76 χρόνια πριν…«Τράνταζε σαν από σεισμό συθέμελα ο Χορτιάτης, και ακόντιζε μηνύματα με κόκκινη βαφή», γράφει στο ποίημά του «Θεσσαλονίκη ΙΙ» ο Νίκος Καββαδίας. Στις 2 Σεπτεμβρίου του 1944 η δρεπανοφόρος Άτροπος μοίρα επέλεξε τον Χορτιάτη να ακοντίσει τα δικά της αιματοβαμμένα μηνύματα. Να θερίσει 149 μίσχους, να κόψει με μια απότομη κίνηση τα χρώματα της ίριδας που ρίζωναν στους πρόποδες του Χορτιάτη και να φήσει μόνο μαύρο και κόκκινο, καπνό και αίμα.
Στις 2 Σεπτεμβρίου του 1944 ο Χορτιάτης πλήρωσε βαρύ τίμημα για την συνολική αντιστασιακή του δράση. Πλήρωσε με 149 αθώες ζωές και τη σχεδόν εκ βάθρων καταστροφή του, διότι δεν έσκυψε το κεφάλι στον κατοχικό ζυγό, δεν έπλευσε στα δύσκολα χρόνια κόστα-κόστα, ούτε έμεινε στα ρηχά, μα έστρεφε το ακρόπρωρό του στα ανοικτά, μπήκε στις τρικυμίες με υψωμένη την αντιστασιακή παντιέρα.
Ο θάνατος ενός γερμανού στρατιώτη- χημικού σε μια τυχαία ένοπλη συμπλοκή στο Ρωμαϊκό Υδραγωγείο (Καμάρα), μεταξύ ανταρτών του ΕΛΑΣ, που είχαν στήσει ενέδρα για άλλο λόγο (για να αποτρέψουν την αρπαγή ζωων σύμφωνα με πληροφορίες που είχαν) και Γερμανών, που συνόδευαν προπορευόμενο (κατά μια ώρα περίπου…) όχημα της εταιρείας Ύδρευσης και μετέβαιναν στις πηγές της Αγίας Παρασκευής (qanat) για να τις απολυμάνουν, επίσπευσε την προαπαφασισμένη (όπως απέδειξε με πρωτογενή ντοκουμέντα η πολύχρονη έρευνα μας) και καλά οργανωμένη απόφαση των Γερμανών και των Σουμπεριτών Ταγματασφαλητών να αφανίσουν το Χορτιάτη και τους κατοίκους του.
Λίγες ώρες αργότερα από το πρωϊνό επεισόδιο, οι γερμανικές δυνάμεις με επικεφαλής τον Υπολοχαγό Βίλυ Πόλμαν, συνεπικουρούμενες από ορδές ταγματασφαλιτών του Σούμπερτ, θα φτάσουν στο Χορτιάτη με δεκάδες οχήματα έτοιμες να εφαρμόσουν το προμελετημένο τους σχέδιο. Περικυκλώνουν το χωριό και ξεσπούν σε πράξεις παράφορης βίας κυρίως απέναντι σε ανήμπορα γυναικόπαιδα που δυστηχώς επέλεξαν να μην φύγουν από το χωριό μετά το πρωινό επεισόδιο στο Ρωμαϊκό υδραγωγείο, όπως ευτυχώς έκανε η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων με παρένέσεις – εκκλίσεις των νεαρών ανδρών του εφεδρικού ΕΛΑΣ Γιώργου Μήτα και Θανάση Κυρούδη (Παναγή). Όσους συλλαμβάνουν τους οδηγούν στο εξοχικό κέντρο – σπίτι του προέδρου της κοινότητας Χρήστου Μπαντάτσιου και στην πλατεία του χωριού. Στη συνέχεια τους οδηγούν στο φούρνο Γκουραμάνη και στην οικεία Νταμπούδη που με διαταγή του διαβόητου γερμανού επιλοχία Φριτς Σούμπερτ, που στην ουσία αυτός και τα πρωτοπαλίκαρά του Γερμανάκης και Καπετανάκης με το «Τάγμα Κυνηγών» έχουν τον πρώτο λόγο, μετατρέπονται τα δύο κτίρια σε κρεματόρια, κατα τα πρότυπα του Άουσβιτς.
«…Μας οδήγησαν μέσα στο φούρνο …έρχεται μετά ένας Ταγματαλήτης και στήνει ένα οπλοπολυβόλο στην πόρτα… Άρχισε να πυροβολεί και να μας βρίζει με χυδαία λόγια… Έριξε μετά μια σκόνη και ξερά χόρτα για να καούμε ζωντανοί…» «…Μας έριξαν σαν αρνιά μέσα στο φούρνο του Γκουραμάνη και έβαλαν με το πολυβόλο …εκεί ήταν και ο πρόεδρος, τραυματισμένος με την οικογένειά του… Δεν ξέρω πως σώθηκα.. Η πλάτη μου ήταν γεμάτη παιδικά μυαλά… Λίγο πιο πέρα τραβούσαν τον παπαΔημήτρη από τα γένια και τον ρωτούσαν: εσύ τραγόπαπα από πού είσαι; Κομμουνιστής είσαι;…»
«…σκότωσαν τη μάνα μου, αφού πρώτα έκοψαν τα δάχτυλά της με σουγιά και πήραν τα δαχτυλίδια της… Εγώ έφυγα από το φούρνο πριν ακόμα πυροβολήσουν, πριν τον βάλουν φωτιά…Στο δρόμο συνάντησα την Ελένη, λες και την βούτηξαν σ’ένα καζάνι με αίμα και την έβγαλαν. Έσταζε αίμα!… Η μάνα μου και τα δύο αδέλφια μου χάθηκαν κείνη τη φοβερή μέρα…»
«…Ήταν τόσο φρικιαστικά όσα έγιναν, που και σήμερα εξακολουθώ να τα βλέπω στον ύπνο μου ολοζώντανα, είχαμε τρελαθεί. Άρπαζαν τα μωρά και σπούσαν τα κεφαλάκια τους στους τοίχους του φούρνου που μας κλείσανε και τα μυαλουδάκια τους χυμένα επάνω μας. Ήταν φρίκη».
Αποσπάσματα από τις συγκλονιστικές μαρτυρίες της Ελένης Νανακούδη, της Μαρίας Αγγελινούδη, του Πέτρου Τσαγκαλή και της Βασιλικής Γκουραμάνη.
Ο απολογισμός θα είναι τραγικός: 149 άτομα θα καούν ζωντανά ή θα εκτελεστούν, από τα οποία τα 51 κάτω των 18 ετών.
Ανάμεσά τους ένα βρέφος 2 μηνών, ο Αλέξανδρος Σαρβάνης. Τα μονοχρονίτικα Ανθούλα Τράϊκου και Θανάσης Αγγελινούδης. Τα δίχρονίτικα Χριστίνα ευγενούδη, Γιώργος Κουπαράνης, Χριστόδουλος Λασκαρίδης και Βαγγελίτσα Σκαράγκα. Τα τριχρονίτικα Ειρήνη Γκουραμάνη και τα δίδυμα αδέλφια Ελισάβετ και Ζαχαρίας Μπουζούδης.
Ο Χορτιάτης θα ζήσει ένα Ολοκαύτωμα, θα γραφεί για πάντα στις σελίδες της ιστορίας ως ένας μαρτυρικός τόπος, που μπορεί να γνώρισε τη φρίκη, την καταστροφή και το θάνατο, αλλά δεν υπέκυψε. Θα γίνει ένα διαχρονικό σύμβολο αντίστασης, αγώνα για ελευθερία και ανεξαρτησία, ιδεών και ιδανικών.
76 χρόνια μετά και ο νεοναζισμός-ακροδεξιά με τα διάφορα προσωπεία του που παρουσιάζεται στη χώρα μας και στην Ευρώπη αυξάνει ανησυχητικά. Αλίμονο και στο Χορτιάτη, όπου δεκάδες συνδημότες μας, χωρίς μνήμη, χωρίς σκέψη, στηρίζουν τους θαυμαστές και τους ιδεολογικούς απογόνους των ναζιστών και ταγματασφαλητών, που στις 2/9/1944 σκόρπησαν τη φρίκη, το θάνατο, τη καταστροφή. Θλίψη, ντροπή και οργή συνάμα τα συναισθήματά μας. Η τελευταία εκλογική συρίκνωση τους, δεν πρέπει να μας εφησυχάζει…το αντίθετο μάλιστα…
76 χρόνια μετά «…Τι υπόσχεσή να δώσουμε στους νεκρούς μας; Ότι θα κάνουμε τον κόσμο καλλίτερο, χωρίς πολέμους και Ολοκαυτώματα; Δυστυχώς δεν είναι στο χέρι μας. Ούτε φαίνεται δυνατό κάτι τέτοιο στο ορατό μέλλον. Το μόνο που μπορούμε να υποσχεθούμε από αυτόν εδώ τον μαρτυρικό τόπο είναι να διατηρήσουμε την ανθρωπιά μας. Να καταγγείλουμε τη βαρβαρότητα και να καλλιεργούμε με πάθος τα στοιχεία εκείνα που κάνουν τον άνθρωπο πραγματικό ΑΝΘΡΩΠΟ και τον απομακρύνουν από την κατάσταση του ζώου…».
Λόγια-σκέψεις του αείμνηστου Γιάννη Μανωλεδάκη.
Να λοιπόν γιατί είναι απόλυτα αναγκαίο και πάντα επίκαιρο το αίτημά μας να γίνει ο Χορτιάτης το Κέντρο Μνήμης της Ναζιστικής θηριωδίας στη Βόρεια Ελλάδα.Να γίνει διαχρονικό σύμβολο για την ανάδειξη της ανθρώπινης ζωής σαν υπέρτατη αξία, σε αντιδιαστολή με τις ιδεολογίες που την υποτιμούν εν ονόματι «ιερών» και «μεγάλων» σκοπών. Να γίνει χώρος-ύμνος για τη δίψα του ανθρώπου για ζωή και δημιουργικότητα με μόνιμες εκδηλώσεις και δράσεις που θα υπηρετούν τούτους τους στόχους. Και να λοιπόν, τέλος, γιατί το Μουσείο Ιστορίας και Ολοκαυτώματος Χορτιάτη, που χρόνια τώρα διεκδικούμε πρέπει να αποτελέσει επιτέλους κεντρική προτεραιότητα του Δήμου Πυλαίας – Χορτιάτη αλλά και ολόκληρης της τοπικής κοινωνίας.