Μέρος 11. Συσχετίσεις και συσχετισμοί: Α. Γενικά χαρακτηριστικά

Aφού είδαμε τα αποτελέσματα των εκλογών σε ομάδες χωρών, τώρα θα ρίξουμε μια συνολική ματιά στους συσχετισμούς που υπήρξαν σε αυτές, αλλά θα προσπαθήσουμε να δούμε αν υπάρχουν συσχετίσεις με κάποια χαρακτηριστικά των χωρών. Ως τέτοια διαλέξαμε τον αριθμό των εδρών που εκλέγει κάθε χώρα, το έτος ένταξης, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ (τα στοιχεία γι’ αυτό τα πήραμε από την ιστοσελίδα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου: World Economic Outlook (April 2024) – GDP per capita, current prices (imf.org) και αφορούν τον Απρίλιο του 2024), καθώς και το γεωγραφικό πλάτος και μήκος των πρωτευουσών. Τα στοιχεία αυτά φαίνονται στον πίνακα 29.

Στην ανάλυση παρακάτω θα δούμε διάφορους πίνακες και σχήματα, ενώ θα χρησιμοποιήσουμε ιδιαίτερα και τον συντελεστή συσχέτισης ή, για την ακρίβεια, τον δειγματικό συντελεστή γραμμικής συσχέτισης του Pearson που ορίζεται ως εξής:

Αν δεν καταλάβατε τίποτα από τον τύπο δεν πειράζει. Αυτό που χρειάζεται να γίνει κατανοητό είναι ότι ο συντελεστής αυτός μας δίνει το μέτρο της γραμμικής συσχέτισης μεταξύ δυο μεγεθών (π.χ. κατά κεφαλήν ΑΕΠ και ποσοστό συμμετοχής στις εκλογές). Ο δείκτης μπορεί να έχει τιμές από -1 έως 1. Θετικές τιμές σημαίνουν θετική συσχέτιση (αν αυτό συμβεί στο παράδειγμά μας η συμμετοχή είναι μεγάλη στις πλούσιες χώρες), ενώ αρνητικές τιμές σημαίνουν αρνητική συσχέτιση (δηλαδή αν έχουμε κάτι τέτοιο θα σημαίνει ότι η συμμετοχή είναι μεγαλύτερη στις φτωχές χώρες). Όσο πιο μεγάλη η απόλυτη τιμή του δείκτη (δηλαδή το μέγεθός του χωρίς το πρόσημο) τόσο πιο ισχυρή η συσχέτιση, όσο πιο κοντά στο μηδέν τόσο πιο άσχετα είναι μεταξύ τους τα μεγέθη. Προσοχή ο συντελεστής συσχέτισης δεν αποδεικνύει ότι υπάρχει αιτιώδης σχέση μεταξύ των δύο μεγεθών αλλά υποδεικνύει ότι ίσως υπάρχει σχέση.

Πίνακας 29. Έδρες στο Ευρωκοινοβούλιο, έτος ένταξης, κατά κεφαλήν ΑΕΠ, γεωγραφικό πλάτος και μήκος

Χώρα	Έδρες	Έτος ένταξης	Κατά κεφ. ΑΕΠ (χιλ. $)	Γεωγραφικό πλάτος (μοίρες)	Γεωγραφικό μήκος (μοίρες)
Λουξεμβούργο	6	1957	131,38	49,61	6,13
Ιρλανδία	14	1973	106,06	53,33	-6,25
Δανία	15	1973	68,90	55,68	12,57
Ολλανδία	31	1957	63,75	52,08	4,30
Αυστρία	20	1995	59,23	48,21	16,36
Σουηδία	21	1995	58,53	59,33	18,07
Βέλγιο	22	1957	55,54	50,85	4,35
Φινλανδία	15	1995	55,13	60,17	24,94
Γερμανία	96	1957	54,29	52,52	13,41
Γαλλία	81	1957	47,36	48,85	2,35
Μάλτα	6	2004	41,74	35,90	14,51
Ιταλία	76	1957	39,58	41,89	12,51
Κύπρος	6	2004	37,15	35,18	33,36
Ισπανία	61	1986	34,05	40,42	-3,70
Σλοβενία	9	2004	34,03	46,05	14,51
Εσθονία	7	2004	31,85	59,44	24,75
Τσεχία	21	2004	29,80	50,09	14,42
Πορτογαλία	21	1986	28,97	38,72	-9,13
Λιθουανία	11	2004	28,41	54,69	25,28
Σλοβακία	15	2004	25,93	48,15	17,11
Λεττονία	9	2004	24,19	56,95	24,11
Ελλάδα	21	1981	23,97	37,98	23,73
Ουγγαρία	21	2004	23,32	47,50	19,04
Πολωνία	53	2004	23,01	52,23	21,01
Κροατία	12	2013	22,97	45,81	15,98
Ρουμανία	33	2007	19,53	44,43	26,11
Βουλγαρία	17	2007	16,94	42,70	23,32

Η ταξινόμηση έχει γίνει με βάση το ΑΕΠ από το ψηλότερο προς το χαμηλότερο. Από τον πίνακα φαίνεται ότι γενικά τα παλαιότερα μέλη της Ένωσης είναι και τα πιο εύπορα. Αν, δηλαδή, χωρίσουμε χοντρικά τα μέλη σε 14 παλαιά (ένταξη πριν το 2000) και σε 13 νέα (ένταξη μετά το 2000), βλέπουμε ότι πάνω από τη μεσαία θέση (τη 14η, που κατέχει η Ισπανία) βρίσκονται μόνο δύο νέα μέλη (Μάλτα και Κύπρος), ενώ αντίστοιχα κάτω από αυτή τη θέση έχουμε πάλι μόνο δύο παλαιά μέλη (Πορτογαλία και Ελλάδα). Για το γεωγραφικό μήκος να σημειώσουμε ότι οι αρνητικές τιμές δηλώνουν δυτικό μήκος, καθώς οι πρωτεύουσες αυτών των χωρών βρίσκονται δυτικότερα του μεσημβρινού του Γκρήνουιτς. Ως προς το πλάτος είναι, προφανώς, βόρειο για όλες τις χώρες.

Ι. Συμμετοχή

Είδαμε, ήδη, ότι η συμμετοχή παρουσιάζει μεγάλη διακύμανση. Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται όλα τα ποσοστά συμμετοχής στις εκλογές.

Πίνακας 30. Ποσοστά συμμετοχής στις ευρωεκλογές

	Χώρα	Συμμετοχή
1	Βέλγιο	89,01%
2	Λουξεμβούργο	82,29%
3	Μάλτα	73,00%
4	Γερμανία	64,74%
5	Ουγγαρία	59,46%
6	Κύπρος	58,86%
7	Δανία	58,25%
8	Αυστρία	56,25%
9	Σουηδία	53,39%
10	Ρουμανία	52,42%
11	Γαλλία	51,49%
	Ε.Ε.	51,08%
12	Ιρλανδία	50,65%
13	Ισπανία	49,21%
14	Ιταλία	48,31%
15	Ολλανδία	46,18%
16	Σλοβενία	41,80%
17	Ελλάδα	41,39%
18	Πολωνία	40,65%
19	Φινλανδία	40,40%
20	Εσθονία	37,60%
21	Πορτογαλία	36,63%
22	Τσεχία	36,45%
23	Σλοβακία	34,38%
24	Λεττονία	33,82%
25	Βουλγαρία	33,78%
26	Λιθουανία	28,35%
27	Κροατία	21,35%

Όπως βλέπουμε, η ψαλίδα είναι πολύ μεγάλη, από 89,01% (9 στους 10) μέχρι 21,35% (1 στους 5). Είναι, επιπλέον, σαφές ότι τα μεγαλύτερα ποσοστά αποχής συναντώνται σε νέα μέλη από την πρώην Ανατολική Ευρώπη. Έτσι, στις οκτώ χώρες που το ποσοστό συμμετοχής πέφτει κάτω από το 40%, μόνο η Πορτογαλία είναι σχετικά παλιό μέλος. Αντιθέτως, στις έξι ιδρυτικές χώρες έχουμε είτε πολύ υψηλά ποσοστά συμμετοχής (Βέλγιο, Λουξεμβούργο και Γερμανία) είτε μέτρια κοντά στο συνολικό της ΕΕ, με χαμηλότερο αυτό της Ολλανδίας (46,18%). Από τις νέες χώρες της Ένωσης (ένταξη μετά το 2000), αρκετά υψηλή συμμετοχή σημειώνεται σε Μάλτα, Ουγγαρία και Κύπρο, αλλά μόνο η μία απ’ αυτές τις χώρες είναι πρώην ανατολικοευρωπαϊκή. Βλέπουμε ότι το ποσοστό συμμετοχής στην Ελλάδα είναι σχετικά χαμηλό, σχεδόν δέκα μονάδες κάτω από το συνολικό, κατατάσσοντας τη χώρα μας στη 17η θέση, πολύ κοντά σε Σλοβενία, Πολωνία και Φινλανδία.

Στον επόμενο πίνακα φαίνονται οι συντελεστές συσχέτισης (r) του ποσοστού συμμετοχής με τους δείκτες που παρουσιάζουμε στον πίνακα 29.

Πίνακας 31. Συντελεστές συσχέτισης ποσοστών συμμετοχής

Συσχέτιση με:	Τιμή
Έδρες	0,11
Έτος ένταξης	-0,54
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ	0,58
Γεωγραφικό πλάτος	-0.10
Γεωγραφικό μήκος	-0.25

Από αυτόν πίνακα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι δεν υπάρχει ιδιαίτερη συσχέτιση της συμμετοχής με τον αριθμό των εδρών ή το γεωγραφικό πλάτος, ενώ με το γεωγραφικό μήκος υπάρχει μια μικρή αρνητική συσχέτιση. Κυρίως, όμως, το ποσοστό συμμετοχής φαίνεται να συσχετίζεται σε σημαντικό βαθμό αρνητικά με το έτος ένταξης (πιο μικρή συμμετοχή στα πιο πρόσφατα μέλη) και θετικά με το ΑΕΠ (πιο μεγάλη συμμετοχή στα πιο εύπορα κράτη).

Μια σχηματική οπτικοποίηση αυτών των δεδομένων έχουμε στα παρακάτω διαγράμματα.

Να διευκρινίσουμε ότι το r είναι ο συντελεστής συσχέτισης που έχουμε ήδη αναφέρει στον σχετικό πίνακα, ενώ η διάστικτη γραμμή είναι η γραμμή τάσης, δηλαδή η ευθεία που πλησιάζει περισσότερο τα ζεύγη τιμών του διαγράμματος. Το πρόσημο του συντελεστή συσχέτισης καθορίζει αν η γραμμή τάσης θα είναι προς τα πάνω ή προς τα κάτω, ενώ η απόλυτη τιμή του την κλίση της γραμμής τάσης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η τιμή του συντελεστή συσχέτισης είναι πολύ μικρή κι έτσι η γραμμή τάσης είναι μεν ανοδική αλλά με πολύ μικρή κλίση. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό διάγραμμα που δείχνει δύο παραμέτρους οι οποίες δεν σχετίζονται. Επίσης, υπάρχει και μια λεπτομέρεια με τα σημεία της Πορτογαλίας και της Τσεχίας ουσιαστικά να συμπίπτουν και να μην ξεχωρίζουν.

Εδώ, το έτος ένταξης ως παράμετρος δημιουργεί «στήλες» καθώς το ίδιο έτος εντάχθηκαν πάνω από μία χώρες, ιδιαίτερα το 1957 και το 2004. Εξαίρεση αποτελούν η Ελλάδα κι η Κροατία που εντάχθηκαν μόνες τους. Βλέπουμε ξεκάθαρα τη μεγάλη διαφορά από το Βέλγιο ως την Κροατία, κάτι που δείχνει κι η γραμμή τάσης. Η εικόνα αυτή δημιουργεί ερωτήματα, όπως γιατί λαοί χωρών που πρόσφατα εντάχθηκαν στην ΕΕ κι υποτίθεται ότι επιθυμούσαν “διακαώς” αυτή την ένταξη, αδιαφορούν πλήρως για την εκλογική διαδικασία; Οφείλεται αυτό στην άγνοια για τη λειτουργία των οργάνων της Ένωσης, σε σχέση με τους πιο έμπειρους λαούς των παλαιών χωρών; Είναι ένδειξη κάποιας συνολικότερης κρίσης του πολιτικού συστήματος ή και απόρριψης του κοινοβουλευτισμού; Εδώ, μπορούμε να σκεφτούμε και τη γενικότερη άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων με ροπή προς αυταρχικές λύσεις. Μήπως οφείλεται στην απογοήτευση, καθώς οι συνθήκες ζωής δεν βελτιώθηκαν ή χειροτέρευσαν τα τελευταία χρόνια; Ή μήπως είναι αποτέλεσμα της μεγάλης μετανάστευσης απ’ αυτές τις χώρες; Όπως καταλαβαίνετε, για να απαντηθούν αυτά (κι άλλα) ερωτήματα, χρειάζονται εμπεριστατωμένες μελέτες κι όχι μια σύντομη (παρότι εκτεταμένη) ανάλυση, όπως αυτή που επιχειρούμε με τη συγκεκριμένη σειρά άρθρων.

Η μεγαλύτερη συσχέτιση (r = 0,58) του ποσοστού συμμετοχής είναι με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των χωρών, όπως φαίνεται στο παραπάνω διάγραμμα, όπου και η κλίση της γραμμής τάσης είναι λίγο μεγαλύτερη από την αρνητική σε σχέση με το έτος ένταξης αλλά και περισσότερα σημεία, δηλαδή χώρες, βρίσκονται επάνω ή πολύ κοντά στη γραμμή τάσης. Η διαφορά από τη σύγκριση με το έτος ένταξης οφείλεται στο ότι Μάλτα και Κύπρος, που είναι οι μοναδικές νέες χώρες με σχετικά υψηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ, έχουν επίσης και υψηλή συμμετοχή, για την ακρίβεια αρκετά υψηλότερη από τη γραμμή τάσης, δηλαδή την αναμενόμενη αν όλα τα σημεία έπεφταν πάνω σ’ αυτή τη γραμμή. Σίγουρα, η μεγαλύτερη εξαίρεση ως προς τη γραμμή τάσης είναι το Βέλγιο, με το θηριώδες ποσοστό συμμετοχής. Επίσης, ψηλότερα από τη γραμμή τάσης βρίσκεται η Γερμανία, καθώς και η Ουγγαρία με τη Ρουμανία, που αποτελούν και τις μοναδικές φτωχές χώρες με αποχή μικρότερη του 50%. Αρκετά κάτω από τη γραμμή τάσης βρίσκονται η εύπορη Ιρλανδία και λιγότερο η Ολλανδία και η Φινλανδία, μαζί με τις φτωχές Λιθουανία και Κροατία.

Όπως βλέπουμε και στα δύο τελευταία διαγράμματα, η γεωγραφική θέση των πρωτευουσών των χωρών δεν παίζει ιδιαίτερο ρόλο στο ποσοστό συμμετοχής. Υπάρχει μόνο μια μικρή τάση μείωσης της συμμετοχής προς τα ανατολικά. Στη συνέχεια, θα παρουσιάζουμε διαγράμματα όπου η γραμμική συσχέτιση των παραμέτρων (θετική ή αρνητική) θα είναι τουλάχιστον μέτρια.

ΙΙ. Ποσοστό πρώτου κόμματος

Τώρα θα δούμε την κατάταξη και τις συσχετίσεις με βάση το ποσοστό που πήρε το πρώτο κόμμα ή συνασπισμός κομμάτων.

Πίνακας 32. Ποσοστό πρώτου κόμματος και ομάδα στην οποία ανήκει

	Χώρα	Ποσοστό πρώτου κόμματος	Ομάδα που ανήκει το πρώτο κόμμα
1	Ρουμανία	48,55%	S&D+EPP
2	Μάλτα	45,26%	S&D
3	Ουγγαρία	44,82%	Patriots
4	Πολωνία	37,06%	EPP
5	Κροατία	34,60%	EPP
6	Ισπανία	34,21%	EPP
7	Πορτογαλία	32,75%	S&D
8	Γαλλία	31,37%	Patriots
9	Σλοβενία	30,59%	EPP
10	Γερμανία	30,00%	EPP
11	Ιταλία	28,75%	ECR
12	Ελλάδα	28,31%	EPP
13	Σλοβακία	27,81%	Renew
14	Τσεχία	26,14%	Patriots
15	Αυστρία	25,36%	Patriots
16	Λεττονία	25,09%	EPP
17	Φινλανδία	24,80%	EPP
18	Κύπρος	24,78%	EPP
19	Σουηδία	24,77%	S&D
20	Βουλγαρία	23,55%	EPP
21	Λουξεμβούργο	22,92%	EPP
22	Εσθονία	21,50%	EPP
23	Λιθουανία	21,33%	EPP
24	Ολλανδία	21,09%	S&D+Greens/EFA
25	Ιρλανδία	20,79%	EPP
26	Δανία	17,42%	Greens/EFA
27	Βέλγιο	14,50%	Patriots
	Μέσος όρος	28.45%
	Τυπική απόκλιση	8.28%

Από τον παραπάνω πίνακα, βλέπουμε ότι κόμματα που ανήκουν στην ομάδα του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΡΡ) έρχονται πρώτα σε 14 χώρες, ενώ σε μία καταλαμβάνει την πρώτη θέση συνασπισμός κόμματος του ΕΡΡ με τους Σοσιαλιστές & Δημοκράτες. Στη συνέχεια, έχουμε πέντε πρώτα κόμματα που ανήκουν στους Πατριώτες για την Ευρώπη (Patriots). Κατόπιν, τρία που ανήκουν στην ομάδα των Σοσιαλιστών & Δημοκρατών (S&D), ενώ σε δύο περιπτώσεις σοσιαλδημοκρατικά κόμματα καταλαμβάνουν την πρώτη θέση σε συνεργασίες, τη μία με κόμμα του ΕΡΡ και την άλλη με πράσινο κόμμα. Τέλος, ένα πρώτο κόμμα ανήκει στην ομάδα των Πράσινων (Greens/EFA), ενώ σε μία περίπτωση έχουμε πρωτιά σε συνεργασία με σοσιαλδημοκράτες. Τέλος, σε μία χώρα έχουμε πρώτο κόμμα από την ομάδα των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών (ECR) και σε μια άλλη από την ομάδα Ανανεώστε την Ευρώπη (Renew).

Όσον αφορά τη διακύμανση αυτή, ξεκινά από το εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό του Βελγίου (14,50%), που εξηγείται όμως από το πολιτικό σύστημα της χώρας, όπου όλα σχεδόν τα κόμματα είναι “διπλά” (φλαμανδικά και βαλλονικά), και φθάνει μέχρι το πολύ υψηλό της Ρουμανίας (48,55%).

Αξιοσημείωτο είναι ότι το ποσοστό του πρώτου ελληνικού κόμματος (28,31%) είναι αυτό που βρίσκεται πλησιέστερα στον μέσο όρο (28,45%). Γενικά, εντός των ορίων που θέτει η τυπική απόκλιση από τον μέσο όρο, χοντρικά μεταξύ 20% και 37%, κυμαίνονται τα ποσοστά σε 22 από τις 27 χώρες.

Πίνακας 33. Συντελεστές συσχέτισης του ποσοστού του πρώτου κόμματος

Συσχέτιση με:	Τιμή
Έδρες	0.22
Έτος ένταξης	0.38
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ	-0.44
Γεωγραφικό πλάτος	-0.47
Γεωγραφικό μήκος	0.10
Συμμετοχή	-0.04

Έχουμε, λοιπόν, πολύ χαμηλές συσχετίσεις με τον αριθμό των εδρών, το γεωγραφικό μήκος και το ποσοστό συμμετοχής, μέτρια θετική με το έτος ένταξης και μέτριες, αλλά λίγο μεγαλύτερες κι αρνητικές με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ και το γεωγραφικό πλάτος. Για τις τρεις τελευταίες παραμέτρους θα δούμε και τα σχετικά διαγράμματα.

Στο διάγραμμα βλέπουμε ότι υπάρχει μια κάποια (μέτρια) τάση το πρώτο κόμμα να έχει υψηλότερο ποσοστό στα νεότερα μέλη της ΕΕ. Διακρίνουμε, όμως, καλύτερα τις χώρες που ξεχωρίζουν είτε με πολύ χαμηλό ποσοστό, δηλαδή κάτω της γραμμής του 20% εκτός από το Βέλγιο βρίσκεται κι η Δανία (επίσης από τα παλιά μέλη), είτε με πολύ υψηλό, πάνω από τη γραμμή του 40% εκτός από τη Ρουμανία βρίσκονται η Μάλτα κι η Ουγγαρία (πολύ κοντά μεταξύ τους) που κι αυτές είναι αντίστοιχα νεότερα μέλη. Επίσης, παρατηρούμε ότι βρίσκονται πολύ κοντά χώρες που εντάχθηκαν την ίδια χρονιά, ενίοτε δημιουργώντας συσσωματώματα όπου δύσκολα ξεχωρίζει η θέση της μίας από την άλλη. Έτσι, βλέπουμε μαζί τις τρεις μεγάλες ιδρυτικές χώρες (Ιταλία, Γερμανία, Γαλλία), τις ιβηρικές (Πορτογαλία, Ισπανία), τις χώρες της διεύρυνσης του 1995 (Σουηδία, Φινλανδία, Αυστρία), ενώ στις πολλές της επόμενης διεύρυνσης έχουμε τη σχεδόν ταύτιση δύο βαλτικών χωρών (Λιθουανία, Εσθονία), τεσσάρων άλλων λίγο παραπάνω (Κύπρος, Εσθονία, Τσεχία, Σλοβακία· ειδικότερα οι δύο τελευταίες έχουν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά, όπως είδαμε και στο 8ο μέρος της ανάλυσης), ενώ προαναφέραμε την εγγύτητα Ουγγαρίας και Μάλτας. Μπορούμε να κάνουμε, λοιπόν, την υπόθεση ότι αυτή η εγγύτητα στα ποσοστά των πρώτων κομμάτων υποδηλώνει μια παρόμοια πολιτική κουλτούρα ή κατάσταση, η διερεύνηση αυτής της υπόθεσης όμως ξεπερνά τα όρια της ανάλυσής μας.

Η γραμμή τάσης στο παραπάνω διάγραμμα είναι προς τα κάτω καθώς ο συντελεστής συσχέτισης (r) είναι -0,44, δείχνοντας ότι το υψηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ συνδυάζεται με σχετικά χαμηλό ποσοστό του πρώτου κόμματος, με αρκετές βέβαια εξαιρέσεις.

Κι εδώ βλέπουμε μια μέτρια αρνητική συσχέτιση μεταξύ των δύο παραμέτρων. Δηλαδή, όσο πιο νότια είμαστε τόσο σχετικά υψηλότερο είναι το ποσοστό του πρώτου κόμματος.

ΙΙI. Άθροισμα ποσοστών δύο πρώτων κομμάτων

Αφού είδαμε την κατάταξη με βάση το ποσοστό του πρώτου κόμματος, θα προχωρήσουμε στην ανάλυση με βάση το άθροισμα των ποσοστών των δύο πρώτων κομμάτων, για να δούμε πού εμφανίζεται το φαινόμενο του δικομματισμού.

Πίνακας 34. Άθροισμα ποσοστών δύο πρώτων κομμάτων και ομάδα στην οποία ανήκει το δεύτερο κόμμα

	Χώρα	Άθροισμα ποσοστών δύο πρώτων κομμάτων	Ομάδα που ανήκει το δεύτερο κόμμα
1	Μάλτα	87,28%	EPP
2	Ουγγαρία	74,42%	EPP
3	Πολωνία	73,22%	ECR
4	Πορτογαλία	64,49%	EPP
5	Ισπανία	64,40%	S&D
6	Ρουμανία	63,48%	ECR
7	Κροατία	60,56%	S&D
8	Ιταλία	52,86%	S&D
9	Σλοβενία	52,70%	Renew
10	Σλοβακία	52,57%	NI
11	Αυστρία	49,88%	EPP
12	Τσεχία	48,41%	EPP+ECR
13	Λεττονία	47,16%	ECR
14	Κύπρος	46,27%	Left
15	Γαλλία	45,97%	Renew
16	Γερμανία	45,90%	ESN
17	Λουξεμβούργο	44,64%	S&D
18	Ελλάδα	43,23%	Left
19	Σουηδία	42,30%	EPP
20	Φινλανδία	42,10%	Left
21	Ιρλανδία	41,23%	Renew
22	Εσθονία	40,80%	S&D
23	Λιθουανία	39,31%	S&D
24	Βουλγαρία	38,21%	Renew
25	Ολλανδία	38,06%	Patriots
26	Δανία	32,99%	S&D
27	Βέλγιο	28,47%	ECR
	Μέσος όρος	50.40%
	Τυπική απόκλιση	13.61%

Προφανώς, σημαντικό ρόλο στο άθροισμα των δύο πρώτων κομμάτων παίζει το ποσοστό του πρώτου κόμματος, οπότε η εικόνα δεν αλλάζει ιδιαίτερα από την προηγούμενη ενότητα. Έτσι, Δανία και Βέλγιο βρίσκονται και πάλι στις χαμηλότερες θέσεις, ενώ Μάλτα κι Ουγγαρία στις υψηλότερες, αλλά δίπλα τους έρχονται να προστεθούν η Πολωνία κι η Πορτογαλία. Η Μάλτα αξίζει ιδιαίτερης μνείας, καθώς μιλάμε για απόλυτο δικομματισμό που πλησιάζει το 90% με μόνο τα δυο πρώτα κόμματα να παίρνουν έδρες σ’ αυτή τη χώρα. Γενικά, σε δέκα χώρες ο δικομματισμός συγκεντρώνει πάνω από το μισό των ψήφων, ενώ σε άλλες έξι βρίσκεται πάνω από το 45%. Η Ελλάδα πέφτει από τη 12η θέση που είχε στο ποσοστό του πρώτου κόμματος στη 18η εξαιτίας του χαμηλού σχετικά ποσοστού του δεύτερου κόμματος.

Όσον αφορά τις πολιτικές ομάδες στις οποίες ανήκουν τα δεύτερα κόμματα, έχουμε επτά από τους Σοσιαλιστές και Δημοκράτες (S&D), πέντε από το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (EPP), ενώ έχουμε μια περίπτωση συνασπισμού κομμάτων που ανήκουν στο ΕΡΡ και στους ECR, τέσσερα ακόμα από τους Ευρωπαίους Συντηρητικούς και Μεταρρυθμιστές (ECR), τέσσερα από την ομάδα Ανανεώστε την Ευρώπη (Renew), τρία από την Αριστερά (Left) κι από ένα από τους Πατριώτες για την Ευρώπη (Patriots), την Ευρώπη των Κυρίαρχων Εθνών (ESN) και τους Μη Ενταγμένους (ΝΙ). Στην τελευταία περίπτωση πρέπει να πούμε ότι το συγκεκριμένο κόμμα ανήκε μέχρι πρόσφατα στην ομάδα S&D.

Πίνακας 35. Συντελεστές συσχέτισης αθροίσματος ποσοστών δύο πρώτων κομμάτων

Συσχέτιση με:	Τιμή
Έδρες	0.10
Έτος ένταξης	0.41
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ	-0.37
Γεωγραφικό πλάτος	-0.49
Γεωγραφικό μήκος	-0.03
Συμμετοχή	-0.03

Η εικόνα είναι παρόμοια με τις συσχετίσεις του ποσοστού του πρώτου κόμματος, όπως προαναφέραμε, με τις ίδιες παραμέτρους να παρουσιάζουν μέτριες συσχετίσεις με το άθροισμα των δύο πρώτων κομμάτων. Απλώς, υπάρχει μια μικρή αύξηση σε απόλυτες τιμές στη θετική συσχέτιση του δικομματισμού με το έτος ένταξης και στην αρνητική με το γεωγραφικό πλάτος, ενώ μειώνεται η επίσης αρνητική συσχέτιση με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Να επισημάνουμε ότι όπως και για το ποσοστό του πρώτου κόμματος έτσι και για το ποσοστό του δικομματισμού δεν φαίνεται να υπάρχει καμία απολύτως σχέση με το ποσοστό συμμετοχής στις εκλογές.

IV. Αναντιπροσώπευτη ψήφος

Πρόκειται για το άθροισμα των ποσοστών των κομμάτων που δεν βγάζουν ούτε μία έδρα, επομένως δεν εκπροσωπούνται στο Ευρωκοινοβούλιο. Εδώ, εκτός από τον αριθμό των εδρών όπως θα δούμε, παίζει καίριο ρόλο το εκλογικό σύστημα κάθε χώρας. Αν υπάρχει ένα υψηλό όριο εισόδου στη Βουλή αυξάνεται το σχετικό ποσοστό ενώ αν έχουμε απλή αναλογική χωρίς όριο, όπως π.χ. στη Γερμανία για τις ευρωεκλογές, μειώνεται.

Πίνακας 36. Ποσοστό αναντιπροσώπευτης ψήφου

	Χώρα	Αναντιπροσώπευτη ψήφος
1	Ιρλανδία	28,53%
2	Κροατία	24,70%
3	Σλοβενία	21,34%
4	Λιθουανία	20,88%
5	Σλοβακία	20,58%
6	Βουλγαρία	20,31%
7	Ελλάδα	14,62%
8	Λεττονία	14,56%
9	Εσθονία	13,93%
10	Λουξεμβούργο	13,54%
11	Κύπρος	13,47%
12	Ρουμανία	13,22%
13	Μάλτα	12,72%
14	Γαλλία	12,09%
15	Ιταλία	11,30%
16	Τσεχία	11,14%
17	Ουγγαρία	10,84%
18	Ολλανδία	10,27%
19	Πορτογαλία	7,72%
20	Αυστρία	5,68%
21	Ισπανία	4,36%
22	Γερμανία	3,80%
23	Βέλγιο	3,35%
24	Δανία	2,66%
25	Σουηδία	2,24%
26	Φινλανδία	1,56%
27	Πολωνία	1,49%
	Μέσος όρος	11,89%
	Τυπική απόκλιση	7,42%

Παρατηρούμε ότι ο μέσος είναι περίπου 12% (κατά τη γνώμη μου υψηλός), αλλά το βασικό στοιχείο είναι η μεγάλη τυπική απόκλιση σε σχέση με τον μέσο όρο, που πλησιάζει το 7,5%. Αυτό οφείλεται στις πολύ μεγάλες διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των χωρών, καθώς στη βάση του πίνακα έχουμε χώρες όπου το σύνολο των ποσοστών των κομμάτων που δεν εκπροσωπούνται είναι μόλις 1,5% (Πολωνία και Φινλανδία), ενώ στην κορυφή συναντάμε περιπτώσεις όπου αυτό φθάνει και ξεπερνάει το ένα τέταρτο των εγκύρων ψηφοδελτίων (Κροατία και Ιρλανδία). Να θυμίσουμε ότι στην Κροατία ψήφισε μετά βίας το ένα πέμπτο των ψηφοφόρων, οπότε αν κάνουμε τους σχετικούς υπολογισμούς συμπεραίνουμε ότι στην Ευρωβουλή εκπροσωπείται περίπου το 16% των ατόμων με δικαίωμα ψήφου αυτής της χώρας! Στην περίπτωση της Ιρλανδίας, ο λόγος του υψηλού ποσοστού αναντιπροσώπευτης ψήφου πρέπει να είναι η ύπαρξη πολλών ανεξάρτητων/μεμονωμένων υποψήφιων. Παρατηρούμε, επίσης, ότι η αναντιπροσώπευτη ψήφος ξεπερνάει το 20% (δηλαδή απέχει από τον μέσο όρο περισσότερο από την τυπική απόκλιση) σε άλλες τέσσερις πρώην ανατολικές χώρες: Σλοβενία, Λιθουανία, Σλοβακία και Βουλγαρία. Απ’ αυτές, οι τρεις, εκτός της Σλοβενίας, βρίσκονται και μεταξύ των πέντε με τα χαμηλότερα ποσοστά συμμετοχής, δηλαδή έχουμε περιπτώσεις παρόμοιες με την Κροατία. Από την άλλη, πολύ χαμηλά ποσοστά έχουμε σε πρώην δυτικές και κυρίως βόρειες χώρες (Γερμανία, Βέλγιο και Δανία, Σουηδία, ενώ το δεύτερο χαμηλότερο το έχει η Φινλανδία). Η Ελλάδα βρίσκεται στην έβδομη θέση έχοντας το υψηλότερο από τα μεσαία ποσοστά.

Πίνακας 37. Συντελεστές συσχέτισης ποσοστού αναντιπροσώπευτης ψήφου

Συσχέτιση με:	Τιμή
Έδρες	-0.38
Έτος ένταξης	0.28
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ	-0.06
Γεωγραφικό πλάτος	-0.20
Γεωγραφικό μήκος	0.05
Συμμετοχή	-0.41

Βλέπουμε μια μέτρια αρνητική συσχέτιση με τις έδρες, που είναι κάπως αναμενόμενη αφού, ασχέτως του εκλογικού συστήματος, είναι λογικό λιγότερες έδρες να σημαίνουν περισσότερα κόμματα χωρίς καμιά απ’ αυτές. Κάπως μεγαλύτερο είναι, γενικά, το ποσοστό της αναντιπροσώπευτης ψήφου στα νεότερα μέλη της ΕΕ, όπως είδαμε και στον πίνακα 36. Τέλος, υπάρχει μέτρια αρνητική συσχέτιση και με τη συμμετοχή, η οποία όμως διαφέρει από τις άλλες παραμέτρους επειδή αναφέρεται στις ίδιες τις εκλογές.

Στο παραπάνω διάγραμμα εμφανίζεται μια εικόνα σε βαθμίδες (βοηθούν οι οριζόντιες γραμμές). Έτσι, βλέπουμε έξι χώρες που το συνολικό ποσοστό των κομμάτων που δεν εκλέγουν μέλος του ΕΚ είναι πάνω από 20%, από τις οποίες ξεχωρίζουν οι δυο που βρίσκονται παραπάνω ενώ οι άλλες τέσσερις έχουν παρόμοια ποσοστά. Κοινό χαρακτηριστικό αυτών των χωρών είναι ότι εκλέγουν λιγότερους από είκοσι ευρωβουλευτές. Παρακάτω, βλέπουμε ότι μεταξύ των ποσοστών 15% έως 20% δεν υπάρχει καμία χώρα. Οπότε, η επόμενη βαθμίδα είναι αυτή μεταξύ 10-15%, όπου έχουμε τις περισσότερες (12) χώρες, που έχουν από ελάχιστες έως πολλές έδρες στο ΕΚ. Μεταξύ αυτών, βρίσκεται η Ελλάδα με την υψηλότερη τιμή αναντιπροσώπευτης ψήφου, όπως προαναφέραμε. Στο διάστημα 5-10% έχουμε μόνο δύο χώρες (με 20 και 21 έδρες, αντίστοιχα) και κάτω από το 5% συναντάμε άλλες έξι χώρες, επίσης με ποικίλο αριθμό εδρών.

Εδώ βλέπουμε τη συσχέτιση των ποσοστών αναντιπροσώπευτης ψήφου και συμμετοχής. Η συσχέτιση αυτή, όπως είπαμε, είναι διαφορετική από τις άλλες επειδή και οι δύο παράμετροι αφορούν τις εκλογές. Υπάρχει μια μέτρια αρνητική συσχέτιση που σημαίνει ότι, σε κάποιο βαθμό, όσοι περισσότεροι ψηφίζουν τόσο μικρότερο είναι το συνολικό ποσοστό των κομμάτων που δεν εκπροσωπούνται στην Ευρωβουλή. Παρατηρούμε την εξαίρεση της Ιρλανδίας, που έχει το μεγαλύτερο ποσοστό αναντιπροσώπευτης ψήφου, ενώ η συμμετοχή κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα με τη γενική ευρωπαϊκή. Στην πάνω αριστερή γωνία του διαγράμματος βλέπουμε τις χώρες όπου έχουμε και μεγάλη αποχή και υψηλό ποσοστό αναντιπροσώπευτης ψήφου, με προεξάρχουσα την Κροατία αλλά από κοντά τις Λιθουανία, Βουλγαρία και Σλοβακία. Στην απέναντι γωνία του διαγράμματος, ξεχωρίζει το Βέλγιο με την υψηλότερη συμμετοχή και ένα πολύ χαμηλό ποσοστό αναντιπροσώπευτης ψήφου, ενώ γενικά κάτω από τη γραμμή του 5% υπάρχουν χώρες με αρκετά διαφορετικά ποσοστά συμμετοχής αλλά σε κάθε περίπτωση άνω του 40%.

V. Ουσιαστικός αριθμός κομμάτων

Ένας τελευταίος δείκτης που θα εξετάσουμε είναι ο ουσιαστικός αριθμός κομμάτων που δείχνει τον πλουραλισμό του πολιτικού συστήματος κάθε χώρας. Ο δείκτης αυτός βγαίνει από τον εξής τύπο:

όπου Ν είναι ο ουσιαστικός αριθμός κομμάτων, n ο αριθμός των κομμάτων και p_i το ποσοστό του κάθε κόμματος. Επειδή τα ποσοστά των κομμάτων είναι μικρότερα της μονάδας η ύψωση στο τετράγωνο σημαίνει ότι η επίδραση μειώνεται ραγδαία όσο πέφτουν τα ποσοστά των κομμάτων, π.χ. ένα ποσοστό 10% προσθέτει 0,1 Χ 0,1 = 0,01, ενώ αν κάποιο κόμμα πάρει 1% προσθέτει 0,0001.

Πίνακας 38. Ουσιαστικός αριθμός κομμάτων

	Χώρα	Ουσιαστικός αριθμός κομμάτων
1	Ολλανδία	10,83
2	Βέλγιο	10,80
3	Δανία	8,88
4	Λιθουανία	8,84
5	Ιρλανδία	8,67
6	Βουλγαρία	8,34
7	Τσεχία	7,76
8	Ελλάδα	7,05
9	Λεττονία	6,94
10	Σουηδία	6,61
11	Φινλανδία	6,58
12	Γερμανία	6,32
13	Εσθονία	6,26
14	Ρουμανία	6,23
15	Γαλλία	6,18
16	Λουξεμβούργο	6,07
17	Κύπρος	5,84
18	Σλοβακία	5,83
19	Ιταλία	5,76
20	Σλοβενία	5,70
21	Αυστρία	4,94
22	Κροατία	4,85
23	Ισπανία	4,46
24	Πορτογαλία	4,31
25	Πολωνία	3,46
26	Ουγγαρία	3,31
27	Μάλτα	2,60
	Μέσος όρος	6,42
	Τυπική απόκλιση	2,05

Βλέπουμε ότι για τις περισσότερες χώρες ο δείκτης κυμαίνεται μεταξύ 4,5 και 9, με βασικές εξαιρέσεις προς τα πάνω την Ολλανδία και το Βέλγιο, που σχεδόν ταυτίζονται, και προς τα κάτω την Πολωνία, την Ουγγαρία και τη Μάλτα. Η Ελλάδα βρίσκεται κοντά, αλλά πάνω, από τον μέσο όρο, στην όγδοη θέση.

Πίνακας 39. Συντελεστές συσχέτισης ουσιαστικού αριθμού κομμάτων

Συσχέτιση με:	Τιμή
Έδρες	-0.12
Έτος ένταξης	-0.41
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ	0.29
Γεωγραφικό πλάτος	0.41
Γεωγραφικό μήκος	-0.08
Συμμετοχή	0.04

Οι μόνες συσχετίσεις που έχουν κάποια σημασία είναι λίγο η μικρή θετική με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ και, κυρίως, οι μέτριες και ίδιες σε απόλυτες τιμές με το έτος ένταξης και το γεωγραφικό πλάτος, αρνητική η μεν, θετική η δε.

 

Πέρα από την αρνητική κλίση της γραμμής τάσης παρατηρούμε διάφορα «συσσωματώματα» χωρών (πολλές φορές γειτονικές γεωγραφικά) με ίδιο έτος ένταξης και ίδιες τιμές του δείκτη, όπως Ολλανδία – Βέλγιο, Γερμανία – Γαλλία – Λουξεμβούργο, Δανία – Ιρλανδία, Ισπανία – Πορτογαλία, Σουηδία – Φινλανδία, Κύπρος – Σλοβακία – Σλοβενία και Πολωνία – Ουγγαρία.

Εδώ, η κλίση της γραμμής τάσης είναι ίδια με το προηγούμενο διάγραμμα αλλά προς τα πάνω, με πολλές χώρες να βρίσκονται σχετικά κοντά της. Γενικά, οι πιο βόρειες χώρες τείνουν να είναι και πιο πλουραλιστικές. Διακρίνουμε καθαρά ότι η πλειοψηφία των χωρών βρίσκεται στη ζώνη μεταξύ των τιμών τέσσερα κι οκτώ, με τέσσερις πάνω από το οκτώ και δύο πάνω από το δέκα, ενώ αντίστοιχα τρεις είναι κάτω από το τέσσερα.

Η πολύ υψηλή τιμή είναι μάλλον αναμενόμενη για το Βέλγιο με τα «διπλά» κόμματα, αλλά τη βλέπουμε και στη γειτονική Ολλανδία. Στις χαμηλές τιμές, είχαμε δει και παραπάνω τον σχεδόν απόλυτο δικομματισμό της Μάλτας, αλλά βλέπουμε και την πολύ ισχυρή πόλωση, στα όρια πολιτικού διχασμού, σε Ουγγαρία και Πολωνία.

Ανακεφαλαιώνοντας αυτή την ενότητα, εξετάσαμε πέντε μεγέθη των ευρωεκλογών σε κάθε χώρα: τα ποσοστά συμμετοχής, πρώτου κόμματος, δύο πρώτων κομμάτων και αναντιπροσώπευτης ψήφου καθώς και τον ουσιαστικό αριθμό κομμάτων. Βέβαια, τα τρία απ’ αυτά τα μεγέθη (ποσοστό πρώτου κόμματος, ποσοστό δύο πρώτων κομμάτων και ουσιαστικός αριθμός κομμάτων) επηρεάζονται το ένα από το άλλο και βασικά δείχνουν τον πλουραλισμό του εκλογικού αποτελέσματος. Συγκρίναμε αυτά τα μεγέθη με πέντε άλλα: αριθμό εδρών στο ΕΚ, έτος ένταξης στην ΕΕ, κατά κεφαλήν ΑΕΠ, γεωγραφικό πλάτος και μήκος της πρωτεύουσας κάθε χώρας. Απ’ αυτή τη σύγκριση, είδαμε ότι ο αριθμός των εδρών, που σχετίζεται με τον μέγεθος του πληθυσμού κάθε χώρας, είχε μια μέτρια αρνητική συσχέτιση μόνο με το ποσοστό της αναντιπροσώπευτης ψήφου (r = -0,38), πράγμα πολύ λογικό, αφού όσο λιγότερες είναι οι έδρες τόσο πιο μεγάλο το άθροισμα των ποσοστών των κομμάτων που μένουν «εκτός νυμφώνος».

Από την άλλη, το έτος ένταξης και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ μας έδωσαν μια εικόνα ανισοκατανομής. Δηλαδή, στα παλαιότερα και πιο εύπορα μέλη έχουμε σαφώς μεγαλύτερη συμμετοχή και περισσότερο πλουραλισμό από τα νεότερα και φτωχότερα μέλη. Χαρακτηριστικοί είναι οι συντελεστές συσχέτισης του έτους ένταξης με το ποσοστό συμμετοχής (-0,54), τα ποσοστά του πρώτου και των δύο πρώτων κομμάτων (0,38 και 0,41, αντίστοιχα) και τον ουσιαστικό αριθμό κομμάτων (-0,41), ενώ εμφανίζεται και μια μικρή θετική συσχέτιση με το ποσοστό της αναντιπροσώπευτης ψήφου (r = 0,28). Αντίστροφοι είναι οι συντελεστές συσχέτισης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ με τη συμμετοχή (0,58), τα ποσοστά του πρώτου και των δύο πρώτων κομμάτων (-0,44 και -0,37, αντίστοιχα) και τον ουσιαστικό αριθμό κομμάτων (0,29).

Τέλος, από τους δύο γεωγραφικούς παράγοντες, μόνο το πλάτος φαίνεται ότι σχετίζεται κάπως με τον πλουραλισμό, έχοντας αρνητικούς συντελεστές συσχέτισης με το ποσοστό του πρώτου κόμματος (-0,47) και το άθροισμα των ποσοστών των δύο πρώτων κομμάτων (-0,49) και θετικό με τον ουσιαστικό αριθμό κομμάτων (0,41). Δηλαδή, γενικά στις πιο βόρειες χώρες περισσότερα κόμματα είναι στο παιχνίδι, ενώ τα δύο πρώτα δεν είναι πολύ ισχυρά.

Στο επόμενο, και τελευταίο, μέρος θα δούμε συνολικά τις χώρες ως προς την πολιτική τοποθέτηση.