Στις 26 Νοεμβρίου, μία ημέρα ακριβώς μετά την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, εγκαινιάζεται η διεθνής έκθεση “She’s gone: Για ένα αδειανό πουκάμισο” της ισραηλινής σκηνοθέτριας, εικαστικού και φεμινίστριας ακτιβίστριας Keren Yehezkeli Goldstein στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Πρόκειται για μια εικαστική εγκατάσταση που στόχο έχει να αναδείξει το φαινόμενο της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας στη διεθνή έμφυλη, κοινωνική και πολιτική του διάσταση. Η έκθεση εστιάζει στο φαινόμενο της έμφυλης βίας που ασκείται συστηματικά από άτομα του οικείου περιβάλλοντος, συζύγους, συντρόφους, συγγενείς ή οικογενειακούς φίλους και αποτελείται από ρούχα που έχουν διατεθεί στην εικαστικό και στους συνεργάτες της από συγγενικά και οικεία πρόσωπα δολοφονημένων γυναικών και τα οποία φορούσαν οι γυναίκες την ημέρα που δολοφονήθηκαν. Η σοκαριστική λεπτομέρεια που χαρακτηρίζει το συγκεκριμένο εικαστικό εγχείρημα είναι ότι το εκθεσιακό του υλικό διαρκώς «εμπλουτίζεται» με ρούχα δολοφονημένων γυναικών σε κάθε νέα χώρα σταθμό της έκθεσης. Τα ρούχα που εκτίθενται συνοδεύονται από μια μικρή ετικέτα στην οποία αναφέρονται ο τρόπος της δολοφονίας, το όργανο και η δικαστική ποινή που έχει επιβληθεί στον θύτη της γυναικοκτονίας –εφόσον αυτή η ποινή υπάρχει. Στην έκθεση που θα παρουσιαστεί στην Αθήνα έχει προστεθεί ένα ρούχο της Ελένης Τοπαλούδη, το οποίο διέθεσε η οικογένεια της για τη στήριξη αυτής της εικαστικής – κοινωνικής πρωτοβουλίας.
Μία γυναίκα δολοφονείται κάθε μήνα
Η έκθεση που ξεκίνησε από το Ισραήλ έχει μέχρι στιγμής φιλοξενηθεί στην Βιέννη, στην Νέα Υόρκη και στο Βερολίνο και αλλού, έρχεται στην Αθήνα σε μια σύνθετη κοινωνική, πολιτική και υγειονομική συγκυρία, η οποία διαπερνάται μεταξύ άλλων κι από την ορατότητα που έχει λάβει το φαινόμενο της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ελληνικής ομάδας του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τις Γυναικοκτονίες από το 2019 ως 2020 καταγράφηκαν 39 εγκλήματα κατά της ζωής, τα οποία αναγνωρίζονται ως γυναικοκτονίες, ενώ το 2021 καταγράφηκαν 13 γυναικοκτονίες. Αντίστοιχα, σύμφωνα με τα πρόσφατα επικαιροποιημένα στοιχεία που συνέλεξε η Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων από τον Ιανουάριο μέχρι και τον Οκτώβριο του 2021, η τηλεφωνική γραμμή για την υποστήριξη επιζήσασων έμφυλης βίας SOS 15900 δέχτηκε 7.809 κλήσεις. Η αναφερομένη περίοδος καλύπτει και το διάστημα της δεύτερης φάσης της επιβολής μέτρων περιορισμού για υγειονομικούς λόγους (Νοέμβριος 2020 – Μάιος 2021), η οποία χαρακτηρίστηκε από σημαντική όξυνση του φαινομένου της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας. Η καραντίνα, οι περιορισμοί της κινητικότητας για υγειονομικούς λόγους, η έλλειψη διεξόδων για κοινωνικές συναναστροφές, οι ανεπαρκείς δομές κοινωνικής και ψυχολογικής στήριξης των επιζήσασων και oι αποσπασματικές πολιτικές για την εξάλειψη της έμφυλης βίας –συχνά εξαρτημένες από βραχυπρόθεσμης διάρκειας χρηματοδοτικά προγράμματα– ενίσχυσαν τις εκδηλώσεις αυτού του φαινομένου, παγίδευσαν κι άλλες γυναίκες, παιδιά, λοατκι+ υποκειμενικότητες σε μια κακοποιητική καθημερινότητα, δυνάμει απειλητική για τη σωματική και ψυχική τους υγεία και ακόμη και για την ίδια τη ζωή τους.
Η έκταση που έχει λάβει το φαινόμενο της έμφυλης βίας και βίας κατά των γυναικών στην Ελλάδα –και ιδιαίτερα στην πιο ακραία του έκφραση, τη γυναικοκτονία– προσεγγίζεται και ως όψη μιας διεθνούς πραγματικότητας. Σε πρόσφατο άρθρο της Guardian το οποίο υπογράφουν η Ruth Michaelson και η Μαρία Σιδηροπούλου με τίτλο “Α woman murdered every month: is this Greece’s moment of reckoning femicide” [«Μία γυναίκα δολοφονείται κάθε μήνα: Είναι αυτή η στιγμή για την αναγνώριση της γυναικοκτονίας στην Ελλάδα», 10.11.2021] σχολιάζεται η έξαρση του φαινόμενου στην Ελλάδα, ενώ επισημαίνονται οι ανεπάρκειες των δομών κοινωνικής φροντίδας αλλά και η πλημμελής αντιμετώπιση των περιστατικών έμφυλης βίας από την αστυνομία. Ειδικότερα, αναδεικνύεται η κυρίαρχη σεξιστική κουλτούρα που διαπερνά αρκετές από τις λειτουργίες της ελληνικής αστυνομίας και έχει ως συνέπεια τη συστηματική παραγνώριση και υποτίμηση της σοβαρότητας των καταγγελιών για την ενδοοικογενειακή και έμφυλη βια, που σε αρκετές περιπτώσεις δυστυχώς έχουν αποβεί μοιραίες για τη ζωή των ίδιων των καταγγελλουσών ή των προσώπων που επιδιώκουν να προστατέψουν. Υπό το πρίσμα αυτό, εκτός από το αίτημα για τη νομική αναγνώριση του αδικήματος της γυναικοκτονίας ως διακεκριμένου εγκλήματος, σημαντική είναι και η βελτίωση του θεσμικού πλαισίου σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της αδράνειας ή της ατιμωρησίας των αρχών στην αντιμετώπιση περιστατικών έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας.
Πανδημία έμφυλης βίας
Η εικόνα δυστυχώς δεν είναι αρκετά διαφορετική και σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ακόμη και σε εκείνες που διαθέτουν πιο ανεπτυγμένο πλαίσιο και πιο αποτελεσματικούς μηχανισμούς για την αντιμετώπιση του φαινομένου της βίας κατά των γυναικών. Ιδιαίτερα, κατά την περίοδο της πανδημίας και της επιβολής των μέτρων για τον περιορισμό της διασποράς της Covid-19, το φαινόμενο της έμφυλης και ενδοοικογενειακής εκδηλώθηκε με μεγάλη ένταση, σε βαθμό που να μη μοιάζει άστοχο να κάνουμε λόγο και για πανδημία έμφυλης βίας. Ενδεικτικά, στην Γαλλία το 2021 καταγράφηκαν 81 γυναικοκτονίες και το 2020 102, ενώ το 2020 στην Γερμανία καταγράφηκαν 184 γυναικοκτονίες σύμφωνα με τα στοιχεία του Γερμανικού Παρατηρητηρίου για τις Γυναικοκτονίες. Αντίστοιχα, η έμφυλη βία και η βία κατά των γυναικών είχε κι άλλες όψεις κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όπως για παράδειγμα συνέβη με τον περιορισμό ή την καταστολή των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων των γυναικών ή της απαγόρευσης της άμβλωσης. Εξαιτίας της σχεδόν καθολικής απαγόρευσης της άμβλωσης που ισχύει στην Πολωνία από τον περασμένο Νοέμβριο, τον Οκτώβριο του 2021 μια γυναίκα τριάντα ετών έχασε τη ζωή της, καθώς οι γιατροί στο νοσοκομείο στο οποίο νοσηλευόταν αποφάσισαν να μην αντιμετωπίσουν με διακοπή της κύησης, τις απειλητικές για τη ζωή της επιπλοκές που είχαν παρουσιαστεί.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το θεσμικό ενδιαφέρον που έχει αρχίσει να εκφράζεται στην Ελλάδα για τα θέματα της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας – εν προκειμένω η συγκεκριμένη έκθεση έχει την αιγίδα της Προεδρίας της Δημοκρατίας σε συνεργασία με την πρεσβεία του Ισραήλ1- είναι μια εξέλιξη που οφείλεται στους φεμινιστικούς αγώνες της τελευταίας περιόδου, στο κίνημα #metoo και στους νέους λόγους για το φύλο που έχουν επιδράσει στη δημόσια σφαίρα και διαμορφώνουν μια νέα πολιτική κουλτούρα και αντίληψη για τους έμφυλους ρόλους και τη θέση των γυναικών στην κοινωνία. Το τελευταίο, μαζί με τη θλιβερή επίγνωση των όσων συνέβησαν τα τελευταία δύο χρόνια στην Ελλάδα, αποδεικνύει και την ιστορική ανάγκη να συνεχιστούν με μεγαλύτερη ένταση οι φεμινιστικοί συλλογικοί αγώνες, τόσο για τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου, όσο και για να συνεχίσουν να επιφέρουν ρωγμές στην ιδεολογία και τις κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές δομές που τροφοδοτούν την πατριαρχική βία. Μέχρι να μη (μας) ξαναλείψει καμία.
Σημειώση:
- Η Προεδρία της Δημοκρατίας έχει σε άλλες περιπτώσεις ατυχώς παραχωρήσει την αιγίδα της σε διοργανώσεις που μόνο την έμφυλη ισότητα δεν προωθούν, όπως συνέβη με την υπόθεση του συνεδρίου για τη γονιμότητα, από την οποία απέσυρε τη στήριξη μετά τη δημόσια καταγγελία του περιεχομένου αυτής της διοργάνωσης.
Πηγές:
«She’s gone», ιστότοπος του project, διαθέσιμο εδώ: https://www.shesgone.org/en/about
Bimonthly Report Newsletter #1: Policies and Actions of the G.S.F.P.G.E for the Prevention and Response to Violence Against Women and Domestic Violence, During the Movement Restriction Due to the Pandemic of the Covid-19 in Greece. Analysis of Gender-Based Violence Data from the Network of Structures and the SOS Hotline 15900 (March 2020 -April 2020), p.1
Kristina Felicitas Wolff, “Εvidence based data on German femicides”, Femicide Observation Center Germany, 28.01.2021
Juliette Benezit, “En 2020 102 femmes ont été tuées par leur partenaire ou ex-partenaire en France”, Le Monde, 03.08.2021, διαθέσιμο:https://www.lemonde.fr/societe/article/2021/08/03/en-2020-102-femmes-ont-ete-tuees-par-leur-partenaire-ou-ex-partenaire-en-france_6090357_3224.html
«Poland: Protests erupt over abortion law after woman dies”, DW, 06.11.2021, διαθέσιμο: https://www.dw.com/en/poland-protests-erupt-over-abortion-law-after-woman-dies/a-59744178
Ruth Michaelson, Maria Sidiropoulou, “Α woman murdered every month: is this Greece’s moment of reckoning femicide”, 10.11.2020, διαθέσιμο εδώ: https://www.theguardian.com/global-development/2021/nov/10/a-woman-murdered-every-month-greeces-moment-of-reckoning-on-femicide
Η έκθεση “She’s gone”: Για ένα αδειανό πουκάμισο θα φιλοξενηθεί στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης (Πειραιώς 206, Χαμοστέρνας) στις 26 ως τις 14 Δεκεμβρίου (ώρες επίσκεψης: 18:00 – 22:00) με ελεύθερη είσοδο για το κοινό.
Πηγή: Η εποχή
