Πρεμιέρα χθες στη Θεσσαλονίκη και την κεντρική αίθουσα του Ολύμπιον για την πολυσυζητημένη ταινία της Τζασμίλα Ζμπάνιτς (Χρυσή Άρκτος και Βραβείο Ειρήνης για το “Σεράγιεβο Σ΄αγαπώ” το 2006 και μέχρι την τελική πεντάδα του ΟSCAR Διεθνούς φέτος), “Πού πάμε, Βάιντα”; Δεν είδα πουθενά αυτή την μετάφραση του τίτλου, αλλά μέσα σε αυτή την ερώτηση περικλείεται ολόκληρο το νόημα του έργου, που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα (Under the UN Flag του Χασάν Νουχάνοβιτς). Πρεμιέρα στη Βενετία, βραβείο κοινού στο Ρότερνταμ κι πολλές ακόμα διακρίσεις για ένα πολιτικό δράμα που εξελίσσεται σε αγωνιώδες θρίλερ επιβίωσης.
Ο εμφύλιος σπαραγμός στη Βοσνία Ερζεγοβίνη 1992-95 είχε ως κατάληξη τα γεγονότα που διαδραματίζονται μπροστά στα μάτια του θεατή. Η Στρεμπρένιτσα, μία πόλη 30.000 κατοίκων βρίσκεται αυτή τη φορά στο κέντρο της αφήγησης. Η θρησκεία για μία ακόμα φορά εργαλειοποιείται. Οι Σέρβοι Χριστιανοί κι οι Βόσνιοι Μουσουλμάνοι. Ένας εμφύλιος σπαραγμός που πυροδοτήθηκε έξωθεν κι οδήγησε σε βίαια εγκλήματα με θύματα στην πλειοψηφία τους άμαχους πολίτες. Μπορούμε να αντιληφθούμε την “κατάρα” μίας τέτοιας συγκυρίας, αν απλά αντιληφθούμε τα απομεινάρια του αντίστοιχου δικού μας στην κοινωνία.
Αργά το βράδυ. Ο δήμαρχος της πόλης αντιλαμβάνεται πως το τέλος μετά από τρισίμισι χρόνια πλησιάζει. Ο στρατηγός Μλάντις επελαύνει. Το μοιραίο είναι θέμα χρόνου. Απεσταλμένοι του ΝΑΤΟ, Ολλανδοί “μισθοφόροι” λειτουργούν ως εγγυητές ασφάλειας. Δεν παύουν να είναι όμως οι “πιανίστες” στη διεθνή σκακιέρα. Η διπλωματία σύντομα πηγαίνει περίπατο. Εκεί γνωρίζουμε για πρώτη φορά τη διερμηνέα, Άιντα. Ξημερώνει … Οι εξελίξεις τρέχουν με γρήγορο ρυθμό και μαζί τους οι πρωταγωνιστές μας. Οι “τυχεροί” προλαβαίνουν πριν η μπάρα κλείσει. Οικογένειες χωρίζονται, καρδιές ραγίζουν, ζωές καταστρέφονται.
Στο πρώτο κομμάτι η σπουδαία σκηνοθέτης μιλάει “ποιητικά” για τη δύναμη της ζωής μέσα στον θάνατο, για τον έρωτα που είναι ικανός να αναπτυχθεί ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες. Μέσω του μοναδικού flashback που κάνει μας θυμίζει πως αυτοί οι άνθρωποι κάποτε χαμογελούσαν, αλλά τα βλέμματά τους πάντα κάτι έκρυβαν. Όσο ξετυλίγεται η πλοκή, τα πράγματα γίνονται ξεκάθαρα. Απόγνωση, ανασφάλεια, φόβος. Η “μεταφορά” ξεκινάει άτακτα. “Πρέπει να κάνετε κάτι”. Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και ΝΑΤΟ αδύναμοι να αντιδράσουν. Οι αποφάσεις μοιάζουν ειλημμένες. Η αγωνία επιτείνεται και φτάνει στο κατακόρυφο όταν η Άιντα αντιλαμβάνεται πως τα σχέδιά της έχουν ανατραπεί.
Η απέλπιδα προσπάθειά της να σώσει ό,τι πολυτιμότερο έχει είναι συγκινητική. “We are in list” φωνάζει κι η γη σείεται. Η ερμηνεία της Γιάσνα Τζούρισιτς είναι καθηλωτική. Δε σταματάει να καπνίζει δείγμα της έντασης που τη διακατέχει. Αυτή πίσω από τα κάγκελα και κάποιοι άλλοι μπροστά, εκτεθειμένοι έξω απ’ αυτά. Η κλεψύδρα αδειάζει. Ο χρόνος τελειώνει. Η Άιντα στην πρώτη γραμμή. Ένας πρώην μαθητής της, στρατιώτης πια σε αντίπαλο στρατόπεδο τη συγκρατεί και δακρύζει. Η κάμερα ενός “ανεξάρτητου” καναλιού του Βελιγραδίου πανταχού παρούσα. Έτοιμη να κόψει και να ράψει κατά το δοκούν. Στον πόλεμο η ηθική πηγαίνει περίπατο, δεν υπάρχουν κανόνες κι όπως λένε “όλα επιτρέπονται”.
Δημιουργείται ένας πραγματικός φόρος τιμής για μία γενοκτονία που τείνει να χαθεί από την μνήμη στο πέρασμα των χρόνων. “Τώρα θα δείτε την πραγματική ταινία”. Το πανί ανοιχτό, η πόρτα κλείνει. Τα παιδιά έξω αθώα παίζουν ποδόσφαιρο. Η Άιντα δε γνωρίζει, ο θεατής μαθαίνει. Εκείνη την ημέρα τα χρόνια πέρασαν σαν δεκαετίες πάνω της. Πιστοποιείται επίσης πως είμαστε τυχεροί που μέσα στα δεινά που βιώνουμε (οικονομική και ανθρωπιστική-προσφυγική κρίση) δε ζήσαμε πόλεμο τα τελευταία χρόνια και επιβεβαιώνεται με τον πλέον εμφατικό τρόπο πως όσο άδικη κι αν είναι … η ζωή πάντα συνεχίζεται.
