπανών». Την πρότασή του φιλοξένησε το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, το 2021¹².

Η Χριστίνα Παπαδοπούλου προτείνει την εφαρμογή ενός πιλοτικού προγράμματος διετούς διάρκειας σε έναν Δήμο της Ελλάδας, με 2.500 ωφελούμενους/ες και τη χρηματοδότησή του από Ευρωπαϊκά Ταμεία ή εθνικούς πόρους. Η πρόταση αυτή διατυπώθηκε στο πλαίσιο της ημερίδας που διοργάνωσε το Γραφείο Θεσσαλονίκης του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ με τίτλο «Συνθέτοντας οραματικές αφηγήσεις για τον κοινωνικό – οικολογικό μετασχηματισμό», και συγκεκριμένα στο ημερήσιο εργαστήριο με θέμα «Αποανάπτυξη και βασικό καθολικό εισόδημα»,  τον Μάιο του 2019¹³.

Ακόμη, ο Μάνος Ματσαγγάνης αρθρογραφεί υπέρ της πιλοτικής εφαρμογής του Βασικού Εισοδήματος στην Ελλάδα, στο βιβλίο του οργανισμού έρευνας και ανάλυσης Διανέοσις με τίτλο «Οι ιδέες της Πανδημίας»¹⁴. Προτείνει τη σταδιακή θεσμοθέτηση ενός βασικού εισοδήματος κατά ηλικίες, ξεκινώντας από τα παιδιά, προτείνοντας ως χρηματοδοτική πηγή τον ευεργετικό εξορθολογισμό της φορολογίας και των κοινωνικών δαπανών, την καταπολέμηση της φοροαποφυγής των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών, αλλά και των μικρών επιχειρήσεων, την ορθολογικότερη φορολόγηση της κινητής και ακίνητης περιουσίας και των ρυπογόνων δραστηριοτήτων.

Τον Οκτώβριο του 2021,ενώ η ανθρωπότητα βρισκόταν «στη σκιά της πανδημίας», ο Γιάνης Βαρουφάκης συνομίλησε με τον Γκάι Στάντινγκ για το Βασικό Εισόδημα σε μια ειδική εκδήλωση που διοργάνωσε το Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού – mέta¹⁵. Σε ερώτηση του κοινού για το αν θα πρέπει να γίνουν πιλοτικές εφαρμογές του σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης ή αν θα πρέπει να ασκηθούν πιέσεις ώστε αυτό να ενταχθεί σε ένα μείγμα κοινωνικών πολιτικών της κεντρικής διοίκησης, ο Στάντινγκ υποστήριξε ότι οι τοπικές πιλοτικές εφαρμογές βοηθούν την ιδέα του Βασικού Εισοδήματος να κερδίσει έδαφος, να νομιμοποιηθεί, να ξεπεράσει εμπόδια και, κυρίως, να τη γνωρίσει ο κόσμος. Ωστόσο, και οι δύο ομιλητές υπογράμμισαν τη «χρυσή» ευκαιρία να πιστωθούν χρήματα καθολικά, ενόψει των πρωτόγνωρων παγκόσμιων προκλήσεων της πανδημίας.

Τον Μάρτιο του 2022, ο υποψήφιος διδάκτορας Κοινωνικής Πολιτικής, Ιορδάνης Παρασκευάς, δημοσίευσε στο Ινστιτούτο ΕΝΑ μελέτη με τίτλο «Εισαγωγή στο Βασικό Εισόδημα»¹⁶.

Στις αρχές του 2024 το Ινστιτούτο eteron προσεγγίζει το βασικό εισόδημα με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του Γκάι Στάντινγκ Το Πρεκαριάτο: Η νέα Επικίνδυνη Τάξη, (εκδόσεις Τόπος, στο πλαίσιο της εκδοτικής σειράς του mέta). Ο Κώστας Γούσης και η Αγγελική Καραγεώργου σε ένα vidcast της σειράς Youth Precarity ρωτούν τον Στάντινγκ για τις επιπτώσεις της πανδημίας στο πρεκαριάτο. Εκείνος, υποστηρίζοντας ότι ένα βασικό εισόδημα θα βοηθήσει στην αντιμετώπιση της αβεβαιότητας που αισθάνεται το πρεκαριάτο, αναφέρεται στα επιμέρους πιλοτικά προγράμματα και τις θετικές τους επιπτώσεις τόσο σε κεντρικό επίπεδο (καλύτερη ψυχική και σωματική υγεία, άρα μικρότερη επιβάρυνση του δημόσιου συστήματος υγείας), αλλά και σε επίπεδο τοπικών κοινωνιών (μείωση της μαθητικής διαρροής έναντι της παιδικής εργασίας, βελτίωση της θέσης της γυναίκας, αύξηση της αποδοτικότητας της εργασίας, ενίσχυση των αντανακλαστικών αλληλεγγύης και αλτρουϊσμού κ.ά.)¹⁷.

Πολιτικά κόμματα και βασικό εισόδημα

Στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, το Κόμμα Πειρατών εντάσσει στην κοινωνική πολιτική του το αίτημα για επέκταση και μετατροπή του Κοινωνικού Εισοδήματος Αλληλεγγύης σε Βασικό Εισόδημα, με τους πόρους να προκύπτουν από τη φορολογία ακινήτων, τη φορολογία χρηματιστηριακών συναλλαγών, τον φόρο πολυτελείας και τον ΦΠΑ¹⁸.

Το 2022, το κόμμα των Οικολόγων Πράσινων εντάσσει στις προτάσεις κοινωνικής πολιτικής του τη χορήγηση Βασικού και Άνευ Όρων Εισοδήματος, ικανού να διασφαλίσει την υλική επιβίωση κάθε ατόμου και τη δυνατότητά του να συμμετέχει ενεργά στην οικονομική ζωή. Παράλληλα, ζητά να δημιουργηθεί ένας Εθνικός Μηχανισμός Συντονισμού, Παρακολούθησης και Αξιολόγησης των Πολιτικών Κοινωνικής Ένταξης και Κοινωνικής Συνοχής, στον οποίο θα εντάσσονται τα Κέντρα Κοινότητας των Δήμων¹⁹.

Το 2023, το κόμμα ΜέΡΑ25 εντάσσει στο πλαίσιο της οικονομικής πολιτικής του ένα άνευ όρων βασικό εισόδημα και μια εγγύηση εργασίας που θα παρέχονται από εκδημοκρατισμένες κεντρικές τράπεζες, οι οποίες θα διευθετούν με δίκαιο τρόπο τις διεθνείς εμπορικές και χρηματικές ροές και, ταυτόχρονα, θα χρηματοδοτούν πράσινες και κοινωνικές δημόσιες επενδύσεις στα λιγότερο ανεπτυγμένα μέρη του πλανήτη²⁰.

Το βασικό εισόδημα επανέρχεται ως πολιτική πρόταση και από τον διευρυμένο πολιτικό σχηματισμό, που διεκδίκησε την εκλογή του στη Βουλή στις εθνικές εκλογές του 2023, ΜέΡΑ25 – Συμμαχία για τη ρήξη²¹ .

Το Καθολικό Εγγυημένο Εισόδημα βρίσκεται και στις προτάσεις για την οικονομία που έχει δημοσιεύσει εντός της Πράσινης Συμφωνίας το νεοϊδρυθέν κόμμα Κόσμος, (2024)²².

Πρώτη μελέτη για το Βασικό Εισόδημα στους Δήμους της Ελλάδας

Με γνώμονα την έλλειψη μελετών για το Βασικό Εισόδημα στην Ελλάδα και τη σχετική αγνόησή του στη δημόσια συζήτηση, η ομάδα Contentativa σε συνεργασία με το Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου και με την υποστήριξη του Γραφείου Θεσσαλονίκης του Ιδρύματος Heinrich Böll, πραγματοποίησε έρευνα στο επίπεδο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε δύο στάδια (έτος 2022 – έτος 2023).

Το πρώτο μέρος είχε σκοπό να κινήσει το ενδιαφέρον των Δημάρχων για το Βασικό Εισόδημα, τα χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες εφαρμογής του, να αποτυπώσει και να αναλύσει τις γνώσεις τους πάνω σε αυτό, καθώς και τη στάση τους απέναντι στην πιθανότητα εφαρμογής ενός πιλοτικού προγράμματος στον Δήμο τους²³. Με επίκεντρο αυτά τα ερευνητικά ερωτήματα, επιλέχθηκε η έρευνα να είναι απογραφικού χαρακτήρα μέσω διαμοιρασμού ερωτηματολογίου και να απευθυνθεί στο σύνολο των 332 Δημάρχων της χώρας, ώστε όλοι/ες να γνωρίσουν την ύπαρξη της πρότασης για το Βασικό Εισόδημα και να προβληματιστούν γύρω από αυτό, ανεξάρτητα από τον βαθμό απόκρισής τους στην έρευνα.

Στη συνέχεια – και σε συνεργασία με τους πιο θετικούς Δημάρχους ως έρευνα περίπτωσης που στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν ο Δήμος Τρικκαίων και ο Δήμος Χαλανδρίου – σκοπός ήταν να καταγραφούν περισσότερο σε βάθος οι γνώσεις και οι στάσεις εκπροσώπων, φορέων και συλλογικοτήτων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για ζητήματα φτώχειας, αποτελεσματικότητας των παρεμβάσεων σε ζητήματα κοινωνικής πολιτικής, γνώσεων για την πολιτική του Βασικού Εισοδήματος και δυνατοτήτων πιλοτικής εφαρμογής του στον Δήμο τους. Στους Δήμους που μπήκαν “στο μικροσκόπιο” της έρευνας προστέθηκε τους τελευταίους μήνες και ο Δήμος Ξηρομερίου, κατόπιν αιτήματος που δεχθήκαμε από τον ίδιο τον Δήμαρχο να εξετάσουμε το ενδεχόμενο πιλοτικής εφαρμογής στην περιοχή. Ολόκληρη η αποτύπωση της μελέτης θα είναι διαθέσιμη ηλεκτρονικά μέσα στο επόμενο διάστημα.

1. «Στη Θεσσαλονίκη η Πανευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για το Βασικό Εισόδημα», εφημερίδα Voria.gr, Θεσσαλονίκη 27 Νοεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε από: https://www.voria.gr/article/sti-thessaloniki-i-paneuropaiki-protoboulia-gia-to-basiko-eisodima. [↩]
2. «Ένα όραμα για το μέλλον. Μετατρέπουμε την κρίση σε ευκαιρία για το Άνευ Όρων Βασικό Εισόδημα στην Ευρώπη», UBIE Conference, Αθήνα, 26-28 Σεπτεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε από: https://www.basicincome.gr/portal/%ce%ad%ce%bd%ce%b1-%cf%8c%cf%81%ce%b1%ce%bc%ce%b1-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%bf-%ce%bc%ce%ad%ce%bb%ce%bb%ce%bf%ce%bd-%ce%bc%ce%b5%cf%84%ce%b1%cf%84%cf%81%ce%ad%cf%80%ce%bf%cf%85%ce%bc%ce%b5-%cf%84/ [↩]
3. «Το Βασικό Εισόδημα και οι προοπτικές του: Υπάρχει εναλλακτική στην Ευρώπη της κρίσης;», Πράσινο Ινστιτούτο, 25 Οκτωβρίου 2017. Ανακτήθηκε από: https://www.greeninstitute.gr/basic-income/ [↩]
4. «Καθολικό βασικό εισόδημα: δικαίωμα στη ζωή», efsyn, 21 Φεβρουαρίου 2019. Ανακτήθηκε από: https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/184358_katholiko-basiko-eisodima-dikaioma-sti-zoi [↩]
5. «Άγγελος Στεργίου: να χαράξουμε τα νέα σύνορα ανάμεσα σε αμειβόμενη και μη αμειβόμενη εργασία», Pressenza Athens, 14 Απριλίου 2020. Ανακτήθηκε από:  https://www.pressenza.com/el/2020/04/aggelos-stergiou-xaraxoume-nea-synora-anamesa-se-ameivomeni-kai-mi-ameivomeni-ergasia/ [↩]
6. «Εκδηλώσεις για τη Διεθνή Εβδομάδα Βασικού Εισοδήματος: Τοπικές Εμπειρίες με Παγκόσμια Σκέψη», Pressenza Athens, 9 Σεπτεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε από: https://www.pressenza.com/el/2021/09/ekdiloseis-gia-ti-diethni-ebdomada-basikou-eisodimatos/ [↩]
7. Bregman, R. (2017). Ουτοπία για ρεαλιστές: Πώς μπορούμε να χτίσουμε τον ιδανικό κόσμο. Αθήνα: Ψυχογιός. [↩]
8. Standing, G. (2021). Βασικό εισόδημα: Πως θα το πετύχουμε. Αθήνα: Παπασωτηρίου. [↩]
9. Van Parijs, P. & Vanderborght, Y. (2021). Βασικό εισόδημα για όλους: Μια ριζοσπαστική και ρεαλιστική πρόταση για μια ελεύθερη κοινωνία. Αθήνα: Πόλις. [↩]
10. Standing, G. (2022). Πρεκαριάτο – η νέα επικίνδυνη τάξη. Αθήνα: Τόπος – meta. [↩]
11. Dimoulas, C. (2019). “Is There Any Real Prospect for the Adoption of UBI in Greece and What Should Be Done for This?” in Green European Foundation, European Green Perspectives on Basic Income. Brussels, pp. 39-42 https://gef.eu/publication/european-green-perspectives-on-basic-income/ [↩]
12. Καρέλλας, Δ. «Καθολικό Βασικό Εισόδημα – Μέρος δεύτερο: Τι μπορεί να είναι», Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, 9 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε από: https://poulantzas.gr/yliko/dimitris-karellas-katholiko-vasiko-eisodima-meros-deftero-ti-borei-na-einai/ [↩]
13. Σ. Αδάμ, Α. Κιουπκιολής, Β. Κωστάκης, Χ. Παπαδοπούλου, Π. Πετρίδης και V. Liegey, «Συνθέτοντας Οραματικές Αφηγήσεις για τον Κοινωνικο-Οικολογικό Μετασχηματισμό. Κοινωνική Αλληλέγγυα Οικονομία και Κοινά. Αποανάπτυξη και Βασικό Καθολικό Εισόδημα», Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Γραφείο Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με το Διεπιστημονικό Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών και Κοινωνικών Ερευνών, Θεσσαλονίκη, Δεκέμβριος 2021, Ανακτήθηκε από: https://gr.boell.org/el/2020/02/04/synthetontas-oramatikes-afigiseis-gia-ton-koinoniko-oikologiko-metashimatismo [↩]
14. M. Ματσαγγάνης, «Ένα Βασικό Εισόδημα Για Όλους: Μπορεί Να Υπάρξει; Πρέπει Να Υπάρξει;», στο Οι Ιδέες της Πανδημίας, διαΝΕΟσις, Μάιος 2020, Ανακτήθηκε από: https://www.dianeosis.org/2020/05/ena-vasiko-eisodima-gia-olous/ [↩]
15. Guy Standing & Γιάνης Βαρουφάκης για το Βασικό Εισόδημα, Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού, 21 Σεπτεμβρίου 2021, Ανακτήθηκε από: https://metacpc.org/video-basic-income/ [↩]
16. Ι. Παρασκευάς, «Εισαγωγή στο Βασικό Εισόδημα», Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών, Μάρτιος 2022. Ανακτήθηκε από: https://enainstitute.org/publication/eisagogi-sto-vasiko-eisodima/ [↩]
17. Γκάι Στάντινγκ, «Το πρεκαριάτο νιώθει σαν να τρέχει διαρκώς σε κινούμενη άμμο», eteron, 21 Ιανουαρίου 2024, Ανακτήθηκε από: https://eteron.org/guy-standing-to-prekariato-niothei-san-na-trechei-diarkos-se-kinoymeni-ammo/ [↩]
18. «Κοινωνική πολιτική», Κόμμα Πειρατών Ελλάδας, Ανακτήθηκε από: https://www.pirateparty.gr/programa_koinoniki_politiki/ [↩]
19. «Βασικό Εισόδημα, Φτώχεια και Αστεγία», Οικολόγοι Πράσινοι, Μάιος 2022, Ανακτήθηκε από: https://ecogreens.gr/theseis/202205241741/vasiko-eisodima-ftocheia-kai-astegia [↩]
20. «Οικονομικό όραμα. Οραματιζόμαστε μια αποκεντρωμένη οικονομία βασισμένη σε συνεταιριστικές επιχειρήσεις», DIEM25, Ανακτήθηκε από: https://diem25.org/oikonomiko-orama/ [↩]
21. «Ρήξη. Η μόνη απάντηση για αξιοπρέπεια στην εργασία», ΜέΡΑ25, Ανακτήθηκε από: https://mera25.gr/wp-content/uploads/2023/04/A5-Ergasia-2xromo.pdf [↩]
22. «Εθνική Πράσινη Συμφωνία», Κόσμος, Ανακτήθηκε από: https://www.kosmos.gr/prasini-symfonia [↩]
23. «Βασικό Εισόδημα στην Ελλάδα: Ερευνώντας τις δυνατότητες πιλοτικής εφαρμογής», Γραφείο Θεσσαλονίκης Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ, 10 Νοεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε από: https://gr.boell.org/el/2023/11/10/basiko-eisodima-stin-ellada-ereynontas-tis-dynatotites-pilotikis-efarmogis [↩]