Πιερ Μπρουέ, Η Γερμανική Επανάσταση (1917 -1923), τόμοι Α΄ [560 σελ.] και Β΄ [392 σελ.], εκδόσεις Εργατική Πάλη
«Η τάξη βασιλεύει στο Βερολίνο!» Ηλίθιοι δήμιοι! Η «τάξη σας είναι χτισμένη πάνω στην άμμο. Αύριο η επανάσταση θα υψωθεί ξανά και βροντώντας τα όπλα της με τις σάλπιγγες να αντηχούν θα αναγγείλει προκαλώντας τρόμο. Ich war, ich bin, ich werde sein. Ήμουν, είμαι, θα είμαι!
Ρόζα Λούξεμπουργκ
Το παράθεμα που προηγείται είναι η τελευταία παράγραφος από το τελευταίο κείμενο της Ρόζας. Γράφεται εν θερμώ, αμέσως έπειτα από την άγρια καταστολή της «εξέγερσης του Σπάρτακου», τον Ιανουάριο του 1919, με κυβέρνηση σοσιαλδημοκρατών, υπό την ηγεσία του Έμπερτ, του Σάιντεμαν και του Νόσκε. Λίγο μετά, μέρες σαν κι αυτές, μαζί με τον Καρλ Λίμπκνεχτ, θα δολοφονηθούν από πρωτο-φασίστες παραστρατιωτικούς. Η επαναστατική Αριστερά της Γερμανίας θα χάσει δύο από τα σημαντικότερα μέλη της, με ανυπολόγιστες συνέπειες για τη Γερμανική Επανάσταση.
Όπως θα γράψει ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, στο ποίημα, που της αφιέρωσε:
Η κόκκινη Ρόζα χάθηκε κι αυτή
κανείς δεν ξέρει
πού το κορμί της παραχώσαν
έλεγε την αλήθεια στους φτωχούς
γι’ αυτό κι οι πλούσιοι την σκοτώσαν
Το βιβλίο του Μπρουέ είναι ό,τι καλύτερο έχει γραφεί για την ιστορία της Επανάστασης στη Γερμανία. Και όχι μόνο: στην πραγματικότητα πρόκειται για μια συνολική ιστορία της χώρας, που για τους επαναστάτες των αρχών του 20ου αιώνα ήταν το πεδίο, στο οποίο θα κρινόταν οι προοπτικές της παγκόσμιας Επανάστασης. Για τους μπολσεβίκους, π.χ., η δική τους Επανάσταση δεν ήταν παρά το προοίμιο, το οποίο, απλώς, προετοίμαζε τη μεγάλη Γερμανική μάχη. Χωρίς την νικηφόρα έκβαση της οποίας ο σοσιαλισμός στη Ρωσία δεν είχε καμιά τύχη.
Η προοπτική, λοιπόν, του κομμουνισμού, της αταξικής κοινωνίας, της παγκόσμιας επικράτειας της ελευθερίας, εκεί όπου η μαγείρισσα θα ήταν κυβερνήτης του κράτους, καταργώντας έτσι το κράτος, παιζόταν στη Γερμανία. Η ήττα της Επανάστασης εκεί θα σήμαινε την καθυστέρηση της νίκης των εργατών και την έλευση ανείπωτων καταστροφών, της βαρβαρότητας του γνωστού διλήμματος: ο ναζισμός, ο παγκόσμιος πόλεμος, το ολοκαύτωμα, η ατομική βόμβα σε άμαχους, η σημερινή ατελεύτητη κρίση, η κλιματική καταστροφή συνδέονται ισχυρά με εκείνη την ήττα.
Ο Ίγκλετον, μάλιστα, έφτασε να πει πως εκείνη η ήττα ήταν μια οριστική ήττα. Η ευκαιρία για την «πανανθρώπινη λευτεριά» πέρασε και χάθηκε. Η σπαρακτικότητα αυτής της απόφανσης, έστω κι αν το μέλλον την διαψεύσει, δείχνει τη μεγάλη σημασία των γεγονότων, τα οποία παρουσιάζει και αναλύει, με μοναδικό τρόπο, ο Μπρουέ.
Σκεφτείτε μόνο πως η έκταση του βιβλίου, 1000 σχεδόν σελίδες μεγάλου σχήματος, δίνει τη δυνατότητα κάθε μια από τις σελίδες να αντιστοιχεί σε δύο μόλις μέρες των γεγονότων της περιόδου που αναλύεται. Επιπλέον, η αρχειακή δουλειά του Μπρουέ του επιτρέπει να τεκμηριώνει πέρα από κάθε αμφιβολία την «αλήθεια» των γεγονότων.
Δεν σκοπεύω να κάνω κάποια αναλυτική παρουσίαση του βιβλίου. Ήδη, από τον Απρίλιο του 2019, ο Δημοσθένης Παπαδάτος -Αναγνωστόπουλος, το έχει κάνει, έχοντας υπόψη του την αγγλική έκδοση (https://alterthess.gr/vrachyvia-epanastasi-pantos-kairoy-sosialdimokratia-toy-dimostheni-papadatoy-anagnostopoyloy/).
Είναι δύσκολο να προσθέσω κάτι πραγματικά ουσιώδες.
Το κείμενό μου, λοιπόν, ας λειτουργήσει ως υπενθύμιση. Με αφορμή την ελληνική έκδοση και την επέτειο της δολοφονίας της Λούξεμπουργκ και του Λίμπκνεχτ, μια μαύρη μέρα του Ιανουαρίου, 103 χρόνια πριν.
Εκτός από την παρουσίαση και την ανάλυση, η ανάγνωση της “Γερμανικής Επανάστασης” μας επιτρέπει να συμμετάσχουμε και σε μια «αποκατάσταση». Πολλά από όσα έχει επικρατήσει να θεωρούνται θέσφατα και τελειωτικές αλήθειες βλέπουμε πως δεν ήταν καθόλου έτσι. Οι Γερμανοί επαναστάτες υπήρξαν πολύ πιο ενωτικοί από τους σοσιαλδημοκράτες, παρ’ όλο που οι τελευταίοι συμμετείχαν -και, πολλές φορές, οργάνωσαν- την εξόντωσή τους. Το ενιαίο μέτωπο, που πρότειναν, για χρόνια, έβρισκε πάντοτε τοίχο από το SPD.
Είναι δεδομένο πως, προς το τέλος της δεκαετίας του ’20, η κομμουνιστική γραμμή του σοσιαλφασισμού υπήρξε καταστροφική. Αυτό, ωστόσο, δεν δικαιώνει τους σοσιαλδημοκράτες, οι οποίοι, ακόμη και στις αρχές του 1933, όταν ο Χίτλερ ήταν ήδη καγκελάριος, αρνήθηκαν την κοινή εργατική δράση ενάντια στον ναζισμό. Η προσήλωσή τους στην αστική «κανονικότητα» τους έκανε, πρώτα απ’ όλα, εχθρούς των παλιών συντρόφων τους. Η δική τους αδιαλλαξία, ως προς αυτό, ήταν κατά πολύ μεγαλύτερη από την αντίστοιχη των κομμουνιστών, για τη μεγαλύτερη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Ο Μπρουέ μας δίνει τη δυνατότητα να έρθουμε σε επαφή με ένα κίνημα και τους πολιτικούς του φορείς, απίστευτα πλούσιο σε προβληματισμούς. Με τεράστια συνεισφορά στη διαρκή συζήτηση πάνω σε θέματα και διλήμματα, που ακόμα, σήμερα, μας απασχολούν σχεδόν πανομοιότυπα. Η οργάνωση και ο αυθορμητισμός, η πλειοψηφική πολιτική και ο σεχταρισμός, η ελευθερία και η ισότητα, η στάση απέναντι στους κυρίαρχους θεσμούς -μέσα ή έξω;-, η στρατηγική, που αποφεύγει αυταρχικές παρεκτροπές, που επιτρέπει στην εργατική τάξη και όχι μια πρωτοπορία να αναλάβει την χειραφέτησή της, ο ρόλος του κόμματος σε μια χειραφετητική -επαναστατική διαδικασία, τα εργατικά συμβούλια και η πρωτοκαθεδρία τους απέναντι στην «πρωτοπορία» στη σκέψη της Λούξεμπουργκ και έπειτα των «αριστερών κομμουνιστών», όπως ο Πάνεκουκ.
Οι Σπαρτακιστές, ο πυρήνας γύρω από τον οποίο στήθηκε το Κομμουνιστικό Κόμμα, έχουν, πολλές φορές, «κατηγορηθεί» για αυθορμητιστικές -μισοαναρχικές τάσεις, οι οποίες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην αρνητική έκβαση. Υπάρχει μια δόση αλήθειας, κατά τη γνώμη μου, σε αυτήν την κριτική. Δεν δικαιούνται, ωστόσο, σε καμιά περίπτωση, να την κάνουν οι σταλινικοί, για ευνόητους λόγους.
Εξάλλου, όσο κι αν η οργανωτική αδυναμία ή και «αδιαφορία» των Γερμανών επαναστατών είναι, δικαίως, υπό κρίση, το κίνητρο και η συνεισφορά τους στην πρακτική αναζήτηση του πώς η απελευθέρωση της εργατικής τάξης θα είναι έργο της ίδιας της εργατικής τάξης και, συνεπώς, ένα συντριπτικά πλειοψηφικό γεγονός, είναι εξαιρετικά πολύτιμη.
Οι Σπαρτακιστές, πρόγονοι μιας ελευθεριακής μαρξιστικής Αριστεράς, θα έπρεπε να έχουν πολύ κεντρικότερη θέση στις σημερινές αναζητήσεις.
Έδωσα ένα απειροελάχιστο δείγμα των ζητημάτων, που μπορούν να τεθούν με βάση το βιβλίο του Μπρουέ. Δεν είναι, απλώς, πολύτιμο -είναι μοναδικό. Η εκδόσεις Εργατική Πάλη μας έκαναν ένα πολύ μεγάλο δώρο.
Θα κλείσω αυτήν την «υπενθύμιση» με μια εξομολόγηση του Μπρουέ, από μια συνέντευξή του του 1995:
“Στη δουλειά μου έδωσα ό,τι καλύτερο είχα απ’ την καρδιά μου και το μυαλό μου, δουλεύοντας συχνά σε πολύ δύσκολες συνθήκες. Κανονικά, δουλεύω πολλές ώρες κατά τη διάρκεια της νύχτας και συχνά δεν έχω λεφτά. Μετά τη δημοσίευση του «Τρότσκι», ήμουν έτοιμος ν’ αυτοκτονήσω, διότι απελπιζόμουν με το μέλλον της εργασίας μου. Για να είμαι ειλικρινής, για μεγάλες περιόδους της ζωής μου, ένιωθα προσωπικά πολύ δυστυχισμένος και σκεφτόμουν ότι θυσίασα όχι μόνο τον εαυτό μου, αλλά και πολλά αγαπητά μου πρόσωπα […]”.
Αυτή η προσωπική δυστυχία είναι κοινό στοιχείο πολλών επαναστατών του προηγούμενου αιώνα. Σκέφτομαι, πρώτα από όλους, τον Σερζ. Οι περισσότεροι, παρ’ όλα αυτά, άφησαν ανεκτίμητο έργο για όλους εμάς. Αν ισχύει ότι, όπως λέει ο Μπένγιαμιν, «η Επανάσταση δεν γίνεται για τις μελλοντικές γενιές», αλλά για τις παρελθούσες, όλους εκείνους του ανθρώπους που τα ταξικά καθεστώτα για χιλιάδες χρόνια απομύζησαν, καταπίεσαν, δολοφόνησαν προκειμένου τα αφεντικά να παραμένουν αφεντικά, τότε αγωνιστές σαν τον Μπρουέ έχουν μια ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους.
Η Επανάσταση είναι και εκδίκηση για όλους αυτούς.
