Του Δημοσθένη Παπαδάτου-Αναγνωστόπουλου
Σε ένα καταθλιπτικό τοπίο στα ΜΜΕ, όπου μια άνευ προηγουμένου δυνατότητα επιλογών μεταξύ κερδοκοπικών μέσων συμβαδίζει με μια αδιανόητα ομοιόμορφη «ενημέρωση», το Debtocracy εκπροσωπεί όχι απλά «κάτι διαφορετικό», αλλά τη δυνατότητα μια δημοσιογραφική δουλειά υψηλού επιπέδου να απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους, μιλώντας για δύσκολα ζητήματα από κριτική σκοπιά
Πριν από δύο περίπου μήνες έφτασε στο ηλεκτρονικό μου ταχυδρομείο ένα μήνυμα που με ενημέρωνε για την προετοιμασία του «πρώτου ντοκιμαντέρ με παραγωγό το θεατή» και θέμα το δημόσιο χρέος. Ο αποστολέας εξηγούσε ευγενικά (ως συνήθως, δηλαδή) ότι η παραγωγή θα στηριζόταν αποκλειστικά στη στήριξη όσων έβρισκαν το εγχείρημα αξιόλογο -καθώς λοιπόν οι προθέσεις και οι υπογράφοντες αρκούσαν για να πειστώ, υποσχέθηκα να το στηρίξω στο μέτρο του δυνατού και να περιμένω ενημέρωση για ό,τι νεότερο.
Οι μέρες πέρασαν γρήγορα (η δε υπόσχεση εκκρεμούσε για λόγους ανωτέρας βίας…), και καθώς η μέρα της προβολής πλησίαζε πια, η αναγγελία του ντοκιμαντέρ βρισκόταν ήδη παντού: στις λίστες, στα μπλογκ, στα φρι-πρες, αλλά και στις «κανονικές» εφημερίδες. Χάρη στη δουλειά μυρμηγκιού των συντελεστών και τις σημαντικές συνεργασίες που εξασφάλισαν, συνέβη άνθρωποι που δεν είχαν ποτέ σχέση με τα οικονομικά και την πολιτική να με ενημερώνουν ενθουσιωδώς ότι «την Τετάρτη το βράδυ υπάρχει κάτι ενδιαφέρον για την κρίση στο Ίντερνετ» και να το δω, ή έστω να το κατεβάσω όταν μπορέσω γιατί «σίγουρα αξίζει». Μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, το Debtocracy μετρούσε ήδη 500.000 επισκέπτες, αριθμός που τις επόμενες μέρες μπορεί κάλλιστα να διπλασιαστεί –σε πείσμα όσων ισχυρίζονται ότι στο Ίντερνετ τα πράγματα δεν μπορεί παρά να είναι «εφήμερα».
Την επαύριο μιας μεγάλης δημοσιογραφικής επιτυχίας –και αυτή ακριβώς είναι η περίπτωση του ντοκιμαντέρ που υπογράφουν ο Άρης Χατζηστεφάνου και η Κατερίνα Κιτίδη-, πολλοί σπεύδουν να ανακαλύψουν και να οικειοποιηθούν την προσπάθεια, ακόμα κι αν αρχικά αγνοούσαν τη δυναμική της, την έβλεπαν συγκαταβατικά ή και κριτικά. Προσωπικά δεν κρύβω τις επιφυλάξεις μου για τη «γραμμή» του ντοκιμαντέρ, που απηχεί τις απόψεις του αριστερού οικονομολόγου Κώστα Λαπαβίτσα: δεν θεωρώ ότι «η Ελλάδα είναι υπηρέτης δύο αφεντάδων» (του ΔΝΤ και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας) ούτε με πείθει η παράδοση του αγωνιστικού πατριωτισμού, με την οποία –ρητά ή άρρητα- επιδιώκει μια ορισμένη Αριστερά να συνδεθεί. Δεν θεωρώ δόκιμη τη σύγκριση της Ελλάδας με την Αργεντινή, δεν συμφωνώ με την ανάδειξη του δημόσιου χρέους σε κατ’εξοχήν ζήτημα της καπιταλιστικής κρίσης και θεωρώ προβληματική την άποψη που θέλει την Ελλάδα να κηρύσσει μονομερώς στάση πληρωμών και έξοδο από ευρώ και Ευρωπαϊκή Ένωση (γνωρίζοντας βέβαια πως η τελευταία μακράν απέχει από κάποια ειδυλλιακή «Ευρώπη των λαών»). Εν ολίγοις, και χωρίς να έχω ειδικές γνώσεις περί τα οικονομικά, πείθομαι περισσότερο από τις απόψεις οικονομολόγων όπως ο Μισέλ Ισσόν, ο Ευκλείδης Τσακαλώτος και ο Γιάννης Μηλιός –μου φαίνεται δε τεκμηριωμένη η κριτική των Βαρουφάκη και Δραγασάκη στις απόψεις Λαπαβίτσα.
Και λοιπόν; Όποιες κι αν είναι οι διαφωνίες μου με τις εκτιμήσεις του, θεωρώ το Debtocracy μια παραδειγματική προσπάθεια. Όχι μόνο για την υψηλή αισθητική του, ούτε μόνο διότι γνωρίζω τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι συντελεστές του μέχρι να το αναρτήσουν στο xreokratia.gr. Το θεωρώ μια παραδειγματική προσπάθεια (έστω και αν την έβλεπαν μόνο 10.000 κομπιουτεράδες), διότι η υλοποίησή του δείχνει πως τα πράγματα γίνονται και αλλιώς. Σε ένα καταθλιπτικό τοπίο στα ΜΜΕ, όπου μια άνευ προηγουμένου δυνατότητα επιλογών μεταξύ κερδοκοπικών μέσων συμβαδίζει με μια αδιανόητα ομοιόμορφη «ενημέρωση», το Debtocracy εκπροσωπεί όχι απλά «κάτι διαφορετικό», αλλά τη δυνατότητα μια δημοσιογραφική δουλειά υψηλού επιπέδου να απευθύνεται σε απλούς ανθρώπους, μιλώντας για δύσκολα ζητήματα από κριτική σκοπιά.
Η κρίση των κερδοσκοπικών ΜΜΕ είναι προϊόν και, ταυτόχρονα, παράγοντας της κρίσης της δημοκρατίας. Απαξίωση των εργαζομένων και υπερεκμετάλλευση, ασφυκτικός έλεγχος επί του προϊόντος, χειραγώγηση και μονολιθικότητα είναι εδώ και χρόνια τα συνώνυμα της πολλά υποσχόμενης «απελευθέρωσης» της ραδιοτηλεόρασης και της ολιγαρχικής λειτουργίας συνολικά των μέσων. Στο τοπίο αυτό, μια ανεξάρτητη παραγωγή για την καπιταλιστική κρίση δεν επισημαίνει απλά το κενό, αλλά παρεμβαίνει πρακτικά για να το καλύψει, δείχνοντας έναν διαφορετικό δρόμο, μιαν άλλη «μέθοδο» (πέρα από την ευκολία που δήθεν υποχρεωτικά προσιδιάζει σε ένα «άτυπο» μέσο, όπως συνήθως θεωρείται το Ίντερνετ), και πείθοντας ότι ο δρόμος αυτός δεν είναι απαραίτητα για λίγους μυημένους.
Γίνεται κι αλλιώς, λοιπόν. Και πετυχαίνει –άρα μπορεί να εμπνέει. Όχι μόνο «1, 2, πολλά Debtocracy», αλλά και εγχειρήματα που θα ξεφεύγουν από τη ναρκισσιστική καλλιέργεια της Μιας Ιδιαίτερης Ταυτότητας και θα συνθέτουν – επιδιώκοντας όχι την πρωτιά στο χωριό, αλλά έναν αγώνα στα ίσα με τον αντίπαλο στην πόλη. Υπάρχει άραγε πιο προνομιακό πεδίο για να αντιμετωπίσουμε τους ολιγαρχικούς των μίντια; Κι έχει άδικο μήπως εκείνη η παλιά κομμουνιστική παροιμία να προειδοποιεί πως «αν δεν κοιτάς εκεί που πας, θα πας εκεί που κοιτάς»;