Η πανελλαδική έρευνα του Σημείου για τη Μελέτη και την Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς, σε συνεργασία με την about people, επιχείρησε να ανιχνεύσει την απήχηση ακραία συντηρητικών ιδεών και στάσεων στον γενικό πληθυσμό, δυόμισι χρόνια μετά την τελευταία έκθεση («Πού βρισκόμαστε το 2022; Ακροδεξιές τάσεις της ελληνικής κοινωνίας», Ιούνιος 2022). Στη φετινή έρευνασ υμμετείχαν 1.153 άνδρες και γυναίκες άνω των 17 ετών (το δείγμα σταθμίστηκε ως προς το φύλο, την ηλικία και τα αποτελέσματα των τελευταίων βουλευτικών εκλογών). Καθώς οι περισσότερες από τις ερωτήσεις της έρευνας είναι ίδιες με της έρευνας του 2022, το Σημείο τονίζει ότι μπορούμε να δούμε την εξέλιξη της κοινής γνώμης ως προς τις υπερ-συντηρητικές ιδέες. Τέλος, στη φετινή έρευνα προστέθηκε μια ακόμη ενότητα, η οποία δημοσιεύεται ξεχωριστά, που καταγράφει στάσεις και αντιλήψεις σχετικές με την εκπαίδευση και τη νεολαία.
Η γενική τάση που αποτυπώνεται στην έρευνα είναι η αύξηση της διαθεσιμότητας στο αυταρχικό, αντιφιλελεύθερο μήνυμα της Ακροδεξιάς. Με άλλα λόγια, περισσότεροι άνθρωποι ακούνε με ανοχή ή και συμπάθεια τις ιδέες που εχθρεύονται τις αρχές της ισότητας, της ελευθερίας και της συμπερίληψης. Στην τάση αυτή πρωταγωνιστεί το τμήμα του γενικού πληθυσμού που αυτοτοποθετείται στη Δεξιά και την Ακροδεξιά. Υπάρχει όμως και μια μερίδα του πληθυσμού που συμβάλλει σημαντικά στην ενίσχυση των ακροδεξιών στάσεων: είναι οι άνθρωποι που απορρίπτουν τη διαίρεση Αριστεράς-Δεξιάς, δεν πιστεύουν δηλαδή ότι αυτή είναι η διαχωριστική γραμμή – ή, αλλιώς, δεν εμπιστεύονται την έως τώρα τοποθέτηση του πολιτικού κόσμου στον άξονα Αριστερά-Δεξιά.
Είναι απολύτως αποθαρρυντικά τα συμπεράσματα της έρευνας;
Όχι. Την ίδια στιγμή, ισχυρά κοινωνικά «αντισώματα» ανιχνεύονται σε θεματικές που αφορούν το σχολείο ως χώρο δημοκρατικής συμβίωσης και πνευματικής ελευθερίας, την ιθαγένεια αλλά και την οικονομική συμβολή των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία.
Συμπεράσματα
Η ελληνική κοινωνία εμφανίζεται περισσότερο διαθέσιμη στο μήνυμα της Ακροδεξιάς απ’ ό,τι ήταν πριν από μια διετία. Τον τόνο δίνουν εδώ αφενός όσοι αυτοτοποθετούνται στη Δεξιά, αφετέρου όσοι απορρίπτουν τη διαιρετική τομή Αριστεράς-Δεξιάς. Ενώ η διαθεσιμότητα αυτή εκφράζεται σε θετικές απόψεις για τη δικτατορία γενικώς και την απριλιανή δικτατορία του 1967-74 ειδικότερα, οι ακροδεξιές απόψεις υπερβαίνουν σαφώς τα όρια της Δεξιάς στα ζητήματα των μεταναστών, των ΛΟΑΤΚΙ δικαιωμάτων και των Ρομά. Εδώ, η τάση διαμορφώνεται κατά κύριο λόγο από τους αποφοίτους της μέσης εκπαίδευσης, εύρημα που παραπέμπει σε αντίστοιχες έρευνες για την κοινωνική βάση του λεπενισμού και του τραμπισμού.
Στον αντίποδα, η ελληνική κοινωνία αναγνωρίζει τη σοβαρότητα του φαινομένου της έμφυλης βίας, απορρίπτει τις αντιδραστικές θέσεις σχετικά με τις αμβλώσεις και βλέπει το σχολείο ως χώρο συμπερίληψης και δημοκρατικής συμβίωσης. Παρά τη δημοφιλία των αντιμεταναστευτικών απόψεων, μια κοινωνία που συμβιώνει με μετανάστες και πρόσφυγες επί 35 χρόνια αισίως διαμορφώνει τη στάση της ανάμεσα σε δύο πόλους.
Στον πρώτο πόλο δεσπόζει ένας ισχυρός φόβος πολιτισμικής αλλοίωσης: ο φόβος αυτός, που διαχέεται και πέραν της Δεξιάς, αντανακλά την ευρωπαϊκή τάση απέναντι στους μετανάστες από την Ανατολή.
Στον δεύτερο πόλο, αντίθετα, κυριαρχεί η λογική της συμπερίληψης και της κοινωνικής ένταξης, με άξονες:
α) την εκπαίδευση
β) την «πολιτειακή τακτοποίηση» ιδίως των παιδιών, με την απόδοση ιθαγένειας
γ) την εργασία
Ο σκληρός πυρήνας του συντηρητισμού βαθαίνει ως προς την ποιότητά του και διευρύνεται ως προς την απεύθυνσή του. Το 2022 υπήρχε ένα 14,4% που δεν συμφωνούσε με καμία υπερσυντηρητική θέση. Τώρα το ποσοστό αυτό έχει μειωθεί δραματικά (έπεσε στο 1,9%), πράγμα που σημαίνει πως πολλοί περισσότεροι άνθρωποι έχουν ξεπεράσει τα αναχώματα του κοινωνικού φιλελευθερισμού και αρχίζουν να περνούν, έστω και αποσπασματικά, στην πλευρά του συντηρητισμού, του φόβου, της αδιαφορίας, του μίσους. Επίσης, ένα ποσοστό που συμφωνούσε με λίγες υπερσυντηρητικές θέσεις τώρα συμφωνεί με περισσότερες, άρα οι αντιδραστικές ιδέες ριζώνουν όλο και περισσότερο στην ελληνική κοινωνία.
Με τα αναχώματα πιο εύθραυστα και το έδαφος πιο πρόσφορο για να ριζώσουν οι αντιδραστικές ιδέες και το μίσος, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι διαγράφεται μια σαφής τάση συντηρητικοποίησης και καταφυγής σε αναχρονιστικές, μισαλλόδοξες, ρατσιστικές, υπερσυντηρητικές ιδέες. Οι ιδέες αυτές εκφράζονται κυρίως από κόμματα που ανήκουν στο φάσμα της Ακροδεξιάς, αλλά και από κάποια τμήματα της Δεξιάς. Αυτό που κάνει εντύπωση είναι η οριζόντια διάχυση που έχουν κάποιες από αυτές τις ιδέες: τις ενστερνίζονται και άνθρωποι που αυτοπροσδιορίζονται ως Αριστεροί ή Κεντρώοι. Εξάλλου, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι δηλώνουν ότι δεν τους εκφράζει η παραδοσιακή διάκριση Αριστεράς-Δεξιάς. Βλέπουμε δηλαδή ότι οι πολιτικοί χώροι δεν είναι πια σαφώς συνδεδεμένοι με συγκεκριμένα πακέτα ιδεών και αξιών, κυρίως στο πεδίο του κοινωνικού φιλελευθερισμού.
Δείτε ολόκληρη την έρευνα εδώ
